Каласы пад сярпом тваім
«Каласы пад сярпом тваім» — гістарычны раман Уладзіміра Караткевіча.
| Каласы пад сярпом тваім | |
|---|---|
| Жанр | гістарычны раман |
| Аўтар | Уладзімір Караткевіч |
| Мова арыгінала | беларуская |
| Дата першай публікацыі | 1965 |
| Асобнае выданне | 1968 |
| Выдавецтва | Полымя |
Адзін з найбольш значных для беларускай літаратуры твораў. У гэтай кнізе, якую многія называюць галоўнай у творчасці пісьменніка, узноўлена шырокая панарама жыцця народа, перададзена атмасфера ў грамадстве напярэдадні паўстання 1863 года. Падзеі рамана адбываюцца пераважна ў 1850—1861 гадах, тым не менш пісьменніку ўдалося пры дапамозе ўласных разважанняў і выказванняў герояў ахапіць у ім падзеі амаль стагоддзя і агулам асэнсаваць лёс Беларусі ў гістарычным кантэксце. Аўтару ўдалося адзначыць прычыны паўстання і яго асаблівасці. Караткевіч паказаў, што яно мела нацыянальна-вызваленчы характар[1][удакладніць: камент.].
Гісторыя твору
правіць
Упершыню надрукаваны ў часопісе «Полымя» ў 1965 годзе ў № 2-6. Асобным выданнем — у 1968 годзе ў Мінску.
Паводле задумы раман меў змяшчаць 3 часткі: «Усход (Сяйва дня)», «Брань» і «Вараннё (Галгофа)». У першай частцы аўтар збіраўся паказаць пярэдадне паўстання 1863—1864 гадоў, у другой — само паўстанне, а ў трэцяй — яго разгром. Але першая кніга была выдадзена пад назваю «Выйсце Крыніц» і пры выданні падзелена на дзве. Другая кніга выйшла пад назвай «Сякера пры дрэве».
Мае прысвячэнне «Маёй маці. Кожнай беларускай маці, — прысвячаю» і біблейскі эпіграф з Матфея. З другой кнігі было напісана толькі 2 раздзелы, якія пры жыцці пісьменніка не друкаваліся. Першы надрукаваны ў часопісе «Полымя», 1989, № 1. Другая кніга мае эпіграф з паслання Святога Паўла да эфесцаў. Пісьменнік збіраўся скончыць твор, пра што сведчаць дзённікавыя запісы.
Мастацкія асаблівасці
правіць.jpg){kind=link}
Раман апісвае станаўленне беларускай нацыі, паказваючы тры пакаленні шляхецкай сям’і Загорскіх. Галоўным героем ёсць Алесь Загорскі, чыё станаўленне і развіццё апісваецца ад 11 да 20 гадоў. Таксама апісаны высакародныя сем’і Раўбічаў і Клейнаў, памешчыкі Кроер, Таркайлы і іншыя, сялянская сям’я Кагутоў, паўстанцы Чорны Война і Корчак, сябры Алеся з Віленскай гімназіі і Пецярбургскага ўніверсітэта: Кастусь і Віктар Каліноўскія, Усяслаў Грыма, Мсціслаў Маеўскі ды іншыя. З гістарычных персанажаў прысутнічаюць, акрамя Кастуся і Віктара Каліноўскіх, Ізмаіл Сразнеўскі, Тарас Шаўчэнка, Пётр Валуеў, з падзей: дзейнасць «Агула», адмена прыгоннага права і іншыя.
Раман змяшчае апісанні беларускіх абрадаў, звычаяў, шмат фальклорнага матэрыялу, у прыватнасці легенда аб белым жарабяці становіцца сімвалічным лейтматывам твора.
Матэрыял прадстаўлены ў храналагічнай паслядоўнасці з нешматлікімі часовымі зваротамі (успамінамі герояў ці гісторыямі іх жыцця). Таксама ў кампазіцыі рамана прысутнічаюць тры фрагменты мэтанаратыўнага характару і вершы, якія складае галоўны герой.
