Паўночнагерманскі саюз

Аб'яднальныя памкненні ў Германіі, якія праявіліся ўжо падчас Напалеонаўскіх войнаў і атрымалі асабліва моцны і энергічны выраз падчас рэвалюцый 1848—1849 гадоў, не маглі тады ж прывесці да фактычнага аб'яднання. Прыхільнікі аб'яднання ніяк не маглі прыйсці да адзінага меркавання наконт таго, пад чыёй гегемоніяй зрабіць гэта — Аўстрыі (вялікагерманская ідэя) ці Прусіі (малагерманская ідэя). Пануючым класам усё яшчэ была феадальная землеўладальніцкая арыстакратыя, якая адчувала сябе вельмі добра пры палітычным і эканамічным раз'яднанні Германіі; гандлёва-прамысловая буржуазія толькі зараджалася як клас і пакуль адчувала патрэбнасць толькі ў частковых мытных дагаворах. Аўстрыя, гордая роляй кіраўніцы еўрапейскай палітыкі ў 1815—1848 гадах, не карысталася дастатковай папулярнасцю, каб пераадолець апазіцыю Прусіі, а Прусія, адпаведна, не была настолькі моцнай, каб даць адпор намерам Аўстрыі і адкрыта заявіць пра свой намер узяць справу аб'яднання ва ўласныя рукі.

Да сярэдзіны 1860-х гадоў гэтыя ўмовы ў значнай ступені змяніліся: буржуазія паспела падужэць і стала на шлях эканамічнага аб'яднання; яе інтарэсы патрабавалі ўжо і палітычнага адзінства. Прусія, уплыву якой у Германіі Ольмюцкае зневажэнне не нанесла істотную шкоду толькі таму, што ёй належала кіруючая роля ў мытным саюзе, энергічна стала рыхтавацца да вайны, прычым урад у відах узмацнення арміі не адыходзіў перад парушэннем канстытуцыі. Калі армія была гатова, Бісмарк, скарыстаўшыся заблытанасцю Шлезвіг-Гальштынскага пытання, прымусіў Аўстрыю да абвяшчэння вайны.

Бліскучая перамога Прусіі была перамогаю малагерманскай ідэі над вялікагерманскай. Пражскі мір спыніў умяшанне Аўстрыі ў агульнагерманскія справы і скасаваў Германскі саюз 1815 года. Некаторыя з дзяржаў, якія адхілілі прапанаваны ім Прусіяй перад пачаткам ваенных дзеянняў нейтралітэт (Гановер, Гесэн-Касель, Насау, вольны горад Франкфурт-на-Майне), былі прама далучаны да Прусіі, роўна як Шлезвіг-Гольштэйн.

Астатнія дзяржавы Паўночнай Германіі (лікам 21) 10 жніўня 1866 года ўвайшлі ў склад новай федэрацыі, якая, адкінуўшы прынцып саюза дзяржаў (ням.: Staatenbund), арганізавалася ў відзе саюзнай дзяржавы (ням.: Bundesstaat), кіруючая роля ў якой таксама дасталася Прусіі.

Канстытуцыя новага Паўночнагерманскага саюза была пабудавана на кампрамісе розных пачаткаў. Парламентарызм не ўсталяваўся; вярхоўная ўлада захавала за сабой вельмі шмат істотных прэрагатыў, але было ўведзена роўнае, прамое, усеагульнае выбарчае права. Бісмарк тым ахвотней ухапіўся за гэту ідэю, паселеную ў ім яшчэ раней Ласалем, што яна ў яго вачах адразу дасягала дзвюх мэт. Прагрэсіўная буржуазія была задаволена тым, што ўрад вяртаецца да аднаго з асноўных пачаткаў канстытуцыйнага праекта, выпрацаванага ў 1849 годзе франкфурцкім парламентам; дэмакратычныя элементы, рост якіх быў ужо заўважны, бачылі ва ўсеагульным выбарчым праве заклад свабоднага развіцця дзейнасці («інтрыгі» пралетарыята Бісмарк спрабаваў абясшкодзіць, адхіліўшы тайную падачу галасоў; але ўстаноўчы рэйхстаг, які абмяркоўваў канстытуцыю, уключыў у яе гэты спосаб галасавання). З іншага боку, Бісмарк, як гэта бачна з яго мемуараў, не без падстаў спадзяваўся, што агульнае выбарчае права паслужыць для яго цудоўнай прыладай для барацьбы з партыкулярызмам і ў хвіліну знешніх ускладненняў апеляцыя да патрыятызму краіны дапаможа яму перамагчы апазіцыю ў саюзным савеце. Нарэшце, перад ім быў прыклад Францыі, дзе існаванне ўсеагульнага выбарчага права не наносіла ніякай шкоды значэнню вярхоўнай улады.

