Расейская акупацыя Аўтаномнай Рэспублікі Крым і Севастопаля

Кры́мскі кры́зіс (па-ўкраінску: кримська криза) — міжнародны крызіс(en) між Расеяй і Ўкраінай, які пачаўся 23 лютага 2014 году праз адхіленьне напярэдадні Вярхоўнай Радай Украіны ад пасады прэзыдэнта Віктара Януковіча шляхам імпічмэнту^{[прыбраць шаблён]}. У Севастопалі адбыўся мітынг супраць імпічмэнту ўжо былому прэзыдэнту^[1]. Яшчэ раней, 20 лютага, Міністэрства абароны Расеі пачало захоп Крыму^[2].

24 лютага мітынгоўцы паставілі на чале Севастопалю грамадзяніна Расеі. У Керчы яны ўпершыню запатрабавалі перадачы Аўтаномнай Рэспублікі Крым (АРК) у склад Расейскай Фэдэрацыі, устанавіўшы на даху гарадзкой рады расейскі сьцяг^[3].

Паводле інфармацыі з турэцкіх камэраў відэаназіраньня, разьмешчаных уздоўж берагавой лініі праліва Басфор, а 7 гадзіне было заўважана перамяшчэньне вайсковых караблёў «Калінінград» (бартавы нумар 102) і «Мінск», б/н 127. Абодва вялікіх дэсантных караблі прылічаныя да Балтыйскага флёту Расеі, і могуць транспартаваць ўзброенны дэсант^[4].

У 14:00 (згодна з паведамленьнем міністра абароны РФ Сяргея Шайгу), у адпаведнасьці з распараджэньнем прэзыдэнта Расейскай Федэрацыі былі распачатыя вайсковыя вучэньні з удзелам войск Заходняй ваеннай акругі, злучэньняў і вайсковых частак, якія дысьлякуюцца на яго тэрыторыі, і 2-й арміі Цэнтральнай ваеннай акругі.^[5]

26 лютага расейскае войска пачало ўварваньне ва Ўкраіну нападам на ўкраінскую вайсковую частку ў Севастопалі^[6]. У Сімфэропалі крымскія татары правялі 5-тысячны мітынг супраць аддзяленьня Крыму ад Украіны^[7]. У выніку сутычкі з 700 прыхільнікамі партыі «Расейскае адзінства» загінула 2 татараў, пацярпела 30^[8].

27 лютага 30 расейскіх вайскоўцаў 45-га асобнага гвардзейскага разьведвальнага палка(en) Паветрана-дэсантных войскаў(en) з Маскоўскай вобласьці (Кубінка(be), Адзінцоўскі раён^{[прыбраць шаблён]})^[9] са зброяй і ў масках захапілі ўрад і Раду АРК, над якой узьнялі расейскія сьцягі^[10].

Прыкладна а 11 гадзіне, у сяле Ўкромнае Сімферопальскага раёну былі заўважаныя сем бронетранспартэраў, потым яшчэ некалькі — у раёне сяла Чысьценькага. Паводле дадзеных СМІ, яны выстаўленыя расейскай арміяй нібыта для аховы аб’ектаў Чарнаморскага флёту^{[11] [12]} Але празь некаторы час БТРы зь сяла Ўкромнае пачалі рухацца спачатку ў напрамку Сімфэропалю, а потым разьвярнуліся і накіраваліся на расейскую вайсковую базу ў сяле Гвардзейскае^[13].

Прэзыдыюм Вярхоўнай Рады, спасылаючыся на, на думку Рады, пазазаконны захоп улады ва Ўкраіне «радыкальнымі нацыяналістамі», ініцыяваў рэфэрэндум аб статусе аўтаноміі^[14].

У адпаведнасьці з пастановай, крымскі парлямэнт прыняў пастанову правесьці 25 траўня 2014 года рэфэрэндум, на які выносілася пытаньне: «Аўтаномная Рэспубліка Крым валодае дзяржаўнай самастойнасьцю і ўваходзіць у склад Украіны на аснове дамоўленасьцяў і пагадненьняў» (так ці не). Аднак Цэнтральная выбарчая камісія (у Кіеве) адразу заявіла пра адсутнасьць у заканадаўстве Ўкраіны закону аб мясцовых рэфэрэндумах^[15]. Таксама некаторыя дэпутаты рады АРК пачалі сьцьвярджаць пра адсутнасьць кворуму для прыняцьця рашэньня аб правядзеньні рэфэрэндуму (40 чалавек) і галасаваньне нават тых дэпутатаў, якіх не было ў будынку Вярхоўнай рады АРК^[16].

Таксама захопленная Вярхоўная рада АРК абрала новым прэм’ерам Аўтаномнай Рэспублікі Крым лідэра партыі «Расейскае адзінства» Сяргея Аксёнава.

Пад вечар 27 лютага на ўездах у Крым зьявіліся блёкпасты. Дарогі на ўезд на паўвостраў каля Джанкою і Армянску былі перацятыя і пачалі ахоўвацца^[17]. Некаторыя з узброенных людзей, якія ахоўвалі блёкпасты, называлі сябе чальцамі крымскага Бэркута.

