Новая Мыш

Новая Мыш лац. Novaja Myš
Касьцёл Перамяненьня Пана
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Берасьцейская
Раён:	Баранавіцкі
Сельсавет:	Навамыскі
Вышыня:	188 м н. у. м.
Насельніцтва:	1370 чал. (2010)[1]
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 163
Паштовы індэкс:	225331
СААТА:	1204860051
Нумарны знак:	1
Геаграфічныя каардынаты:	53°9′0″ пн. ш. 25°54′0″ у. д. / 53.15° пн. ш. 25.9° у. д. / 53.15; 25.9Каардынаты: 53°9′0″ пн. ш. 25°54′0″ у. д. / 53.15° пн. ш. 25.9° у. д. / 53.15; 25.9
Новая Мыш на мапе Беларусі ± Новая Мыш Новая Мыш
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Но́вая Мыш — вёска ў Беларусі, на рацэ Мышанцы. Цэнтар сельсавету Баранавіцкага раёну Берасьцейскай вобласьці. Насельніцтва на 2010 год — 1370 чалавек. Знаходзіцца за 3 км^[2] на захад ад Баранавічаў; на скрыжаваньні аўтамабільных дарог на Івацэвічы, Стоўпцы, Слонім, Моўчадзь.

Новая Мыш — даўняе мястэчка гістарычнай Наваградчыны, колішняя сталіца графства, старажытны замак Вялікага Княства Літоўскага^[3]. Да нашага часу тут захаваўся гістарычны плян і традыцыйная местачковая забудова вакол старога Рынку з касьцёлам Перамяненьня Пана, помнікам архітэктуры XIX ст.

На думку Вадзіма Жучкевіча, тапонім Но́вая Мыш^[4] паходзіць ад назвы рэчкі Мышанкі, якая, у сваю чаргу, утварылася ад асновы мыш. Таксама існуе меркаваньне, што гідронім, а адпаведна, і назва паселішча, мае зьвязкі з балцкімі словамі машаз, маша, што ў перакладзе азначае 'маленькі', 'мала'^[5].

Упершыню Мыш упамінаецца ў 1-й палове XV ст. як сяло ў Наваградзкім павеце^[6] Вялікага Княства Літоўскага. У 1563 годзе вялікі князь Жыгімонт Аўгуст перадаў яе за вайсковыя заслугі Яну Хадкевічу, на той час стольніку вялікаму. Пад 1566 годам Мыш значыцца ў дакумэнтах як мястэчка.

У XVI—XVII стагодзьдзях у Мышы існаваў замак. У XVII ст. у мястэчку Новай Мышы дзеялі касьцёл і школа, у двары Старой Мышы існаваў кляштар езуітаў. У 2-й чвэрці XVII ст. мястэчка і двор перайшлі ў валоданьне Сяняўскіх, потым — Юдзіцкіх.

У вайну Маскоўс��ай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667) замак і мястэчка зруйнавалі маскоўскія войскі. Як даносілі захопнікі свайму гаспадару^[7]:

У горадзе Мышы літоўскіх людзей усіх забілі, якіх засьпелі, і языкоў узялі многіх людзей. І мястэчка Мыш выпалілі і з усім спустошылі дашчэнту.

Арыгінальны тэкст  (рас.)

В городе Мыши литовских людей всех побили, которых зостали, и языков взяли многих людей. И городок Мышь выжгли и со всем разорили без остатку.

Па вайне спатрэбілася паўтара стагодзьдзі, каб узнавіць былы патэнцыял Мышы. У 2-й палове XVII ст. кашталян наваградзкі М. Юдзіцкі заснаваў тут езуіцкі калегіюм. У XVIII ст. уладальнікамі мястэчка і двара былі Несялоўскія і Масальскія. У пачатку XVIII ст. апошнія заснавалі шкляную гуту. На 1725 год у Новай Мышы было больш за 100 двароў, дзеялі касьцёл і царква, працавалі школа, шпіталь, карчма і млын. У 1762 годзе адбыўся вялікі пажар, у якім згарэў палац Сапегаў. У 1784 годзе маёнтак наведваў кароль і вялікі князь Станіслаў Аўгуст Панятоўскі.

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Новая Мыш апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе стала цэнтрам воласьці Слонімскага павету. У 1825 годзе на Рынку збудавалі мураваны касьцёл Перамяненьня Пана. Паводле зьвестак на 1842 год, у мястэчку штогод праводзіліся 2 кірмашы (1 і 29 верасьня), на якіх у асноўным гандлявалі прадукцыяй сельскай гаспадаркі і жывёлай.

