Кайманавы астравы

Кайманавы астравы месцяцца ў заходняй частцы Карыбскага мора за 307 км на паўночны захад ад Ямайкі і 298 км на поўдзень ад Кубы. Прыблізныя геаграфічныя каардынаты астравоў: Гранд-Кайман (19° пн.ш., 81° з.д.), Літл-Кайман (19° пн.ш., 80° з.д.), Кайман-Брак (19° пн.ш., 79° з.д.).

Плошча найбуйнейшага вострава Гранд-Кайман — 197 км², астравоў Літл-Кайман — 25,9 км² і Кайман-Брак — 36 км².

Усе тры астравы маюць каралавае паходжанне. Для ландшафтаў характэрныя вапняковыя плато ў цэнтральнай частцы і вапняковыя скалы і пясчаныя пляжы ўздоўж узбярэжжа. Сярод скал і на плато часта сустракаюцца невялікія гроты і пячоры. Асаблівасць Гранд-Каймана — шматлікія натуральныя гаці і мангравыя балоты. У сухую пару года яны прыцягваюць мноства птушак. Паўночна-заходнюю частку Гранд-Каймана займае шырокая лагуна Норт-Саўнд. Найвышэйшы пункт — скальны масіў Блаф на паўночным усходзе вострава Кайман-Брак (42,6 м над узроўнем мора). Рэк няма.

Клімат Кайманавых астравоў трапічны пасатны. У летнія месяцы характэрныя частыя дажджы і тайфуны, якія часта маюць разбуральны характар. Асабліва моцна астравы пацярпелі ад тайфунаў 1932 і 2004 гг., калі ў той ці іншай ступені былі пашкоджаны ўсе пабудовы і культурныя насаджэнні. Тайфун 1932 г. прынёс чалавечыя ахвяры.

У мінулыя часы цэнтральныя часткі астравоў былі пакрыты махагоніевымі лясамі, але ўжо да сярэдзіны XIX ст. у выніку бязлітасных вырубак лясы саступілі месца хмызнякам і культурным насаджэнням дрэў і трыснягу. На востраве Гранд-Кайман захаваліся мангравыя лясы. Тыповыя расліны — касава, фігавае дрэва, розныя віды пальм, папараці і трыснягу і г. д.

Жывёльны свет Кайманавых астравоў бедны. Тыповыя прадстаўнікі фаўны: марская чарапаха, ігуана, агуці, некалькі відаў жаб і кажаноў. Усе яны знаходзяцца пад аховай. На астравах мноства птушак, у тым ліку гарбаткі, чырвоныя олушы, качкі-свістуны і эндэмічны кайманскі папугай. Двойчы на год на ўзбярэжжы спыняюцца пералётныя птушкі.

Значна большым жыццёвым багаццем адрозніваецца падводны свет шэльфа Кайманавых астравоў. Тут сустракаюцца рэдкі чорны карал, дэльфіны, мноства рыб, у тым ліку блакітны марлін, розныя віды акул і скатаў.

Кайманавы астравы былі адкрыты Хрыстафорам Калумбам 11 мая 1503 г. Першая дадзеная ім назва — Лас-Тартугас (Чарапашыя). На навігацыйных мапах яны таксама пазначаліся як Лагартас (Яшчаркі). На Ванфенбютэльскай карце свету (1530 г.) упершыню з’яўляецца назва Кайманы. Апошняе можа быць растлумачана моўнай блытанінай, паколькі марскія алігатары (кайманы) астравоў ніколі не насялялі, а яшчаркі, якіх бачылі маракі, былі звычайнымі ігуанамі.

Першапачаткова Кайманавы астравы былі часткай іспанскіх валоданняў у Новым свеце. Аднак пасля захопу арміяй О. Кромвеля ў 1655 г. суседняй Ямайкі астравы сталі часовым прыбежышчам для англійскіх капераў. У канцы 1650-х гг. англійскія дэзерціры Валтар і Баўдэн заснавалі першыя сталыя паселішчы на астравах Кайман-Брак і Літл-Кайман. У 1661 г. Айзек Баўдэн заснаваў паселішча на ўсходзе вострава Гранд-Кайман. Але першыя англійскія калоніі былі знішчаны іспанцамі. Уцалелыя каланісты былі вымушаныя перасяліцца на Ямайку. У 1670 г. паміж Англіяй і Іспаніяй быў падпісаны Мадрыдскі дагавор, па якім Ямайка і Кайманавы астравы перадаваліся Англіі.