З-за цяжкага і неадназначнага становішча ў Крыме, в.а. прэзыдэнта Ўкраіны А.Турчынаў вырашыў ляцець у Севастопаль для мірнага ўрэгуляваньня сытуацыі. Аднак у раёне 23:00 у аэрапорт Бельбек у Севастопалі пад’ехала больш за 10 грузавікоў і некалькі бронетранспартэраў (БТР) у суправаджэньні ваеннай аўтаінспэкцыі з расейскімі вайскоўцамі ў касках і бронекамізэльках. Паводле іх сьцьвярджэньняў, яны прыбылі для таго, «каб не дапусьціць прылёту нейкіх баявікоў». Вайскоўцы разышліся па пэрымэтры аэрадрому і разьвярнулі штабны БТР з сувязьзю^[18].

У ноч на 28 лютага, быў таксама захоплены аэрапорт ў Сімфэропалі (праз суткі аэрапорт гораду быў закрыты для грамадзянскіх рэйсаў).

Надалей захопы адміністрацыйных будынкаў, аэрапортаў, установаў сувязі, сродкаў масавай інфармацыі на тэрыторыі АРК і Севастопалю працягваліся расейскімі вайскоўцамі^[19] без апазнавальных знакаў.

28 лютага міністар унутраных справаў Украіны Арсэн Авакаў назваў узброеным уварваньнем і акупацыяй захоп аэрапортаў вайскоўцамі ў камуфляжы і са зброяй без апазнавальных знакаў, якія не хавалі сваёй прыналежнасьці да ўзброеных сілаў Расейскай Фэдэрацыі^[20].

У 10:32 на сайце тэлекампаніі ТСН зьявілася навіна пра атачэньне па пэрымэтры невядомымі асобамі атраду марской аховы Дзяржпамежслужбы Украіны ў Балаклаве^[21]. Каля 30 узброеных чалавек, якія не назваліся, на чатырох аўтамабілях прыбылі ў севастопальскі атрад марской аховы. Памежнікамі дадзеныя асобы былі ідэнтыфікаваныя як вайскоўцы 810-й брыгады марской пяхоты ЧФ РФ^[22]. На пытаньне пра мэту знаходжаньня асобаў ля атраду быў атрыманы адказ «з мэтай аховы».

Таксама памежная служба Ўкраіны пачала рэгістраваць факты парушэньня расейскімі транспартнымі верталётамі дзяржаўнай мяжы Ўкраіны (8 такіх верталётаў прызямлілася 28 лютага ў аэрапорце Севастопал��).

Па сродках сацыяльных сетак (накшталт vk.com) распачаўся заклік да жыхароў Расеі з мэтаю падтрымкі хваляваньняў у Крыме, з мэтаю чаго ўсім жадаючым мужчынам, якія мелі вопыт вайсковай службы, у якасьці «расейскіх турыстаў» прыбыць у Крым^[23]. Зрабіць гэта прапанавалася для таго, каб:

Чым больш нас, «расейскіх турыстаў», цяпер будзе знаходзіцца на тэрыторыі гэтай сумежнай дзяржавы, тым больш будзе афіцыйных абгрунтаваньняў у кіраўніцтва нашай дзяржавы ўжыць неабходныя дзеяньні па абароне сваіх грамадзянаў за мяжой.

Пры гэтым, у паведамленьні расказваецца пра завоз «расейскіх турыстаў» у Крыме да нейкіх «месцаў дысьлякацыі».

А 9 гадзіне, 30 узброеных асобаў (ідэнтыфікаваных як жаўнеры УС РФ) праніклі на тэрыторыю вайсковай часткі 727-й асобнай радыёлякацыйнай роты тактычнай групы «Крым» (дысьлякаванай у горадзе Судак). Агрэсію праяўленая не была, аднак а 21.20 зброя, што захоўвалася ў частцы, была пагружаная на аўтамабілі і вывезеная ў невядомым накірунку^[24].

Блізу а 13 гадзіне калёна ўзброеных людзей у форме на 10 аўтамабілях у калёне ў колькасьці прыблізна 300 чалавек ажыцьцявіла спробу сілавога захопу севастопальскага атраду марской аховы Дзяржаўнай памежнай службы, разьмешчаннага ля гораду Балаклава (уваходзіць у севастопальскую мескую раду). Аднак пасьля няўдачы, «аблога» была аслабленая, аднак а 21 гадзіне спробы захопу ўзнавіліся, але на гэты раз на падтрымку атраду марской аховы прыйшлі мясцовыя жыхары, якія пачалі патрабаваць не праводзіць штурму. Прадстаўнікі расейскіх вайскоўцаў, спасылаючыся на загад міністра абароны Расеі, запатрабавалі пакінуць памяшканьні вайсковай часткі^[25].

Акрамя таго, у раёне Эўпаторыі расейскія вайскоўцы спрабавалі ўзяць пад кантроль адзін з камандных пунктаў зэнітна-ракетнай вайсковай часткі Паветраных сіл УС Украіны^[26].

У гэты ж час самаабвешчаны прэм’ер-міністар АРК С. Аксёнаў зьвярнуўся па Расею з просьбай «аб аказаньні садзейнічаньня ў забесьпячэнні міру і спакою на тэрыторыі Крыму».

Між тым, быў захоплены Кіраўскі вайсковы аэрадром (на тэрыторыі аэрадрому раскватэраваліся 16 машынаў з вайскоўцамі, прыклана 150 чалавек)^[27]. Вайскоўцы вывелі з працы абсталяваньне кіраваньня палётамі і схаваліся ў невядомым накірунку.

Самаабвешчаны крымскі прэм’ер Сяргей Аксёнаў падчас выступу на адкрыцьці пасяджэньня Рады міністраў АРК зрабіў заяву, у якой зазначыў, што да аховы важных аб’ектаў аўтаноміі прыцягнутыя вайскоўцы Чарнаморскага флёту Расеі.

