Галодная зіма 1944 года (Нідэрланды)

На працягу ўсёй вайны, аж да верасня 1944 года, Нідэрланды не сутыкаліся з буйнымі праблемамі ў забеспячэнні харчом. Хуткі наступ саюзнікаў пасля высадкі ў Нармандыі выклікаў у жыхароў упэўненасць у хуткім падзенні акупацыйнага рэжыму. Усеагульнай радасцю галандцы адгукнуліся 5 верасня 1944 года (нідэрл.: Dolle Dinsdag, «вар'яцкі аўторак») на вестку пра вызваленне Антверпена. Увечар 17 верасня, у дзень пачатку аперацыі «Маркет Гардэн», па рашэнні прэм'ер-міністра ў выгнанні Пітэра Шурдса Гербрандзі (en:Pieter Sjoerds Gerbrandy), падпольнае «Радыё Оранье» (нідэрл.: Radio Oranje — «Аранжавае радыё») заклікала да ўсеагульнай забастоўкі на чыгунцы. Пераважная большасць служачых чыгункі, штат якой складаў 30 тысяч чалавек, пакінулі працоўныя месцы, многія сышлі ў падполле. Гербрандзі спадзяваўся, што «ўжо ў пятніцу мы будзем у Амстэрдаме».

Нечаканая забастоўка магла стаць вырашальным фактарам у поспеху «Маркет Гардэн», аднак аперацыя правалілася. Нямецкія ўлады на працягу дзесяці дзён перакінулі патрэбныя кадры і змаглі аднавіць жыццёва неабходныя пастаўкі зброі і боепрыпасаў для сваіх войскаў, але ў пытанні забеспячэння грамадзянскага насельніцтва занялі жорсткую пазіцыю. Ужо раніцай 18 верасня афіцыйныя паведамленні ў прэсе давалі зразумець: «спыненне чыгунак азначае спыненне паставак ежы». У якасці меры адплаты акупанты прыпынілі ўсе перавозкі на баржах па каналах і рэках. Між тым чыгункі адыгрывалі важную ролю ў перакідцы прадуктаў на захад краіны, і пік паставак прыпадаў на восень^[2].

Эмбарга было часткова знята 8 лістапада,^[3] і перавозка харчу па каналах дазволена, аднак у гэты час незвычайна суровая і ранняя зіма ўжо скавала лёдам водныя магістралі. Запасы харчу канчаліся, і дарослае насельніцтва ў Амстэрдаме і іншых буйных гарадах да канца месяца атрымлівала ўжо менш за 1000 кілакалорый у дзень. У канцы лютага 1945 года рацыён у заходніх раёнах краіны зменшыўся да 580 ккал. Адступаючы, нямецкая армія ўзрывала масты і шлюзы, яшчэ больш ускладняючы перавозкі, а бязлітасныя баі парушылі працу сельскай гаспадаркі краіны.

Гараджане пераадольвалі дзясяткі кіламетраў пешшу, прапануючы фермерам каштоўныя рэчы ў абмен на ежу. У ежу пайшлі цыбуліны цюльпанаў і цукровы бурак. На дровы разбіралі драўляную мэблю і нават дамы. З верасня 1944 па пачатак 1945 года зафіксаваная колькасць памерлых ад голаду склала 10 тысяч чалавек. Голад спыніўся толькі ў маі 1945 года, разам з перамогай. Незадоўга да гэтага дапамога прыйшла ў выглядзе «шведскага хлеба», які выпякаўся з завезенай са Швецыі мукі. За «шведскім хлебам» рушыла ўслед пагадненне рэйхскамісара Зейс-Інкварта з агентамі саюзнікаў, якое дало магчымасць ажыццявіць скаардынаваны скід харчу з самалётаў. Падчас аперацыі «��ана»\«Абжора» з 29 красавіка па 8 мая 1945 года ВПС Вялікабрытаніі пры падтрымцы ВПС ЗША скінулі каля 11 000 тон прадуктаў на акупаваную тэрыторыю.