Некалькі дзесяцігоддзяў астравы заставаліся бязлюднымі. Іх часта наведвалі піраты, якія здабывалі тут чарапах, аднак не стваралі сталых паселішчаў. Пытанне аб каланізацыі Кайманаў было ўзноўлена толькі ў сярэдзіне 1730-х гг., паколькі ў складанай міжнароднай сітуацыі для абароны Ямайкі быў патрэбны ваенны фарпост на паўночным захадзе, дзе пралягаў гандлёвы марскі шлях паміж Вялікабрытаніяй і яе вест-індскімі калоніямі. У 1734 г. губернатар Ямайкі дараваў для добраахвотных перасяленцаў 3000 акраў зямлі на востраве Гранд-Кайман. Аднымі з першых перасяленцаў былі прадстаўнікі сям’і Бодэнаў. Мяркуюць, што яны з’яўляюцца нашчадкамі Айзека Баўдэна. Да 1742 г. на Гранд-Каймане склалася невялікая калонія, дзе, акрамя белых перасяленцаў, жылі негры-рабы. У 1773 г. насельніцтва Гранд-Каймана складала прыблізна 400 чалавек. Першы перапіс насельніцтва, праведзены Эдвардам Корбетам у 1802 г., выявіў ужо 933 пастаянныя насельнікі, у тым ліку 545 рабоў. Многія белыя насельнікі мелі ваенныя званні. Для абароны калоніі была арганізавана міліцыя і пабудаваны Форт-Джордж. Відавочна, для заахвочвання каланістаў улады Ямайкі з самага пачатку пазбавілі іх ад выплаты падаткаў. Пазней гэты факт трансфарміраваўся ў легенду аб выратаванні кайманцамі дзесяці караблёў, на якіх быў прадстаўнік каралеўскай сям’і, чаму ім і надана асаблівая прывілегія не плаціць падаткі (1788, ці па іншай версіі 1794 гг.). У 1798—1831 гг. склалася мясцовая сістэма самакіравання.

Асноўным заняткам перасяленцаў першапачаткова была здабыча карыснай чырвонай драўніны, але са знішчэннем лясных багаццяў усё большую ролю адыгрывалі лоў чарапах і дробная плантацыйная гаспадарка (на продаж вырошчвалася толькі бавоўна). З развіццём чарапахавага промыслу ў пачатку XIX стагоддзя атрымалі развіццё суднабудаванне і транспарціроўка марскіх грузаў. Кайманцы лічыліся добрымі маракамі. У час англа-амерыканскай вайны многія з іх служылі ў брытанскім ваенна-марскім флоце. Часовыя паселішчы кайманцаў-чарапахаловаў будаваліся на астравах Белізскага заліва, ля вострава Пінас і ў іншых аддаленых месцах. Разам з белымі гаспадарамі на караблях плавалі чарнаскурыя рабы. Нягледзячы на адсутнасць жорсткага прыгнёту, рабства мела надзвычай важнае значэнне для развіцця каланіяльнай гаспадаркі, бо забяспечвала каланістаў амаль бясплатнай працоўнай сілай. Таму вызваленне рабоў у 1835 г. не спрыяла далейшаму эканамічнаму развіццю. Але яно падштурхнула новую хвалю каланізацыі. Большасць былых рабоў перасяліліся на поўнач і захад Гранд-Каймана, прычым негрыцянская грамада ў Іст-Эндзе захоўвала сваю ізаляванасць да 1970-х гг. У другой палове 1830-х гг. з’явілася пастаяннае насельніцтва на астравах Кайман-Брак і Літл-Кайман.