«Сумесна групы працуюць. Я ўпэўнены, што яны змогуць выканаць задачы ў ахове грамадзкага парадку».

В.а. прэзыдэнта Ўкраіны сваім загадам зацьвердзіў пазазаконасьць «прызначэньня» Сяргея Аксёнава кіраўніком кіраўніцтва Аўтаномнай Рэспублікі Крым.

А 16-й гадзіне да памежных караблёў севастопальскага атраду марской аховы, што несьлі сужбу па ахове мяжы, наблізіліся тры ракетныя катэры і ракетны крэйсэр «Масква».

А 17-й гадзіне амэрыканскі тэлеканал CNN у навінах паказаў зьяўленьне пад Севастопалем расейскіх самаходных гаўбіцаў. Мяркуючы па вонкавым выглядзе, у рэпартажы былі паказаныя самаходныя комплексы 2С1 «Гвазьдзік» альбо 2С3 «Акацыя»^[28].

А 18-й гадзіне Савет Фэдэрацыі Расеі ўхваліў вайсковую апэрацыю Расеі на тэрыторыі Ўкраіны^[29]. Украіна пачала прыводзіць свае войскі ў поўную баявую гатоўнасьць^[30].

А 19-й гадзіне ўзброенныя людзі бяз знакаў адрозьненьня распачалі стральбу з аўтаматаў на вуліцах Сімферопалю. Згодна з паведамленьнем 5 каналу ўкраінскага тэлебачаньня «Кароткі бой адбыўся ля Домю Прафсаюзаў паміж двума групамі ўзброеных людзей». Група невядомых нібыта паспрабавала штурмаваць будынак, які занялі прарасейскія вайскоўцы. Удзельнікі бою нічога не распавядалі пра сутыкненьне. Падчас перастрэлкі ніхто не пацярпеў^[31].

А 20-й гадзіне (паводле іншых зьвестках на пару гадзінаў раней) расейскія войскі занялі был былы аэрадром пад Джанкоем (аэрадром меў магчымасьць прымаць любы тып самалётаў). На тэрыторыі аэрадрому было заўважана перамяшчэньне «Камазаў» з расейскімі нумарамі.

На тэрыторыю Крыму (аўтадарогай Харкаў-Сімфэропаль) пачалі заяжджаць аўтобусы і аўтамабілі з расейцамі ў ваеннай форме без апазнавальных знакаў. Паводле словаў мясцовых жыхароў, пасажыры аўтобусаў называлі сябе казакамі^[32].

Прыкладна ў гэты ж час кіраўнік камітэту Савету Фэдэрацыі Расеі па канстытуцыйным заканадаўстве Аляксандр Клішас паведаміў, што Віктар Януковіч зьвярнуўся па верхнюю палату расейскага парлямэнту і падтрымаў усебаковую дапамогу і абарону жыхароў Крыму, чым фактычна прызнаў законнасьць увядзеньня войск^[33]. Нягледзячы на гэта, на гэты момант Януковіч не зьяўляўся прэзыдэнтам, будучы пазбаўленым уладавых паўнамоцтваў, што згодна з заканадаўствам Украіны не дазваляе Януковічу ажыцьцяўляць зварот адносна ўводу войскаў на тэрыторыі краіны.

Пад ноч прайшло паседжаньне Рады бяспекі ААН, на якой дзеяньні Расеі выклікалі хвалю пратэстаў. Амэрыканскія і эўрапейскія дыпляматы заклікалі Расею ў тэрміновым парадку вывесьці свае войскі з тэрыторыі Ўкраіны. У той жа час пасол Расеі ў ААН Віталь Чуркін заявіў, што ўсе перамяшчэньні расейскіх войскаў па тэрыторыі Ўкраіны праводзяцца ў адпаведнасьці з дамоўленасьцю з Украінай аб захаваньні базы ВМФ Расеі ў Севастопалі. Палітычны прадстаўнік ЗША ў ААН Саманта Паўэр заклікала да неадкладнага разьмяшчэньня назіральнікаў ААН і АБСЭ ва Ўкраіне^[34].

Адразу пасьля паседжаньня Рады бяспекі ААН, на сваім сайце сэнатар Джон Макэйн выказаўся за магчымасьць неадкладнага ціску на Расею дзеля захаваньня Ўкраіны^[35].

У Кіеве, у знак салідарнасьці з Крымам, перад амбасадай Расеі сабралісі людзі (больш за 300 чалавек), якія трымалі ў руках плякаты кшталту «Не вайне!» і «Рукі прэч ад Крыму!» Аднак да мітынгоўцаў ніхто з амбасады Расеі ня выйшаў.

На фоне падзеяў вакол Крыму, росту магчымасьці расейскага ўварваньня на кантэнентальную Ўкраіну і колькасьці прарасейскіх мітынгаў, ва Ўкраіне абвешчаная ўсеагульная мабілізацыя насельніцтва.

На мяжы з Крымам пачалі затрымліваць цягнікі (часам да 5 гадзінаў).

Дакладваючы ў парлямэнце, тагачасны міністар абароны Ўкраіны Ігар Ценюх распавёў, што ноччу ў Крым прыбылі яшчэ 11 расейскіх верталётаў і 7 транспартных самалётаў Іл-76^[36]. Таксама Ўкраіна закрыла сваю паверанную прастору для вайсковых самалётаў.

