Выкапнёвае паліва

Выкапнёвае паліва, гаручыя карысныя выкапні — нафта, вугаль, гаручы лупняк, прыродны газ і ягоныя гідраты, торф і іншыя гаручыя мінэралы й рэчывы, якія здабываюцца пад зямлёй ці адкрытым мэтадам. Вугаль і торф зьяўляюцца палівам, якое ўтвараецца па меры назапашваньня й раскладаньня рэшткаў жывёлаў і расьлінаў. Датычна паходжаньня нафты й прыроднага газу ёсьць некалькі супярэчлівых гіпотэзаў. Выкапнёвыя тыпы паліва зьяўляюцца неўзнаўляльным прыродным рэсурсам, бо яны назапашваліся мільёны гадоў. Здабыча й выкарыстаньне выкапнёвых відаў паліва стварае экалягічныя праблемы. Глябальны рух за стварэньне аднаўляльнай энэргетыкі, зьяўляецца, такім чынам, рухам за задавальненьне попыту на энэргію.

Адміністрацыяй энэргетычнай інфармацыі ЗША было падлічана, што ў 2007 годзе першасныя крыніцы энэргіі складаліся з выкарыстаньня нафты (36,0%), вугалю (27,4%), прыроднага газу (23,0%), склаўшы 86,4% ад агульнай долі спажываньня першаснай крыніцы энэргіі ў сьвеце. Першаснымі крыніцамі энэргіі зь ліку невыкапнёвага паліва ў 2006 годзе былі гідраэлектрастанцыі (6,3%), ядзерная энэргетыка (8,5%) і іншыя, як то геатэрмальныя рэсурсы, а таксама выкарыстаньне энэргіі Сонца, прыліваў, ветру, дроваў і адходаў, на долю якіх прыпаў паказчык у 0,9%.

Спальваньне гаручых карысных выкапняў вырабляе каля 21,3 гігатонаў двухвокісу вугляроду (CO₂) у год, але лічыцца, што прыродныя працэсы могуць паглынуць толькі каля паловы гэтай колькасьці, такім чынам чыстае павелічэньне складае больш чым на 10 млрд тон атмасфэрнага дыяксіду вугляроду ў год, пры тым, што тона вугляроду у атмасфэры эквівалентна 44/12 або 3,7 тонам вуглякіслага газу^[1]. Вуглякіслы газ зьяўляецца адным з парніковых газаў, што павышае радыяцыйнае ўзьдзеяньне й спрыяе глябальнаму пацяпленьню, у выніку чаго сярэдняя тэмпэратура Зямлі ўзрастае, што, на думку пераважнай большасьці навукоўцаў-кліматолягаў выклікае сур’ёзныя пабочныя эфэкты.

Нафта і прыродны газ утвараюцца ў выніку анаэробнага раскладаньня рэшткаў арганізмаў, уключаючы фіта- і зааплянктону, якія жылі ў моры ці возеры, якія апынуліся на дне ў вялікіх колькасьцях у бескіслародных умовах мільёны гадоў таму. За геалягічны час, гэтая арганічныя рэчывы, зьмешаныя з брудам, атрымалі пахаваньне пад плястамі цяжкага асадку. У выніку высокага ўзроўню цяпла і ціску, выкліканага хімічнымі зьменамі, арганічныя рэчывы ператварыліся спачатку ў воскападобны матэрыял, вядомы як кераген, які знаходзіцца ў гаручых лупняках, а затым, пры большым паказчыку цяпла, у вадкія і газападобныя вуглевадароды ў выніку працэса, вядомага як катагенэз.

Існуе шырокі спэктар арганічных або вуглевадародных злучэньняў у любой паліўнай сумесі. Канкрэтныя сумесь вуглевадародаў дае палівам свае характэрныя ўласьцівасьці, як то тэмпэратура кіпеньня, тэмпэратура плаўленьня, шчыльнасьць, глейкасьць і іншыя. Некаторыя віды паліва, як то прыродны газ, напрыклад, утрымоўваць толькі газападобныя кампанэнты.