У 1863 г. Кайманавы астравы атрымалі афіцыйны статус брытанскай каланіяльнай тэрыторыі, залежнай ад Ямайкі. У 1898 г. быў прызначаны пост камісара — афіцыйнага прадстаўніка губернатара Ямайкі на Кайманах. За адміністрацыйнымі зменамі надышлі і эканамічныя. Усё большае значэнне набывалі марскі промысел, гандаль і таварная сельская гаспадарка (вытворчасць копры і бавоўны). Для дарослых мужчын звычайнай справай стала адыходніцтва — праца за межамі Кайманавых астравоў. З 1937 г. пачалося абслугоўванне турыстаў. У 1953 г. на востраве Гранд-Кайман было пабудавана лётнае поле для прыёму вялікіх самалётаў. Разам з тым, нізкі ўзровень жыцця і немагчымасць знайсці працу на радзіме прывялі да шырокай эміграцыі, у асноўным у ЗША, Ямайку, Вялікабрытанію, востраў Пінас (Куба), Панаму, Коста-Рыку, Брытанскі Гандурас, Нікарагуа і г. д.

У 1957 г. у сувязі з імкненнем Ямайкі здабыць незалежнасць брытанскі ўрад правёў на Кайманавых астравах рэферэндум, у выніку якога большасць кайманцаў выказаліся за аддзяленне ад Ямайкі і стварэнне асобнай калоніі. У 1959 г. пачала дзейнічаць першая Канстытуцыя Кайманавых астравоў, хаця фармальна да пачатку 1963 г. захоўвалася ўлада губернатара Ямайкі. З 1966 г. пачалося правядзенне буйных эканамічных і сацыяльных рэформ, накіраваных на развіццё турыстычнай інфраструктуры і банкаўскага афшорнага сэрвісу. Канстытуцыя 1972 г. абвясціла Кайманавы астравы брытанскай заморскай тэрыторыяй, яна значна пашырыла правы мясцовай выбарчай улады. Была ўведзена мясцовая валюта — долар Кайманавых астравоў. У 1980-я гг. Кайманавы астравы ператварыліся ў буйны фінансавы цэнтр.

У 2009 г. была прынята новая рэдакцыя Канстытуцыі Кайманавых астравоў.

Аснову насельніцтва Кайманавых астравоў складаюць кайманцы (Caymanians) — патомкі перасяленцаў з Ямайкі англійскага, корнскага, валійскага, ірландскага і шатландскага паходжання, а таксама неграў-рабоў. Абсалютная большасць насельніцтва пражывае на востраве Гранд-Кайман. Расавы склад неаднародны. Каля 60 % складаюць прадстаўнікі змешанага тыпу (у асноўным мулаты), 20 % — негры, 20 % — асобы еўрапейскага паходжання. Акрамя Кайманавых астравоў, невялікія групы кайманцаў-эмігрантаў ёсць у ЗША, Вялікабрытаніі, Панаме, Белізе, Ямайцы, на востраве Хувентуд (Куба).

У апошнія 20 гадоў назіраюцца пастаянныя рээміграцыя і іміграцыя насельніцтва з ЗША, Кубы, Ямайкі, Філіпін і краін Лацінскай Амерыкі. У 2006 г. каля чвэрці насельніцтва (49 % усёй працоўнай сілы) складалі іншаземцы.

Афіцыйная мова — англійская.

У побыце насельніцтва карыстаецца спецыфічным кайманскім дыялектам англійскай мовы. Для яго характэрныя багатыя лексічныя запазычанні з іспанскай і кельцкіх моў, а таксама лексікі брытанскіх маракоў і афраамерыканскага слэнгу, злітнае вымаўленне шыпячых гукаў, скарочанае — галосных і кароткае прыдыханне ў канцы словаў. Некаторыя асаблівасці мае і граматычная пабудова сказаў. Так, слова «you» (у літаратурнай англійскай мове заўсёды мае множны лік) можа набываць множны і адзіночны лік, слова «I» толькі адзіночны лік, што ўплывае на вымаўленне і напісанне дзеясловаў.