З расейскага боку, Савет па правох чалавека пры прэзыдэнце Расеі выказаўся супраць уводу войскаў ва Ўкраіну. З прычыны адсутнасьці ахвяраў і параненых сярод мірных жыхароў і вайскоўцаў у апошнія два дні канфлікту была адзначаная неабходнасьць поўнага выключэньня выкарыстаньня ўзброеных сіл у ходзе ўрэгуляваньня ўнутрыпалітычнага крызісу ва Ўкраіне^[37].

Раніцай расейскія войскі распачалі штурм 39-га навучальнага атраду ВМС (Севастопаль, вул. Лазараўскага 1). «Камаз» пратараніў транспартныя вароты і ўварваўся на тэрыторыю часткі, але быў заблякаваны БТРам^[38].

Днём галоўнакамандуючы ВМС Украіны Дзяніс Беразоўскі (прызначаны на пасаду 1 сакавіка) на прэс-канфэрэнцыі ў Севастопалі публічна зачытаў тэкст прысягі «народу Крыму», фактычна, такім чынам, прызнаўшы пераход на бок Расеі. Апошняй яго камандай быў загад украінскім маркскім пехацінцам аб здачы расейцам, але загад быў праігнараваны^[39].

А 14 гадзіне (паводле мясцовага часу) неапазнаныя вайскоўцы, якія прыбылі на 11 вайсковых аўтамабілях «КАМАЗ», двух аўтамабілях «Урал» і 4-х расейскіх бронеаўтамабілях «Тыгр», а таксама двух «УАЗ» ачапілі па пэрымэтры вайсковы гарадок 36-й асобнай брыгады берагавой абароны ВМС Украіны, разьмешчаны ў пасёлку Перавальнае, а таксама па пэрымэтры ачапілі тэрыторыю самой вайсковай часткі. Праз паўгадзіны дадаткова да зьмешчаных у мясьціне вайскоўцаў пад’ехала яшчэ шэсьць аўтамабіляў «КАМАЗ» з асабовым складам і бронеаўтамабіль «Тыгр» з кулямётчыкам на даху, з запраўленай стужкай. ^[40].

А 14:14 у Азова-Чарнаморскае ўпраўленьне Дзяржаўнае памежнае службы пад’ехалі людзі ў цывільным адзеньні і дэманстратыўна пачалі экіпіравацца ў бронекамізэлькі і шлемы. Неўзабаве да іх далучылася група ўзброеных вайскоўцаў Расеі, якія прыбылі на аўтамабілях Камаз і Урал. ^[41]. Яны штурмам узялі штабы Азова-Чарнаморскага рэгіянальнага ўпраўленьня і Сімфэропальскага памежнага атраду.

А 16 гадзіне (паводле іншых зьвестках а 17) у Севастопалі расейскія вайскоўцы сілай захапілі зэнітна-ракетны дывізіён паветраных сіл Украіны (знаходзіцца ў раёне мысу Фіялент)^[42]. Да брамы вайсковай часткі падагналі грузавік «Урал» з расейскімі нумарамі. Згодна са словамі відавочцаў, салдаты апранутыя ў вайсковую форму Расейскай Фэдэрацыі і заяўляюць пра ўласнае паходжаньне з Расеі, аднак на іх форме адсутнічалі будзь-якія апазнавальныя знакі. Па пэрымэтры часткі размясьціліся байцы з аўтаматамі. Паводле паведамленьняў «Сегодня», актыўныя дзеяньні не прадпрымаліся.

У гэты ж час (прыкладна а 16 гадзіне) расейскія БТРы і аўтаматчыкі ачапілі частку А-0669 у Керчы^[43].

Пад ноч была заблякавана вайсковая частка А-1100 блізу пасёлку Навафёдараўка Сацкага раёну АРК (паўночны ўсход паўвостраву). У адказ на гэта, каля 100 жыхарак Навафёдараўкі ўсталі «жывым шчытом» паміж расейскімі вайскоўцамі і вайсковай часткай з мэтаю недапушчэньня захопу часткі і магчымых ахвяраў^[44].

У ноч з 2 на 3 сакавіка, нягледзячы на забарону палётаў над Украінай усіх неграмадзянскіх лятальных сродкаў, 2 расейскія зьнішчальнікі Су-27 уварваліся ў паветранную прастору Ўкраіны. Неўзабаве інцыдэнт паўтарыўся^[45].

Ноччу з 2 на 3 сакавіка, расейскі спэцназ, выкарыстоўваючы сьветлашумавыя гранаты, захапіў амаль усе будынкі ўкраінскай вайсковай часткі 4515 у Бельбеку^[46], а таксама захапілі вайсковую частку 2382 у Балаклаве^[47].

У гэтую ж ноч трапіла ў аблогу вайскова-марская частка ў горадзе Керч^[48].

А 10 гадзіне стала вядома блякаваньне ўзброенымі людзьмі украінскай вайсковай часткі №2904 у Бахчысараі. Паводле дадзеных, атрыманых ад камандзіра часткі Ўладзіміра Садоўніка, вакол часткі былі заўважаны каля 300 чалавек, некалькі грузавікоў і шэсьць БТРаў. Ніякіх патрабаваньняў асобы, якія ўдзельнічалі ў блякаваньні, ня выказалі^[49].

