Бялынічы

Бялынічы
Герб	Сцяг
Краіна	Беларусь
Вобласць	Магілёўская
Раён	Бялыніцкі
Каардынаты	53°59′44″ пн. ш. 29°42′34″ у. д.HGЯO
Заснаваны	1577
Першая згадка	1577
Ранейшыя назвы	Белагародак
Горад з	2017
Вышыня цэнтра	182 м
Насельніцтва	▼9 670 чал. (1 студзеня 2024);
Часавы пояс	UTC+3
Тэлефонны код	+375 2232
Паштовы індэкс	213055
Аўтамабільны код	6
СААТА	7204501000
	Бялынічы на Вікісховішчы

Бялы́нічы^[3] (трансліт.: Bialyničy) — горад (з 2017^[4]) у Магілёўскай вобласці Беларусі, цэнтр Бялыніцкага раёна. Стаіць на рацэ Друць. За 36 км ад Магілёва, паблізу аўтамабільнай дарогі Мінск — Магілёў. За 1 км на ўсход ад гарадскога пасёлка знаходзяцца балота Няропля і тарфяное радовішча Цітаўка. Насельніцтва 10 035 чал. (2017)^[5].

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Упершыню згадваецца з сярэдзіны XVI ст. як сяло ў Аршанскім павеце Віцебскага ваяводства Вялікага Княства Літоўскага. З пачатку XVII ст. уласнасць Сапегаў. У 1624 годзе Лаў Сапега заснаваў тут манастыр кармелітаў — адзін з найбагацейшых у ВКЛ. У манастыры знаходзіўся Бялыніцкі абраз Божай Маці, шанаваны хрысціянамі розных канфесій. Праз шматлікія працэсіі і паломніцтва да яе Бялынічы зваліся Беларускай Чанстаховай (абраз знік падчас Вялікай Айчыннай вайны з Магілёўскага краязнаўчага музея). У 1877—1918 гадах у будынках манастыра кармелітаў размяшчаўся праваслаўны Бялыніцкі манастыр Раства Багародзіцы.

У XVII—XVIII стст. у мястэчку дзейнічала друкарня^[6].

У складзе Расійскай імперыі

Малюнак Н. Орды

З 1772 года ў Магілёўскім павеце Расійскай імперыі. На 1773 год у мястэчку дзейнічалі тры ўніяцкія царквы (Нараджэння Маці Божай, Святога Іллі і Святога Мікалая) і каталіцкі касцёл Успення Маці Божай^[7]. Пасля 1861 года — цэнтр воласці Магілёўскага павета.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 года згодна з Трэцяй Устаўной граматай Бялынічы абвяшчаліся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. З 1 студзеня 1919 года ў адпаведнасці з пастановай І з’езда КП(б) Беларусі ўвайшлі ў склад Савецкай Беларусі.

У часы Вялікай Айчыннай вайны пад нямецкай акупацыяй. З ліпеня 1941 года па кастрычнік 1943 года дзейнічала група падпольшчыкаў, якая ў верасні 1943 года разграміла нямецкі гарнізон^[8].

З 1924 года — цэнтр раёна. З 1938 года — гарадскі пасёлак. 26 чэрвеня 1972 года ў склад Бялынічаў уключана вёска Новы Шлях^[9], 23 снежня 2009 года — вёска Міхайлоў^[10]. З 2017 года — горад^[4].

У 2020 годзе Бялынічы прымаюць Дзень беларускага пісьменства. З гэтай нагоды адноўлены аб’екты інфраструктуры, перабудаваны музей Вітольда Бялыніцкага-Бірулі, выдадзены адмысловы святочны паштовы канверт^[11].

Галерэя

Будынак, дзе ў 1997-2019 гадах размяшчаўся Бялыніцкі раённы мастацкі музей імя В. К. Бялыніцкага-Бірулі (былая назва музея), цяпер знесены
Панарама горада з Ільінскай гары
Каталіцкая капліца парафіі Маці Божай Бялыніцкай
Мастацкі музей імя Вітольда Каэтанавіча Бялыніцкага-Бірулі ў горадзе Бялынічы (сучасны будынак музея)
Маці Божая Бялыніцкая. Каменная статуя-анёл, інагураваная з нагоды Дня беларускага пісьменства ў Бялынічах (6 верасня 2020)
Раённы цэнтр культуры на вуліцы Савецкай

Насельніцтва

1785 год — 831 чал.^[12]
1897 год — 2215 чал.^[12]
1968 год — 7,3 тыс. чал.^[13]
1977 год — 6,6 тыс. чал.^[12]
1995 год — 10,7 тыс. чал.^[12]
2005 год — 9,9 тыс. чал.
2009 год — 10 688 чал. (перапіс)
2016 год — 10 220 чал.^[14]
2017 год — 10 035 чал.^[5]

Эканоміка

Прадпрыемствы харчовай прамысловасці. Гасцініца.