Прыклады асаблівасцей кайманскага дыялекту:

• I loves u (кайм.) — I love you (англ.) — Я цябе кахаю (бел.)
• A ga pencil (кайм.) — I have a pencil (англ.) — У мяне ёсць аловак (бел.)
• Unno like T-wee (кайм.) — You like TV (англ.) — Вам (некалькі людзей) падабаецца тэлебачанне (бел.)
• Zeri’sh caboose’n ma house (кайм.) — There is a stove in my house (англ.) — У мяне дома ёсць печ (бел.)

З 1970-х гг. паступова развіваецца літаратура на кайманскім дыялекце.

Традыцыйнымі гаспадарчымі заняткамі кайманцаў здаўна з’яўляліся земляробства, суднабудаванне і марскі промысел. У другой палове XIX — першай палове XX ст. развіваецца адыходніцтва. Дзякуючы шырокім міграцыйным працэсам народная культура кайманцаў моцна змянялася. Так, да пачатку XX ст. асноўным відам жыллёвых і гаспадарчых пабудоў былі чатырохкутныя вапнавыя мазанкі (wattle and daub houses), востраканечныя дахі якіх пакрываліся пальмавым лісцем. Пазней з’явіліся разборныя драўляныя хаты (lumber houses). Звычайна іх завозілі з ЗША і Панамы. У наш час пераважаюць сучасныя панэльныя дамы. Паводле Аароны Букер Колман (1920-я гг.), мясцовыя жыхары мелі сучасныя вопратку і прычоскі. Традыцыйная ежа складалася з садавіны і гародніны (ямсу, тара, бананаў і г. д.), варанай і запечанай рыбы, чарапахавага мяса і жыру. Мяса свойскай жывёлы (кароў і свінняў) ужывалася надзвычай рэдка, пад час вялікіх свят. Малако, масла і сыр часткова рабіліся на астравах, часткова ўвозіліся з іншых краін. Традыцыйныя святы — Каляды (Калядны тыдзень) і Вялікдзень. На востраве Гранд-Кайман у канцы кастрычніка — пачатку лістапада праводзіўся так званы фестываль «Джанкану». Пазней для прыцягнення турыстаў у гэтыя дні быў арганізаваны карнавальны «Пірацкі тыдзень». Папулярныя народныя танцы — кадрыля, полька. На святах ігралі скрыпкі, барабаны са скуры свойскай жывёлы, гітары і маракасы. У вуснай народнай творчасці распаўсюджаныя працяглыя марскія спевы (cries), казкі, былі і легенды. Захоўваюцца афраамерыканскі рэлігійны культ абеа (obeah) і вера ў звышнатуральныя істоты — дапі (duppy).

Большасць жыхароў Кайманавых астравоў складаюць пратэстанты (уніяністы, баптысты, метадысты, англікане, адвентысты сёмага дня і інш.). Каля 11 % насельніцтва — рымскія каталікі. Вылучаюцца невялікія групы мусульман, іўдзеяў, растафарыянцаў, атэістаў і асоб без канкрэтнага веравызнання.

Амаль усё дарослае насельніцтва (98 %) пісьменнае. На астравах дзейнічаюць установы пачатковай, сярэдняй і вышэйшай адукацыі, у тым ліку Універсітэцкі каледж Кайманавых астравоў, медыцынскі ўніверсітэт Св. Мэцью, юрыдычнае аддзяленне Ліверпульскага ўніверсітэта.

Кайманавы астравы — буйны афшорны цэнтр, асноўная спецыялізацыя якога — фінансы. Дзякуючы адсутнасці прамых падаткаў, з 1960-х гг. на астравах рэгіструюцца міжнародныя банкі, траставыя фонды і крэдытныя фінансавыя кампаніі (усяго зарэгістравана 498 банкаў, з якіх толькі 6 маюць права абслугоўваць мясцовае насельніцтва, і больш за 68 тыс. кампаній). З 1986 г. шпарка развіваецца ашчадны бізнес. Банкі, траставыя фонды і кампаніі выплочваюць ураду штогадовы рэгістрацыйны і ліцэнзійны ўнёсак.

