Антоні Грабоўскі

Грабоўскі быў вядомы як паліглот (у той ці іншай ступені ён валодаў 20-30 мовамі, у тым ліку ў некаторай ступені штучнай мовай валапюк). Ён вывучыў эсперанто ў 1887 годзе (адразу пасля публікацыі першага падручніка) і неўзабаве наведаў стваральніка мовы Л. Л. Заменгофа, пры гэтым паміж імі адбылася першая ў гісторыі размова на эсперанта.

Магчыма, з 1888 па 1904 гады Грабоўскі працаваў у Іванава-Вазнясенску дырэктарам тэкстыльнай фабрыкі. Там ён заснаваў адзін са старэйшых у Расіі эсперанта-клуб.

Як і Заменгоф, Грабоўскі разумеў важнасць літаратуры для развіцця мовы, асабліва толькі што створанай, і таму пачаў працаваць над перакладамі. Ужо ў 1888 годзе (у наступным годзе пасля выдання першых падручнікаў эсперанта) ён апублікаваў свой пераклад аповесці А. С. Пушкіна «Завея» на эсперанта. Потым з'явіліся іншыя пераклады, у тым ліку паэтычныя, з нямецкіх, польскіх і рускіх аўтараў.

Пасля вяртання ў Польшчу Грабоўскі доўгі час кіраваў Польскім таварыствам эсперантыстаў, а з 1908 года ўзглавіў граматычную секцыю Акадэміі эсперанта. Сучаснікі адзываліся аб ім як аб чалавеке дыпламатычным: ён умеў сгладжваць канфлікты, дапамагаў знаходзіць кампрамісы. Дзякуючы гэтым якасцям Грабоўскага Польскае таварыства эсперантыстаў пазбегла раскола.

З імем Грабоўскага звязана некалькі легенд. Паводле адной з іх, неяк Грабоўскага, які адпачываў у півной, наведвальнікі, якія ведалі аб яго захапленні, папрасілі прадэкламаваць верш на эсперанта. Грабоўскі выразна прачытаў нейкі вершаваны тэкст. Прысутныя адразу пачалі крытыкаваць пачутае: «Канешне, чаго яшчэ можна чакаць ад настолькі агіднага змяшэння моў?». Калі ўсе выказаліся, Грабоўскі аб'явіў, што дэкламаваў адзін з санетаў Петраркі на італьянскай мове, чым прадэманстраваў ролю забабонаў у негатыўным успрыяцці эсперанта. Паводле іншай, больш верагоднай версіі гэтай легенды, апублікаванай у прыватнасці, у альманаху «Literatura mondo» за 1931 год, гісторыя адбылася падчас прыёма ў прыватным доме. Пасля вячэры прысутнічаючыя папрасілі Грабоўскага, вядомага паліглота, прадэкламаваць што-небудзь з італьянскай паэзіі. Грабоўскі расказаў верш на эсперанта, які выдаў за тэкст на італьянскай мове, пасля чаго прапанаваў расказаць тое ж самае «на эсперанта» — і расказаў італьянскі арыгінал, які шмат хто з прысутнічаючых паспяшылі асмяяць. Паводле слоў Ляона Заменгофа, Грабоўскі распавядаў, што гэты эпізод адчыніў яму дзверы шмат якіх варшаўскіх таварыстваў, а да яго заняткаў «усялякімі глупствамі» пачалі адносіцца куды больш талерантна.

Апошнія гады Грабоўскага, як і Заменгофа, былі напоўнены трагізмам. Сям'я Грабоўскага з-за Першай сусветнай вайны аказалася падзеленай: германскі грамадзянін Грабоўскі ў пачатку вайны быў вымушаны з'ехаць у Германію, потым, з пачаткам нямецкай акупацыі ён вярнуўся ў Варшаву, адкуль да таго часу бяжалі большасць яго родных, падданых Расійскай імперыі. Сям'я ўз'ядналася толькі пасля таго, як Польшча атрымала незалежнасць. У Грабоўскага было пяцёра дзяцей: тры хлопчыка (Зыгмунт, Тадэвуш і Адам) і две дзяўчынкі (Зафія і Ірэна).

Памёр Грабоўскі ад сардэчнага прыступа на вуліцы Маршалковай у Варшаве. Ён разглядваў вітрыну новай крамы, адчыненай Мячыславам Клейнам, дзе прадаваліся кнігі на эсперанта. Раптоўна яму стала блага. Выбегшыя з крамы людзі знайшлі яго ўжо мёртвым.

Пяру Грабоўскага належыць шмат паэтычных твораў на эсперанта, як арыгінальных, так і перакладных (у тым ліку Пушкіна, Міцкевіча і іншых вядомых аўтараў). Уплыў Грабоўскага на эсперантскую паэзію цяжка пераацаніць — яму належыць адкрыццё шэрага папулярных мастацкіх прыёмаў, ён увёў у эсперанта тэрмін «адасізм» (рыфмаванне паводле падобных граматычных канчаткаў: напрыклад, verkadas/faradas), шмат якія з выкарыстаных ім неалагізмаў увайшлі ў асноўны слоўнікавы склад эсперанта і г. д.

Хаця Грабоўскі шмат зрабіў для развіцця хімічнай тэрміналогіі на польскай мове, развіццём аналагічнай тэрміналогіі на эсперанта ён практычна не займаўся.

• La Tagiĝo (Світанне)
• La reveno de l'Filo (Вяртанне сына)
• Sur unu kordo (На адной струне)
• La pluva tago (Даждлівы дзень)
• Al la semanto (Да сеяцеля)
• eo:Jubilea kantnato (Юбілейная песнь)
• Saluto el Varsovio (Прывітанне з Варшавы)

• La liro de esperantistoj (Ліра эсперантыстаў) — зборнік паэм — 1893 рэцэнзія Архівавана 1 кастрычніка 2006.
• El Parnaso de Popoloj (З Парнаса народаў) — сабранне паэм

• La neĝa blovado («Завея»), апавяданне А. С. Пушкіна — 1888
• La gefratoj, камедыя Гётэ
• Mazepa, драма Юлія Славацкага
• Halka, опера Станіслава Манюшкі
• Sinjoro Tadeo , («Пан Тадэвуш»), эпічная паэма Адама Міцкевіча
• En Svisujo Юлія Славацкага
• Pekoj de infaneco — Грахі дзяцінства, аповесць Баляслава Пруса

• Kondukanto internacia de l' interparolado kun modeloj de leteroj
• Granda vortaro Pola-Esperanta kal Esperanta-Pola (Вялікі польска-эсперантскі і эсперанта-польскі слоўнік)

• Esperanto kiel propedeŭtiko de lingvoj, Pola Esperantisto, 1908 (аб педагагічным эфекце эсперанта ў вывучэнні іншых моў).

• Banet-Formalowa, Zofia/ Antoni Grabowski: Eminenta Esperanto-aganto. 2-a eldono. «Hejme», 2001. 158 p. ISBN 83-907637-2-9.

Рэцэнзія ў «Ла онда дэ эсперанта» Архівавана 18 жніўня 2006., рэцэнзія ў «Маната»

• Glück, Julius. El la klasika periodo de Esperanto. Antoni grabowski kaj K. Bein (Kabe). / Pro Esperanto, Vieno, 1989 (36 p.) Рэцэнзія.
• Warszawski, Andrzej. Antoni Grabowski kaj kemio. Bydgoszcx, 1991 ("Антоні Грабоўскі і хімія).

• Аб А. Грабоўскім на рускай мове
• Вершы і пераклады А. Грабоўскага з анталогіі «El Parnaso de Popoloj» Архівавана 24 верасня 2005.