Днём прайшоў афіцэрскі сход у штабе ВМС Украіны, на якім выступілі в.а. камандуючага ВМС Украіны Сяргей Гайдук і так званы камандуючы ВМС Рэспублікі Крым Дзяніс Беразоўскі. Перад афіцэрамі фактычна быў пастаўлены выбар адносна прысягі самаабвешчаным уладам АРК і Севастопалю. Выступалі па чарзе контарадмірал Гайдук і Беразоўскі. Гайдук заявіў пра вернасьць прысязе на вернасьць народу Ўкраіны. Бярозаўскі ніякіх ультыматумаў вылучаць ня стаў, а проста прапанаваў без прыняцьця асобнай прысягі «народу Крыму» пагадзіцца выконваць яго загады, паабяцаўшы зарплаты на ўзроўні ваенаслужбоўцаў ЧФ РФ. У адказ на яго што афіцэры задалі яму пытаньне пра падставы захопу й блякаваньня расейскімі вайскоўцамі вайсковых частак Украіны на Крымскім паўвостраве, на што Беразоўскі заявіў пра расейскіх вайскоўцаў як атрадаў самаабароны. Аднак зь нейкай прычыны яму не паверылі. Афіцэры адкрыта не прызналі Бярозаўскага і заявілі, што застаюцца вернымі Ўкраіне і гатовыя адстойваць яе тэрытарыяльную цэласнасць і незалежнасць, а пасьля дэманстрытыўна выканалі дзяржаўны гімн Украіны^[50].

Бліжэй да вечара, непадалёк ад Севастопалю пяць расейскіх буксіраў заблякавалі караблі ваенна-марскіх сіл Украіны. У ліку заблякаваных апынуліся судна «Тэрнопаль» і «Славуціч», якія знаходзіліся ў Стралецкай бухце. Расейскія караблі разьмясьціліся на адлегласьці прыкладна дзьвюхсот мэтраў^[51].

У гэты ж дзень у некаторых СМІ зьявіліся чуткі пра адпраўку Расеяй 200 кубанскіх казакоў на тэррыторыю Крыму^[52].

Ноччу, у інтэрв'ю тэлеканалу «Інтэр», в.а. міністра абароны Ўкраіны Ігар Ценюх заявіў^[53]:

Каля 5500 вайскоўцаў спэцыяльнага прызначэньня перадысьлякаваныя з Расейскай Фэдэрацыі на тэрыторыю Ўкраіны. За кошт гэтага колькасьць расейскіх вайскоўцаў павялічаная да 16 тысяч.

.

А 9-й гадзіне ўкраінскім вайскоўцам пад кіраўніцтвам палкоўніка Ю. Мамчура ўдалося вярнуць частковы кантроль за аэрадромам у Бельбеку (пад кантроль не ўдалося вярнуць толькі саму ўзлётную паласу)^[54].

Уладзімер Пуцін на прэс-канфэрэнцыі ў Нова-Агарове заявіў, што людзі ў камуфляжнай форме, якія захопліваюць у Крыму вайсковыя часткі ды аэрадромы, зьяўляюцца прадстаўнікамі «мясцовых сіл самаабароны». Ён заявіў, што:

У Кіеве ўдзельнікаў атрадаў самаабароны, сфармаваных прыхільнікамі новай улады, рыхтавалі інструктары ў Летуве і ў Польшчы. Чаму вы думаеце, што ў Крыме павінна быць горш?

чым фактычна падкрэсьліў, што Расея не брала ніякага ўдзелу ў падрыхтоўцы атрадаў самаабароны ў Крыме^[55].

Насуперак гэтаму, днём украінскім журналістам удалося перагаварыць зь некаторымі «вайскоўцамі без апазнавальных знакаў», раскватэраваных ля гораду Керч. Між іншым, яны назваліся расейскімі вайскоўцамі^[56], чым фактычна паставілі пад сумнёў праўдзівасьць выказваньняў Пуціна.

А 19 гадзіне, на паромнай пераправе ў пункце пропуску «Крым», неназваныя ўзброеныя людзі ў Керчы раззброілі нарад памежнай аховы Ўкраіны^[57].

«Літаральна толькі што стала вядома, што невядомыя пад дуламі аўтаматаў паклалі на зямлю нарад памежнай аховы. Па рацыі сказалі: можна працаваць», — заявіў ён. Празь некаторы час пункт пропуску запрацаваў у звычайным рэжыме.

Прыкладна а 20-й гадзіне ў Севастопаль уехала блізу 30 аўтобусаў з расейскімі нумарамі. Як высьветлілася, яны перавозілі так званых «расейскх турыстаў»^[58].

Таксама, ноччу расейскія войскі вывелі са строю апаратуру ў зэнітна-ракетным палку на Фіяленце ў Севастопалі.^[59]

5 сакавіка у якасьці доказу расейскага ўварваньня ўкраінскія вайскоўцы затрымалі на тэрыторыі сваёй вайсковай часткі расейца, які пранік туды ў вайсковай форме без апазнавальных знакаў з расейскім вайсковым білетам^[60].

Раніцай у Генэральным штабе ўзброенных сілаў Украіны апублікавалі інфармацыю, паводле якой ў горадзе Джанкой знаходзіцца 1-ы мэханізаваны батальён «Усход» 18-й асобнай мэханізаванай брыгады, якая дысьлякуецца ў пасёлку Каліноўскае Чачэнскай Рэспублікі. Таксама ў Крыме былі заўважаныя вайскоўцы 31-й асобнай дэсантна-штурмавой брыгады ПДВ, якая дысьлякуецца ў расейскім Ульянаўску, і 22-й брыгады спэцназу з Краснадарскага краю^[61].