У 1859 годзе ў Новай Мышы на месцы старой царквы Сьвятога Пасаду за кошт дзяржаўнага скарбу і сродкаў сялянаў збудавалі драўляную царкву Сьвятога Спаса Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі (Маскоўскай царквы). У 1860-я гады ў мястэчку было 132 двары, дзеялі царква, касьцёл і юдэйскі малітоўны дом, праводзіліся штотыднёвыя таргі і штогадовы кірмаш. У 1862 годзе з мэтай маскалізацыі колішняга Вялікага Княства Літоўскага ўлады Расейскай імпэрыі адкрылі тут народную вучэльню. На 1886 год — 162 двары, дзеялі царква, касьцёл і сынагога, працавалі валасная ўправа, народная вучэльня, 3 юдэйскія школы, лякарня, цагельня, бровар, вятрак, паравы млын, 21 крама. Існавалі промыслы: шавецкі, кравецкі і кавальскі, а таксама вырабу розных рэчаў з дрэва.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў 1915 годзе Новую Мыш занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Новая Мыш абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад Беларускай ССР, у Баранавіцкі павет («падраён») Баранавіцкага раёну^[8]. Паводле Рыскай мірнай дамовы 1921 году мястэчка апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе стала цэнтрам гміны Баранавіцкага павету. У гэты час тут было 327 будынкаў.

У 1939 годзе Новая Мыш увайшла ў склад БССР, дзе стала цэнтрам раёну Баранавіцкай вобласьці. Статус паселішча панізілі да вёскі. У Другую сусьветную вайну з 27 чэрвеня 1941 да 8 ліпеня 1944 году Новая Мыш знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху. 18 ліпеня 1945 году каля вёскі адбыўся бой антысавецкіх партызанаў з спэцаддзелам НКВД. У 1957 годзе Навамыскі раён ліквідавалі.

У 1996 годзе ў Новай Мышы паставілі помнік у гонар паэта і фальклярыста Яна Чачота^[9]. На 1998 год у вёсцы было 511 двароў, на 2000 год — 691.

• Мястэчка на старых здымках
• 
  Агульны выгляд, 1916 г.
• 
  Рынак. Касьцёл і царква-мураўёўка, да 1919 г.
• 
  Рынак. Касьцёл, каля 1900 г.
• 
  Касьцёл, 1916 г.

• 
  Рынак. Царква, да 1914 г.
• 
  Карчма, 1918 г.
• 
  Вуліца Слонімская, 1915 г.
• 
  Капліца могілкавая, 1914 г.

• XVII стагодзьдзе: 1650 год — 1200 чал.
• XIX стагодзьдзе: 1830 год — 524 муж., зь іх шляхты 5, духоўнага стану 2, мяшчанаў-юдэяў 147, мяшчанаў-хрысьціянаў і сялянаў 367, жабракоў 3^[10]; 1865 год — 884 чал.; 1885 год — 1 тыс. чал.^[11]; 1886 год — 1031 чал.
• XX стагодзьдзе: 1901 год — 3860 чал.; 1921 год — 1815 чал.^[12]; 1998 год — 1827 чал.^[6] (або 1752 чал.^[13]); 1999 год — 1601 чал^[1].

XXI стагодзьдзе: 2010 год — 1370 чал.^[1]

У Новай Мышы працуюць пачатковая і музычная школы, 2 дашкольныя ўстановы, лякарня, амбуляторыя, дом культуры, бібліятэка, пошта.

У Новай Мышы захаваўся гістарычны плян, утвораны ў XVI стагодьдзі.

З урбананімічнай спадчыны Новай Мышы да нашага часу гістарычныя назвы захавалі вуліцы Загуменная, Куніцкая і Слонімская.

У Новай Мышы пастаўлены помнік Яну Чачоту (1996).

• Капліцы: могілкавая (XX ст.); пахавальня Ю. Цітовіча (XIX ст.); пахавальня Э. Маціеўскай (XIX ст.)
• Карчма (XIX ст.)
• Касьцёл Перамяненьня Пана (1825)
• Млын (XIX ст.)
• Могілкі: старыя хрысьціянскія; юдэйскія
• Сынагога
• Царква Праабражэньня Гасподняга (1859; мураўёўка)

• Замак (XVI ст.)
• Капліца могілкавая (XIX ст.)

• Краявіды Новай Мышы
• 
  Касьцёл Перамяненьня Пана
• 
  Царква Сьвятога Спаса
• 
  Карчма
• 
  Вуліца

З Новай Мышы паходзяць бацькі прэс-сакратара Аляксандра Лукашэнкі Сяргея Пелюшкевіча і польскага палітыка Яцака Пратасевіча^[15].

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2000. — Т. 11: Мугір — Паліклініка. — 560 с. — ISBN 985-11-0188-5
• Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т. 3, кн. 1. Брэсцкая вобласць / рэдкал.: Г.П. Пашкоў (дырэктар) [і інш.]. — Менск: БелЭн, 2006. — 528 с.: іл. ISBN 985-11-0373-X.
• Соркіна І. Мястэчкі Беларусі ў канцы ХVІІІ — першай палове ХІХ ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1999. — Т. 5: М — Пуд. — 592 с. — ISBN 985-11-0141-9
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom VI: Malczyce — Netreba. — Warszawa, 1885.

• Новая Мыш , Radzima.org
• Новая Мыш  (рас.), Глёбус Беларусі
• Прагноз надвор’я ў в. Новай Мышы