Другой важнай эканамічнай сферай з’яўляецца абслугоўванне турыстаў. Кайманавы астравы — вядомы кліматычны курорт, папулярны сярод пасажыраў круізных суднаў і дайвераў. У гэту сферу ўцягнута больш за 70 % працаздольных кайманцаў. Абсалютная большасць турыстаў — грамадзяне ЗША, Ямайкі, Канады і Вялікабрытаніі. Сапраўдны турыстычны бум адбыўся ў 1970 — 1980-я гг. Калі ў 1970 г. сюды прыбыў 22 891 турыст, то ў 1986 г. — 166 082. Пазней рост іх колькасці запаволіўся. Прычынамі таму сталі надзвычай вялікія кошты на абслугоўванне, а таксама абмежаваныя прыродныя рэсурсы.

З абслугоўваннем турыстаў шчыльна звязаны і гандаль. Амаль траціна гандлёвых цэнтраў на астравах маюць статус «duty free».

Сельская гаспадарка (вырошчванне трапічных культур) і прамысловасць (будаўнічая, здабыча гуана і вапны, ювелірнае рамяство і г. д.) маюць другараднае значэнне. На астравах ёсць дзяржаўная ферма па гадоўлі чарапах. Аднак пасля забароны ўвозу ў ЗША прадуктаў чарапахавага промыслу гэтая галіна перажывае крызіс.

Урад Кайманавых астравоў надае асаблівую ўвагу развіццю транспартнай сістэмы і камунікацый. На востраве Гранд-Кайман працуе міжнародны аэрапорт імя Оўэна Робертса, на астравах Літл-Кайман і Кайман-Брак — мясцовыя аэрапорты. Астравы добра тэлефікаваны. Працуюць некалькі радыё- і адна тэлевізійная станцыі. Большасць жыхароў Кайманавых астравоў штодзённа карыстаюцца інтэрнэтам.

Дадатковыя сродкі Кайманавы астравы атрымліваюць ад рэгістрацыі марскіх суднаў.

Імпарт у некалькі дзясяткаў разоў перавышае экспарт, прычым кошт экспарту з 1987 г. застаецца стабільным і звычайна не перавышае 2,5 мільёны долараў ЗША, у той час як кошт імпарту пастаянна расце. Асноўны экспарт: мяса марскіх чарапах, ювелірныя вырабы з чарапахавага панцыру і чорнага каралу, сувеніры, паштовыя маркі, ром. Асноўны імпарт: нафтавае паліва, аўтамабільнае і машыннае абсталяванне, прадукты харчавання і паўсядзённага попыту.

Галоўныя эканамічныя партнёры: ЗША, Вялікабрытанія, Трынідад і Табага, Нідэрландскія Антыльскія астравы, Японія.

Валюта — долар Кайманавых астравоў, які мае фіксаваны курс, роўны 1,2 долара ЗША.

Узровень жыцця насельніцтва — адзін з самых высокіх сярод краін Карыбскага басейна. Ужо ў 1996 г. сярэдні прыбытак складаў 23 800 долараў ЗША на душу насельніцтва. Разам з тым у 2000-я гг. сярэдні кошт жыцця перавышаў адпаведныя паказчыкі ў ЗША і Вялікабрытаніі.

Кайманавы астравы маюць статус брытанскай заморскай тэрыторыі. Дзейнічае Канстытуцыя 1972 г. з пазнейшымі папраўкамі. Кіраўнік дзяржавы — кароль Вялікабрытаніі. Ад яго імя прызначаецца губернатар.

Заканадаўчая ўлада належыць Заканадаўчай Асамблеі. Яна складаецца з 18 прадстаўнікоў (officers). 15 выбіраюцца грамадзянамі ў выніку прамога галасавання. Выбары адбываюцца кожныя 4 гады. Астатнія прызначаюцца з ліку афіцыйных прадстаўнікоў выканаўчай улады.