Між іншым, міністар абароны РФ Сяргей Шайгу не назваў фатаграфіі расейскай ваеннай тэхнікі на паўвостраве (крыху раней у інтэрнэце зьявіліся фатаграфіі вайсковае тэхнікі з расейскімі нумарнымі знакамі з пахначэньнем 21-га рэгіёну), якія зьявіліся ў інтэрнэце, правакацыямі, а відэаролікі з вайскоўцамі без апазнавальных знакаў, якія прызнаюцца, што яны з Расеі, — «поўнай лухтой». Адказваючы на пытаньне аб зьяўленьні ў «атрадаў самаабароны» бронеаўтамабіляў «Тыгр» і «Рысь», кіраўнік міністэрства набароны Расеі паведаміў, што «паняцьця ня мае», адкуль яны ўзяліся^[62].

Днём у Крым прыбыў спэцыяльны пасол ААН Робэрт Сэры. Аднак у хуткім часе ен быў заблякаваны групай прарасейскіх актывістаў, і быў вымушаны пакінуць Крым^[63].

А 13:00 у раёне на выхадзе з возера Данузлаў былі заўважаныя расейскія караблі: СФП-183, крэйсэр Масква, Штыль, Маланка. Таксама непадалёк быў заўважаны карабель Шахцёр і зьняты з кансэрвацыі карабель Ачакаў. Кіл-25 прыбыў з «бочкамі», што дала падставу лічыць, што зь іх дапамогай караблём Ачакаў будзе заблякаваны выхад з возера.

А 15 гадзіне у Сімфэропальскім гатэлі «Україна», пасьля сустрэчы з рэдактарамі крымскіх СМІ, натоўпам актывістаў «самаабароны» была заблякаваная прадстаўніца АБСЭ па пытаньнях свабоды слова Дуня Міятавіч. Актывісты выкрыквалі фразы кшталту «Россия» і «Путин, спасибо». Аднак празь некаторы час Дуня Міятавіч ўсё ж пакінуць гатэль^[64] (трэба заўважыць, што ваенных назіральнікаў АБСЭ, накіраваных ва Ўкраіну, не пусьцілі на тэрыторыю Аўтаномнай Рэспублікі Крым і Севастопалю).

У партох Крыму (у Казачай бухце) былі прышвартаваныя 5 транспартна-дэсантных караблі, 2 вялікіх дэсантных караблі Балтыйскага флёту (Менск, Калінінград), 2 вялікіх дэсантных караблі Паўночнага флёту (Аленягорскі Гарняк, Георгі Пераможца) а таксама карабель Азоў. Агульны дэсант склаў да 300 чалавек і да 20 адзінак аўтамабільнай тэхнікі з кожнага караблю (некаторыя крыніцы даводзілі агульную лічбу ў 500 вайскоўцаў і каля 50 адзінак тэхнікі^[65]). Таксама з Азова было выгружана сем адзінак БТР-80 і процітанкавыя комплексы «Штурм»^[66].

А 23 гадзіне расейцы затапілі ля выхаду з возера Данузлаў вялікі расейскі супрацьлодкавы карабель «Ачакаў», чым заблякавалі вялікую частку праходу між возерам і Чорным морам. Таксама расейскі флёт выставіў свае караблі і катэры ля «свабоднай» часткі выхаду з возера. Усе караблі, што знаходзіліся на базе ля пасёлку Новаазёрны, апынуліся заблякаванымі (гл. блякада ўкраінскага флёту на возеры Данузлаў).

Прыкладна а 1 гадзіны каля памежнай заставы Масандра з'явіліся невядомыя ў ваенным і цывільным. Неўзабаве прыйшлі яшчэ каля 20 чалавек у ваеннай форме з аўтаматычнай зброяй і гранатамётамі, якія акружылі падраздзяленне. Выезд з тэрыторыі быў заблаякаваны КамАЗам. Блякуючыя пачалівесьці назіраньне за памежным падраздзяленьнем.

А 3 гадзіны ночы ў аддзел памежнай службы Еўпаторыі прыбыло восем аўтамабіляў (УАЗ, Газэль, КамАЗ, Тыгр) з 50 узброенымі вайскоўцамі ў ваеннай форме. Нападаючыя ўварваліся ў службовыя памяшканні аддзела.^[67]

16 сакавіка 2014 году ўсталяваныя расейскімі акупацыйнымі войскамі ўлады Аўтаномнай Рэспублікі Крым і гораду Севастопалю правялі неадпаведны канстытуцыі Ўкраіны^[68] рэфэрэндум пра статус Крыму.

Расейскі прэзыдэнт Уладзімер Пуцін падпісаў закон аб далучэньні да Расеі паўвостраву Крым, на якім раней самаабвешчанымі ўладамі АРК (пазьней пераназванай у Рэспубліку Крым) і Севастопалю была абвешчаная г.зв. «Рэспубліка Крым»^[69], хоць Будапэшцкі мэмарандум забавязвае Расею паважаць дзяржаўныя межы Ўкраіны і ўстрымлівацца ад ужыцьця сілы супраць яе тэрытарыяльнай цэласнасьці.

Генэральная Асамблея ААН пастанавіла адмовіць рэфэрэндуму ў праўнай сіле^[70]. Міжнародныя назіральнікі ААН, якія працавалі ва Ўкраіне да 2 красавіка ўключна, адзначылі ў сваёй справаздачы махінацыі з рэфэрэндумам у Крыме і пасьлядоўнае распальваньне нянавісьці з боку расейскай прапаганды пры адначаснай адсутнасьці пагрозы для расейцаў^[71].

Пад час развіцьця падзей у Кіеве на Эўрамайдане, Украінская партыя «Рускі блёк» абвясьціла аб наборы добраахвотнікаў у атрад самаабароны. Асноўная мэта - абарона ад магчымай агрэсіі прыхільнікаў Эўрамайдану.