Культура

Працуюць Мастацкі музей імя Вітольда Каэтанавіча Бялыніцкага-Бірулі ў горадзе Бялынічы, дзіцячая школа мастацтваў, цэнтралізаваная бібліятэчная сетка, цэнтралізаваная клубная сістэма Бялыніцкага раёна ^[15].

Славутасці

Царква ў гонар абраза Божай Маці "Бялыніцкі

Мастацкі музей імя Вітольда Каэтанавіча Бялыніцкага-Бірулі ў горадзе Бялынічы

Помнік Вітольду Каэтанавічу Бялыніцкаму-Бірулі (1984)
Царква ў гонар Іконы Бялыніцкай Божай Маці (1990, мураваная).
Ільінская гара
Яўрэйскія могілкі (ням.) (бел.

Страчаная спадчына

Бялыніцкі касцёл і кляштар кармелітаў

Вядомыя асобы

Уладзімір Андрэевіч Арлоўскі (нар. 1939) — беларускі архітэктар.
Наталля Батракова — беларуская рускамоўная пісьменніца.
Уладзімір Максімавіч Белахвостаў — беларускі дзяржаўны дзеяч.
Іосіф Вікенцьевіч Свідзінскі (1918—1996) — удзельнік савецка-фінляндскай 1939—1940 гг. і Вялікай Айчыннай войнаў, Герой Савецкага Саюза. Нарадзіўся ў Бялынічах^[16].
Янка Шарахоўскі (1908—1973) — беларускі пісьменнік.
Міхаіл Юшкевіч (1899—1952) — савецкі военачальнік, удзельнік Вялікай Айчыннай вайны.
Дзмітрый Мікалаевіч Крутой (нар. 1981) — беларускі дзяржаўны дзеяч.
Валяр’ян Афанасьевіч Снытко (1939—2021) — расійскі географ беларускага паходжання.
Дзмітрый Сяргеевіч Набокаў (нар. 1996) — беларускі лёгкаатлет.
Андрэй Аляксандравіч Ганчук (нар. 1979) — беларускі палітык.

Гл. таксама

Зноскі

↑ GeoNames — 2005. Праверана 9 ліпеня 2017.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q830106"></a>
↑ Численность населения на 1 января 2024 г. и среднегодовая численность населения за 2023 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа — Белстат, 2024.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q125194897"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6520738"></a>
↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Магілёўская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2007. — 406 с. — ISBN 978-985-458-159-0. (DJVU)
↑ ^а ^б Пастанова Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь ад 17 лістапада 2016 г. № 925 «Об отнесении поселков городского типа Белыничи и Круглое Могилевской области к городам районного подчинения» і рашэнне Магілёўскага абласнога Савета дэпутатаў ад 19 снежня 2016 г. № 24-4 «Об отнесении поселков городского типа Белыничи и Круглое Могилевской области к городам районного подчинения» (увайшло ў сілу 18 студзеня 2017 г.) на Нацыянальным прававым Інтэрнэт-партале Рэспублікі Беларусь (руск.)
↑ ^а ^б Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2017 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2016 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (29 сакавіка 2017). Праверана 3 красавіка 2017.
↑ Атлас «Чалавек і свет. Мая Радзіма — Беларусь», 4 клас, Тарасаў С. В. і інш., Мн., Белкартаграфія, 2014, ISBN 978-985-508-367-3 — Вучэбны дапаможнік для 4 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання, с.11
↑ LVIA, f. 1177 ap. 1 b. 4373
↑ Рогаў, А. Б. Бялыніцкае патрыятычнае падполле // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 2: Беліцк — Гімн / Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1994. — 537 с. — 20 000 экз. — ISBN 5-85700-142-0. — С. 163.
↑ Рашэнне выканаўчага камітэта Магілёўскага абласнога Савета дэпутатаў працоўных ад 26 чэрвеня 1972 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1972, № 20 (1358).
↑ Решение Могилевского областного Совета депутатов от 23 декабря 2009 г. № 17-16 Об изменении административно-территориального устройства некоторых административно-территориальных единиц Могилевской области
↑ Минсвязи выпустит конверт с оригинальной маркой "День белорусской письменности в Белыничах" (руск.) (нявызн.) ?. Зара над Друццю -- zara.by (19 жніўня 2020). Праверана 3 сакавіка 2024.
↑ ^а ^б ^в ^г БелЭн 1996.
↑ ВСЭ 1970.
↑ Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2016 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2015 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (30 сакавіка 2016). Праверана 3 красавіка 2017.
↑ Культурныя ўстановы раёна на сайце Бялыніцкага райвыканкама.
↑ Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 14: Рэле — Слаявіна / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш.. — Мн.: БелЭн, 2002. — Т. 14. — С. 255. — 512 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0238-5 (Т. 14).