Пошук нафты на тэрыторыі Беларусі ажыцьцяўляецца з 1952 года, а распрацоўка пачалася з 1965 года. За пэрыяд з 1965 па 1975 гады было здабыта 35 млн тон нафты, дасягнуўшы гадавога максымуму 8 млн тон у 1975 годзе. Затым гадавая здабыча пачала зьмяншацца, з-за памяншэньня здабычы на самых буйных радовішчах. У наш час у Беларусі здабываецца прыклада 2 млн тон гэтага карыснага выкапня.^[2]

Торф зьяўляецца іншым выкапнёвым палівам, што здаўна здабываецца ў Беларусі. Самыя буйныя тарфяныя запасы маюцца ў Гомельскай, Берасьцейскай і Менскай абласьцях. Агульная плошча тарфяных масіваў складае каля 2,5 млн га, а агульная вага — каля 3 млрд тот. Штогод здабываецца 14 млн тон торфу.

Гаручыя лупнякі ўпершыню былі выяўлены ў Беларусі ў 1963 годзе. У межах заходняй часткі Прыпяцкага прагіну лупнякованосныя адклады залягаюць на глыбінях, даступных для распрацоўкі шахтавым мэтадам. Гаручыя лупнякі ўяўляюць сабою ападкавыя ўтварэньні буравата-шэрага колеру з высокім (больш 15%) утрыманьнем цьвёрдага нерастваральнага арганічнага рэчыва — керагену. Прагнозныя рэсурсы гаручых лупнякоў у гэтым басэйне да глыбіні 600 мэтраў складаюць 11 млрд тон. Карысны выкапень характарызуецца высокай попельнасьцю (75%). Адмыслоўцы лічаць, што прамысловае засваеньне ў Прыпяцкім лупнякованосным басэйне будзе эканамічна апраўданым толькі пры ўмове поўнай утылізацыі ўсіх прадуктаў лупнякаперапрацоўкі, у тым ліку попелу.

У Прыпяцкім прагіне, у паўднёвай частцы Беларусі, сустракаюцца таксама бурыя вуглі, якія залягаюць на глыбінях 290—900 мэтраў. Прагнозныя рэсурсы вуглёў у адкладах карбону да глыбіні 600 мэтраў ацэньваюцца ў 410 млн тон. У юрскай вугляноснай тоўшчы прагнозныя рэсурсы вуглёў перавышаюць 520 млн тон. Лепш за ўсё вывучаны паклады бурых вуглёў у міяцэнавых адкладах. У сувязі зь невялікімі глыбінямі заляганьня (20—80 мэтраў) яны даступныя для распрацоўкі кар’ерамі. У заходняй частцы Прыпяцкага прагіну выяўлена тры радовішчы: Жыткавіцкае, Брынёўскае й Тонескае. У найболей буйным — Жыткавіцкім, запасы складаюць каля 70 млн тон. Вуглі Жыткавіцкага радовішча гумусавыя, нізкай ступені мэтамарфізму. Нягледзячы на складаныя гідрагеалягічныя ўмовы, на базе гэтага радовішча магчыма будаўніцтва буравугальнага кар’ера прадукцыйнасьцю 2 млн тон у год.

Спальваньне выкапнёвых тыпаў паліва стварае выкіды двухвокісу вугляроду (CO₂) — парніковага газу, які дае найвялікі ўнёсак у глябальнае пацяпленьне. Прыродны газ, асноўную частку якога складае мэтан, таксама зьяўляецца парніковым газам. Парніковы эфэкт ад адной малекулы мэтану прыкладна ў 20 раз большы, чым ад малекулы CO₂, таму з к��іматычнага пункта гледжаньня спальваньне прыроднага газу пераважней ягонага трапленьню ў атмасфэру.

• «The Coming Energy Crisis?»
• «Powering the Future». National Geographic
• Fossil Fuel Subsidies in Europe