Галодная зіма, якая паразіла такую высокаразвітую краіну і была адлюстраваная ў мностве дакументаў, дала ўнікальныя магчымасці для медыцынскіх даследаванняў.

Найбольш каштоўнымі апынуліся звесткі пра дзяцей, вынашаных у перыяд голаду. Падчас міжнароднага даследавання (англ.: Dutch Famine Birth Cohort Study) было паказана, што ў наступным жыцці яны часцей пакутавалі ад дыябету, атлусцення, сардэчна-сасудзістых захворванняў, мікраальбумінурыі і іншых праблем^[4]. Як і меркавалася, вага гэтых дзяцей пры нараджэнні была зніжана, але нечаканым стала тое, што іх уласныя дзеці праз шмат гадоў таксама не дацягвалі да сярэдняй вагі. Гэта навяло на думкі пра эпігенетыческую рэгулёўку вагі, якая перадаецца на наступнае пакаленне.

Прычыны цэліякіі, непераноснасці глютэну, таксама нечакана выявіліся падчас голаду. Дзеці, хворыя на цэліякію, пайшлі на папраўку, калі бальніцы атрымлівалі вельмі мала пшаніцы, але калі першы каштоўны груз хлеба, які прызначаўся ў першую чаргу дзецям, быў нарэшце выдадзены, хворым на цэліякію адразу стала горш. Гэта пацвердзіла здагадкі галандскага педыятра Вілема Дыке, які ўжо задумваўся пра ролю мучных прадуктаў у развіцці хваробы. У канцы 1940-х — пачатку 1950-х гадоў ён даказаў эфектыўнасць безглютэнавай дыеты^[5].

Шэраг статыстычных даследаванняў гаворыць пра двайную рызыку развіцця шызафрэніі, а таксама пра павышаную частату шызатыпічнага расстройства і прыроджаных дэфектаў нервовай сістэмы ў дзяцей, вынашаных у перыяд Галоднай зімы^[6][7].

• Одры Хепбёрн, актрыса кіно

• Banning, C. (May 1946). "Food Shortage and Public Health, First Half of 1945". Annals of the American Academy of Political and Social Science. Vol. 245, The Netherlands during German Occupation, pp. 93–110. (JSTOR.)
• Barnouw, David (1999). De hongerwinter. ISBN 978-9065504463.
• Collingham, E. M. (2011). The Taste of War: World War Two and the Battle for Food.
• de Jong, Loe. The Kingdom of the Netherlands During World War II (vol VII), p. 1–270 (Verarmend Nederland, 1914–2005)
• Hart, Nicky. "Famine, Maternal Nutrition and Infant Mortality: A Re-Examination of the Dutch Hunger Winter", Population Studies Vol. 47, No. 1 (March 1993), pp. 27–46 (JSTOR)
• Hitchcock, William I. (2009). The Bitter Road to Freedom: The Human Cost of Allied Victory in World War II Europe. pp. 98–129.
• Sas, Anthony. "Holland's 'Hunger Winter' of 1944–45", Military Review, September 1983, Vol. 63, Issue 9, pp. 24–32.
• Sellin, Thorsten (ed.) (May 1946). "The Netherlands During German Occupation", Annals of the American Academy of Political and Social Science Vol. 245, pp. i to 180. (JSTOR.)
• Stein, Zena (ed.) (1975). Famine and human development: The Dutch hunger winter of 1944–1945.
• van der Zee, Henri A. (1998). The Hunger Winter: Occupied Holland 1944–1945. University of Nebraska Press.
• Warmbrunn, Werner (1963). The Dutch Under German Occupation 1940–1945. Stanford University Press.

•   На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Галодная зіма 1944 года (Нідэрланды)
• Фатаграфіі на сайце «Фотамузей Нідэрландаў»(недаступная спасылка) — пошук па слове «Hongerwinter».