Афіцыйна, "прарасейскай" кааліцыяй "кіравалі" самі Крымчане. Але некаторымі журналістамі у штабе атрадаў самаабароны быў заўважаны чалавек вельмі падобны на расейскага падпалкоўніка Карпушэнка У.В. (кіраваў расейскімі вайскоўцамі ў Дагестане і пад час Другой чачэнскай кампаніі).^[72]

Вайсковая падрыхтоўка крымскай «самаабароны» праходзіла пад кіраўніцтвам сербскіх афіцэраў, якія ў свой час ваявалі ў Косава^[73][74].

Падраздзяленьне расфарміраванае загадам ад 26 лютага. Аднак амаль адразу ж саманазначаны глава Севастопаля Аляксей Чалы запрасіў у Крым байцоў Бэркута. З пачаткам Расейскай інтэрвэнцыі байцы бэркута сталі дапамагаць расейскаму боку. ^[75]

Глава Мэджлісу (неафіцыйны прадстаўнічы орган самакіраваньня крымскіх татар) з пачатку 2014 года выступаў супраць якой бы то ні было з'мены прававога статуса Крыму. 27 лютага крымскія татары пратэстуючы супраць адзяленьня Крыма сабралі шматлюдны мітынг ля сьценаў аблдзярж адміністрацыі. А пасьля пачатку расейскай інтэрвэнцыі нават аказвалі пасльную дапамогу заблякаваным у Крыме ўкраінскім вайскоўцам^[76].

15 сакавіка 2014 года, у Маскве адбылася акцыя ў падтрымку Ўкраіны («Марш міру»), з удзелам расійскай апазіцыі і вядомых расійскіх артыстаў. Пасьля чаго, усіх артыстаў, якія падтрымалі аднадумцаў пачалі асуджаць іх калегі, а ўлады Расеі пачалі пагражаць адборам іх узнагарод і заслуг.

На пачатак інтэрвэнцыі на тэрыторыі Крыма былі наступныя вайсковыя злучэньні:

Крымскі крызіс (як і ўся расейская інтэрвэнцыя ва Ўкраіне) суправаджалася вялікай колькасьцю дэзінфарматыўных зьвестак зробленных дзеля апраўданьня ўварваньня, з мэтай заблытаць грамадзян, ці проста схаваньня фактаў. Ніжэй пералічаны найбольш значныя эпізоды:

• незадоўга да таго як Уладзімір Пуцін звярнуўся да Савета Фэдэрацыі аб увядзеньні расейскіх войскаў ва Ўкраіну, на Расейскім тэлеканале РТР быў паказаны сюжэт, у якім паказвалася перастрэлка ў Сімфэропалі з нібыта загінулымі расейскімі вайскоўцамі ў выніку страляніны ля Рады міністраў Крыма. Сюжэт пра стральбу «ўкраінскіх баявікоў» з закрытымі тварамі і цела расейскіх вайскоўцаў, нерухома ляжачымі на дарозе, паказалі ў праграме «Весткі» (выпускі навінаў на РТР).^[77]

У 15:20 ля будынку Кабміна АРК ў Сімферопалі прагучалі аўтаматныя чэргі. Каля Дома Прафсаюзаў ў 50 мэтрах ад Кабміна залеглі невядомыя людзі ў чорнай форме, з чорнымі маскамі на тварах і белымі павязкамі на руках».

Яны стралялі па натоўпе і Дому Прафсаюзаў. Затым яны пачалі заскакваць ў жоўтыя аўтобусы «Богдан»…

Відаць, аўтобусы былі выкрадзеныя, таму што на адным з іх быў надпіс «Заапарк»

Аднак карыстальнікі сацсетак адразу заўважылі, што «тэрарысты» з тэлесюжэтаў ўзброены найноўшай расейскай зброяй - аўтаматамі АК 100-й серыі і гранатамётам РГ-94, наяўныя на ўзбраеньні толькі ў войску Расеі^[78].

Акрамя таго, на фота і відэа можна бачыць, што пад нерухомымі «ахвярамі» стральбы ў камуфляжы зусім няма крыві, а некаторыя "забітыя" невядомым чынам меняюць позу. Таксама ў кадр трапляюць некаторыя мірна шпацыруючыя мінакі. ^[79]

• Паводле словаў спікера Савету фэдэрацыі Расеі Валянціны Мацьвіенка (заява зроблена для апраўданьня ўварваньня ў Крым расейскіх войскаў), у Крыме падчас спробы захопу МУС рэспублікі загінулі расейскія грамадзяне. Аднак пазьней гэтыя данныя абверг Гэнеральны консул РФ у Крыме.^[80]

• у пачатку сакавіка, Расейскі «Першы канал» распавёў аб масавых уцёках украінцаў у Расею, у доказ гэтаму былі паказаны кадры з КПП. Але пры больш дэтальным аглядзе было зразумела што гэта КПП Шэгіні, які знаходзіцца на ўездзе ў Польшу.^[81]

• 26 лютага тэлеканал «Расея 24», прадставіў рэпартаж пра падзеі ў Сімфэропалі. У ім Крымскія прарасейскія актывісты распавядалі пра беспарадкі ўчынённыя "бэндэраўцамі і крымскімі татарамі" (аднак адзінае па чым гледачам можна меркаваць што сюжэт з Сімфэропаля - паказаная шыльда на аблдзяржадміністрацыі Крыма). Між іншым паказвалася сутычка дэманстрантаў з супрацоўнікамі міліцыі. Падпісана відэа было як «Украіна, Сімфэропаль, 26 лютага 2014 г.». Аднак пры дэтальным праглядзе відэа рабілася ясна што ў відэа замест Сімфэропаля былі паказаны падзеі з Кіева.^[82]

• Таксама інфармацыйнае агенства "РІА-Навіны" некалькі разоў падавалі на сваім сайце скажоны пераклад выступаў лідэраў ЗША і Эўразьвяза.