Рэйхстаг (Reichstag) не атрымаў звычайных парламенцкіх правоў: ваціроўка законаў і бюджэту былі зроблены яго адзінымі прэрагатывамі. Ён складаўся з 297 дэпутатаў (па 1 на 100 000 жыхароў).

Іншым органам саюза быў Саюзны савет (ням.: Bundesrat), складзены з дэлегатаў асобных дзяржаў, якія ўвахо��зілі ў склад саюза. Галасы (усяго было 43) былі размеркаваны паміж дзяржавамі нераўнамерна: так, Прусія, напрыклад, мела 17 галасоў, а Саксонія — 4. Дэлегаты былі звязаны інструкцыямі сваіх урадаў. Функцыяй саюзнага савета была ваціроўка законаў; звычайна яны праходзілі простай большасцю, а для любой змены канстытуцыі патрабавалася большасць дзвюх трацін.

Ільвіную долю ўлады ў новай арганізацыі атрымаў прускі кароль, як федэральны прэзідэнт (Bundespräsident). Яму належала права аб'яўляць вайну і заключаць мір ад імя саюза, весці дыпламатычныя перамовы, заключаць дагаворы, прызначаць і прымаць паслоў; як галоўнакамандуючы саюзнай арміяй ён меў права прызначаць вышэйшых афіцэраў і назіраць за арганізацыяй войска наогул. Ён быў вярхоўным кіраўніком унутранай палітыкі і ўпраўлення, прызначаў галоўных службовых асоб саюза, склікаў і распускаў рэйхстаг.

Усімі знешнімі і ўнутранымі справамі саюза кіраваў прызначаны каралём Прусія федэральны канцлер (Bundeskanzler), які не нёс ніякай адказнасці перад рэйхстагам і старшынстваваў у Саюзным савеце.

Дзяржавы, якія ўвайшлі ў саюз, працягвалі карыстацца сваімі канстытуцыямі, захоўвалі свае саслоўныя сходы ў якасці заканадаўчых органаў і міністэрствы ў якасці выканаўчых органаў, але павінны былі перадаць саюзу ваеннае і марское кіраванне, дыпламатычныя зносіны, кіраванне поштай, тэлеграфамі, чыгункамі, грашовай і метрычнай сістэмамі, банкамі, мытнямі.

Вышэйшы судовы орган — Дзяржаўны вышэйшы гандлёвы суд (Reichsoberhandelsgericht).

Паўднёвагерманскія дзяржавы: Каралеўствы Баварыя і Вюртэмберг, Бадэн, Гесэн-Дармштат (апошні ўвайшоў у склад Паўночнагерманскага саюза толькі землямі на поўнач ад ракі Майн) заключылі наступальныя і абарончыя саюзы з Прусіяй, так што патрэбны быў толькі штуршок, каб і яны ўвайшлі з ёю ў поўны саюз. Гэтым штуршком стала франка-пруская вайна. Пасля перамогі ў 1871 годзе Баварыя, Вюртэмберг і Бадэн далучыліся да саюза. Новае ўтварэнне атрымала назву Германскай імперыі, а Вільгельм I стаў першым яе імператарам.

•   На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Паўночнагерманскі саюз