Літаратура

Бялы́нічы // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 3: Беларусы — Варанец / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1996. — Т. 3. — С. 403. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0068-4 (т. 3).
Белы́ничи // Т. 3. Бари — Браслет. — М. : Советская энциклопедия, 1970. — С. 166. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров; 1969—1978). (руск.)

Спасылкі

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Бялынічы

Геаграфічныя звесткі па тэме Бялынічы на OpenStreetMap
Бялынічы на Ганцавіцкім краязнаўча-інфармацыйным партале Архівавана 9 сакавіка 2014.
Надвор’е ў горадзе Бялынічы

[_2ffe9d5a99ce1c6d-1] GeoNames — 2005. Праверана 9 ліпеня 2017.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q830106"></a>

[_aa88f3c606a95088-2] Численность населения на 1 января 2024 г. и среднегодовая численность населения за 2023 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа — Белстат, 2024.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q125194897"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6520738"></a>

[NNP-3] Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Магілёўская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2007. — 406 с. — ISBN 978-985-458-159-0. (DJVU)

[Bialyničy+Kruhlaje-4] а ^б Пастанова Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь ад 17 лістапада 2016 г. № 925 «Об отнесении поселков городского типа Белыничи и Круглое Могилевской области к городам районного подчинения» і рашэнне Магілёўскага абласнога Савета дэпутатаў ад 19 снежня 2016 г. № 24-4 «Об отнесении поселков городского типа Белыничи и Круглое Могилевской области к городам районного подчинения» (увайшло ў сілу 18 студзеня 2017 г.) на Нацыянальным прававым Інтэрнэт-партале Рэспублікі Беларусь (руск.)

[2017-Estimate-5] а ^б Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2017 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2016 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (29 сакавіка 2017). Праверана 3 красавіка 2017.

[6] Атлас «Чалавек і свет. Мая Радзіма — Беларусь», 4 клас, Тарасаў С. В. і інш., Мн., Белкартаграфія, 2014, ISBN 978-985-508-367-3 — Вучэбны дапаможнік для 4 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання, с.11

[7] LVIA, f. 1177 ap. 1 b. 4373

[8] Рогаў, А. Б. Бялыніцкае патрыятычнае падполле // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 2: Беліцк — Гімн / Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1994. — 537 с. — 20 000 экз. — ISBN 5-85700-142-0. — С. 163.

[9] Рашэнне выканаўчага камітэта Магілёўскага абласнога Савета дэпутатаў працоўных ад 26 чэрвеня 1972 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1972, № 20 (1358).

[10] Решение Могилевского областного Совета депутатов от 23 декабря 2009 г. № 17-16 Об изменении административно-территориального устройства некоторых административно-территориальных единиц Могилевской области

[11] Минсвязи выпустит конверт с оригинальной маркой "День белорусской письменности в Белыничах" (руск.) (нявызн.) ?. Зара над Друццю -- zara.by (19 жніўня 2020). Праверана 3 сакавіка 2024.

[FOOTNOTEБелЭн1996-12] а ^б ^в ^г БелЭн 1996.

[FOOTNOTEВСЭ1970-13] ВСЭ 1970.

[2016-Estimate-14] Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2016 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2015 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (30 сакавіка 2016). Праверана 3 красавіка 2017.

[15] Культурныя ўстановы раёна на сайце Бялыніцкага райвыканкама.

[b14-16] Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 14: Рэле — Слаявіна / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш.. — Мн.: БелЭн, 2002. — Т. 14. — С. 255. — 512 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0238-5 (Т. 14).

[3]