• У пачатку сакавіка Уладзімір Пуцін і міністр абароны Расеі Сяргей Шайгу пераконвалі грамадзян, што "Расейскіх войскаў у Крыме няма". Уладзімір Пуцін нават распавёў, што расейскую ваенную форму можна купіць дзе заўгодна (а ў гэтую форму была апранута такзваная самаабароны Крыму). Сяргей Шайгу ж назваў фота ваенных аўтамабіляў з Расійскімі нумарамі ў Крыму "правакацыяй".

Ужо 3 сакавіка стала відавочна, што кошт «падрыхтоўкі глебы» для інтэрвэнцыі і ўвод войскаў у Крым, могуць выклікаць вельмі цяжкія наступствы для эканомікі РФ. Раніцай 3 сакавіка асноўныя расейскія індэксы на біржах рэзка абваліліся. У прыватнасьці, індэкс РТС абваліўся да 1132,36 пунктаў (мінус 10,7 адсотку, падобны нізкі ўзровень быў у верасень 2009 году). Рублёвы індэкс ММВБ зьнізіўся да 1307,91 пунктаў (зьніжэньне на 9,5 адсотку). Таксама страты пачалі несьці акцыі буйных расейскіх кампаніяў, напрыклад, акцыі холдынгу «Газпром» (ўпалі на 11,5%), ВТБ (мінус 9,6%), «Ашчадбанку» і «Растэлекаму» (па 8%), «Інтэр РАТ ЕЭС» (18,3%) і інш.

На фоне ўкраінскіх падзеяў даляр узьляцеў да 36,5 расейскіх рублёў (за 1 даляр ЗША)^[83].

Паводле прыкладных падлікаў, страты расейскіх кампаніяў за першыя суткі ўварваньня склалі каля 2,5 трыльёнаў расейскіх рублёў.

• У пачатку сакавіка, краіны так званага міжнароднага клюбу «вялікай васьмёркі» (G8), з-за падзеяў у Крыме пазбавілі Расею чалецтва ў клюбе. Таксама быў адменены заплянаваны саміт у расейскім Сочы.
• 15 красавіка Вярхоўная Рада Ўкраіны ўхваліла закон аб зьмене праўнага стану Крыму на захоплены ў выніку ўзброенага нападу Расеі^[84].

Паводле афіцыйнай вэрсіі 1 сакавіка Савет Фэдэрацыі Расейскае Фэдэрацыі сабраўся на экстрэннае пасяджэньне ў сувязі са зваротам Уладзімера Пуціна. Паводле дадзеных газэты «Камэрсант», аб пазачарговым пасяджэньні палаты было вядома яшчэ ў пятніцу, 28 лютага. Сэнатараў сталі запрашаць 1 сакавіка з раніцы. Дакумэнт аб выкарыстаньні ўзброеных сіл РФ на тэрыторыі Ўкраіны паступіў у Савет Фэдэрацыі каля 17:00. Да пачатку пасяджэньня Савету Фэдэрацыі яго ўжо падтрымалі камітэты па абароне і міжнародных справах.

Аднак амаль адразу высьветліліся нестыкоўкі:

• За дазвол увесьці войскі прагаласавала 90 сэнатараў з 164 — гэта значыць, усе, каго ўдалося сабраць на пасяджэньне (згодна з навінамі і паказаным па тэлеканале Russia Today). Аднак паводле дадзеных з электроннага таблё (рэгістрацыі прысутных) у залі прысутнічала толькі 85 чалавек, што не супадае з афіцыйнай вэрсіяй пра станоўчае галасаваньне 90 сэнатараў^[85].

• ЗША - яшчэ 6 сакавіка прадстаўнікі ўрада ЗША пачалі казаць аб непрызнаньні рэфэрэндуму^{[Крыніца?]}

• Блякада ўкраінскага флёту на возеры Данузлаў

Расейская акупацыя Аўтаномнай Рэспублікі Крым і Севастопаля — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

• Канфлікт у Крыме // Эўрарадыё Праверана 29 сакавіка 2014 г.
• Захоп улады ў Крыме. Онлайн-трансьляцыя Корреспондент.net
• Супрацьстаяньне ў Крыме. Анлайн-трансьляцыя тэлеканалу «24»

п а р Крым у тэмах Гісторыя Баспорскае царства Крымскія паходы Крымскае ханства Таўрыйская вобласьць Таўрыйская губэрня Крымская вайна КНР КАССР Крымская вобласьць Крымскі крызіс Геаграфія Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Азоўскае мора Арабацкая затока Арабацкая стрэлка Керчанская пратока Крымскія горы Перакопскі пярэсмык Сываш Палітыка Рэспубліка Меская рада Канстытуцыя Вярхоўная Рада Мэджліс крымскататарскага народу Прэзыдэнт Прэм’ер-міністар Крымская крыза Рэфэрэндум пра статус Крыму Гімн Герб Сьцяг Насельніцтва Культура Рэлігія Крымскататарская мова Крымчацкая мова Катэгорыя