Галоўны орган выканаўчай улады — Выканаўчы савет на чале з губернатарам. Ён складаецца з трох афіцыйных прадстаўнікоў (фінансавага сакратара, адміністрацыйнага сакратара і генеральнага пракурора), прызначаных губернатарам, і 4 прадстаўнікоў Заканадаўчай Асамблеі. Апошнія адказваюць за справы ў галінах культуры і адукацыі; развіцця і прыродных рэсурсаў; турызму, авіяцыі і гандлю; камунікацый, працы і экалогіі.

За судовую ўладу адказвае генеральны пракурор.

Палітычных партый на Кайманавых астравах няма, аднак у час выбараў у Заканадаўчую асамблею грамадзяне ствараюць часовыя выбарчыя блокі. Найбольш вядомае супрацьстаянне выбарчых блокаў «Вартасць» (Dignity) і «Адзінства» (Unity) у 1984 г.

Нацыянальны герб Кайманавых астравоў распрацаваны і зацверджаны ў 1958 г. Складаецца са шчыта з блакітным полем з выявамі брытанскага льва, трох зорак (сімвалаў трох астравоў) і белых хваль (сімвалаў Карыбскага мора). Над шчытом месцяцца выявы чарапахі і пальмавай галіны (сімвалаў традыцыйнага занятку кайманцаў — марскога лову), а таксама ананасавай расліны (сімвала блізкасці з Ямайкай). Пад шчытом змешчаны дэвіз: «Заснаваныя на моры» (He Hath Founded It Upon The Seas).

Нацыянальны сцяг Кайманавых астравоў распрацаваны і зацверджаны ў 1959 г. На цёмна-блакітным і чырвоным фоне (сімвалах мора і сушы) змешчаны выявы нацыянальнага герба і брытанскага Юніён-Джэка. Акрамя таго, брытанскі Юніён-Джэк таксама мае афіцыйны статус дзяржаўнага сімвала.

Нацыянальны гімн Кайманавых астравоў — песня «Любімы востраў Кайман» (англ.: Beloved Isle Cayman), напісаная ў 1932 г. астравіцянкай Лейлай Рос-Шыр. Акрамя таго, песня «Божа, храні караля» (англ.: God Save the King) мае статус дзяржаўнага гімна.

Кайманавы астравы маюць абмежаваныя правы на знешнія дачыненні. Яны прадстаўлены ў Садружнасці Вялікабрытаніі, Цэнтральным Банку Развіцця, ЮНЕСКА і арганізацыі Caricom. Заклю��аны міжнародныя дамовы з ЗША.

• Селіта Ібэнкс: амерыканская супермадэль.

• Ebanks «Bertie» S. O. Cayman Emerges. — Noerthwester Co., n.d.
• Herst G. S. S. Notes on the History of the Cayman Islands. — Kingston, 1909.
• Free Guide to the Cayman Islands. / Edited by Mark Coshman. — Miami Free Publishers, 2008.
• Key to Cayman: Journal of Cayman Airways, 1994.
• Kohlman A. B. Under Tin Roofs. — Limited Run Publishing Solutions, 1993. ISBN 9768104732
• Nowak H. G. Which way to the Islands? — Daring Books, 1988.
• Our Islands’ Past. Vol. I—III. — Cayman Islands National Archive, Cayman Free Press, 1994—1995.
• The ’32 Storm. / Compiled and Edited by Heather R. McLaughlin. — Cayman Islands National Archive, 1992.
• The ABC’s of Cayman Heritage. / Edited by Philip Pedley. — Cayman Islands National Archive, 1997.
• The Cayman Islands: Social Studies Textbook. — Macmillan Caribbean, 1997.
• Williams N. History of the Cayman Islands. — Cayman Islands National Museum, 1992.

• Даволі падрабязны інфармацыйны рэсурс на англійскай мове
• Урадавы сайт Кайманавых астравоў
• Турыстычны даведнік
• Найбуйнейшае перыядычнае выданне на Кайманавых астравах
• Валютнае кіраўніцтва Кайманавых астравоў
• Інструкцыя па прыёме міжнародных паштовых адпраўленняў на Кайманавых астравах на сайце Белпошты Архівавана 29 верасня 2008.