Героі
правіцьЗагорскія
правіцьАлесь Загорскі — галоўны герой рамана. На пачатку рамана яму 11 гадоў і апісваецца ён так:
| Чацвёрты быў зусім непадобны на іх. Больш тонкі. Цёмны скурай. З простым носам, як астатнія тры, але з крутымі ноздрамі. Са спакойным, не па-дзіцячаму цвёрдым ротам.
Ён і сядзеў неяк больш вольна і лёгка. Каштанавыя, вельмі іскрыстыя пад сонцам валасы гэтага хлопца ляжалі буйнымі хвалямі. Цёмна-шэрыя шырокія вочы спакойна глядзелі на імклівую плынь Дняпра. |
Паходзіць з багатага княжацкага роду Загорскіх, але па шляхецкай традыцыі дзядзькавання з 4 год выховаўся ў сялянскай сям'і, што моцна паўплывала на яго светапогляд. У 11 год вярнуўся у сям'ю, атрымаў класічную для дваран хатнюю адукацыю: вывучыў нямецкую, французскую, рускую мовы. Сябраваў з Кастусём Каліноўскім. Вучыўся ў Віленскай гімназіі, а потым у Пецярбургскім універсітэце.
Пан Юры — бацька Алеся.
Пані Антаніда — маці Алеся.
Вацлаў — малодшы брат Алеся, год. Па загаду дзеда Вежы быў ахрышчаны ў касцёле, бо звычайна прадстаўнікі двух канфесій сварацца, таму ён палічыў добрай ідэяй, што два браты будуць розных вер.
Вежа — дзед Алеся
| Пышны і магутны абломак старасвеччыны, ён згасаў, абкружаны мастацтвам, паркамі, дзівоснай скульптурай і музыкай.
Яму нічога не было патрэбна. Ён ведаў людзей. Ён ведаў свет. |
Кагуты
правіцьСям'я, якая выхоўвала Алеся. Прыгонныя Загорскіх, але потым атрымалі волю па просьбе Алеся.
Міхал — бацька,
Стафан — старэйшы сын, 17 год.
Павал Кагут — сябра Алеся, аднаго з ім узросту.
Кандрат і Андрэй — блізнюкі, 15 год.
Юрась Кагут — хлопчык, 8 год
Янька Кагут — дзяўчынка, 6 год
Дзед
Марыля — маці.
Раўбічы
правіцьМайка (Міхаліна) — каханая Алеся. Яны пазнаёміліся на ягоным першым балі.
Франс — брат Майкі.
Пан Яраш — бацька Майкі.
Пераклады
правіцьРаман «Каласы пад сярпом тваім» неаднаразова перакладаўся на ўкраінскую і рускую мовы.[2]
Пераклады на ўкраінскую
правіць- Твори: у 2 т. — К.: Дніпро, 1991. Т. 2: Колосся під серпом твоїм / пер. з білорус. В. Чайковський, К. Скрипченко. — 668 с. В337921/1-2
Цікавы факт
правіцьРаман «Каласы пад сярпом тваім» — адзіная кніга, якая была надрукаваная ў Беларусі шрыфтам Брайля.[3]
Зноскі
- ↑ Макарэвіч, Яфімава 2008, с. 478—179.
- ↑ Т. Добко, Ю. Левченко. Твори Володимира Короткевича у фондах Національної бібліотеки України імені В. І. Вернадського
- ↑ Где в Гродно читают руками? // «Гродзенская праўда», 26.10.2011(недаступная спасылка) (руск.)
Літаратура
правіць- Іўчанкаў В. І. Метафара як сродак мастацкай вобразнасці ў рамане У. Караткевіча «Каласы пад сярпом тваім» / В. І. Іўчанкаў // Весці АН БССР. Серыя грамад. навук. — Мінск, 1987. — № 6. — С. 109—115.
- Анатоль Верабей. Проблема историзма в прозе Владимира Короткевича. практ. конф., Минск, 19 апр. 2011 г. — Минск: РИВШ, 2011. — С. 102—108.
- Беларуская дзіцячая літаратура / пад агул. рэд. А. М. Макарэвіча, М. Б. Яфімавай. – Мінск : Вышэйшая школа, 2008