Тытан

	Сканд ← Тытан → Ванад
Выгляд
	сьветла-шэры мэтал; ;
Агульная інфармацыя
Назва, сымбаль, атамны нумар	Тытан, Ti, 22
Катэгорыя элемэнту	Мэталы
Група, пэрыяд, блёк	IV, 4, p
Адносная атамная маса	47,867 г·моль−1
Канфігурацыя электронаў	[Ar]3d²4s²
Электронаў у абалонцы	2 8 10 2;
Фізычныя ўласьцівасьці
Фаза	Мэтал
Шчыльнасьць (пры п. т.)	4,51 г·см−3
Тэмпэратура плаўленьня	1660 °C, 3020 °F
Тэмпэратура кіпеньня	3287 °C, 5949 °F
Структура крышталічнай краты	гексаганальная структура
Электрычны супор	0,576·10-6Ω·м
Уласьцівасьці атама
Ступені затляненьня	-1, 0, +2, +3, +4
Электраадмоўнасьць	1,32 (Шкала Паўлінка)
Кавалентны радыюс	132 пм
Найбольш стабільныя ізатопы
	Асн. артыкул: ізатопы
	п; а; р;

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Тытан (неадназначнасьць).

Тытан (па-лацінску: Titanium) Ti — хімічны элемэнт IV групы пэрыядычнай сыстэмы; атамны нумар 22. Атамная маса 47,867^[2]. Срабрыста-белы мэтал, падобны з выгляду на сталь. Упершыню адкрыты ў 1795 годзе Марцінам Г. Клапротам^[3]. Клапрот высьветліў, што мінэрал руціл зьяўляецца прыродным вокіслам мэтала^[4], які ён назваў у гонар тытанаў.

Прыродныя крыніцы

Адно з самых распаўсюджаных у зямной кары рэчываў — 10-е месца сярод іншых элемэнтаў (0,57% паводле масы). Адносіцца да рассеяных элемэнтаў і не ўтварае буйных радовішчаў^[5]. Радовішчы ў Аўстраліі, Канадзе, Нарвэгіі, ЗША, Расеі, Індыі, Бразыліі, Украіне. Асноўныя прыродныя злучэньні — TiO₂ (руціл, брукіт; анатаз); FeTiO₃ (ільмяніт); FeTiO₃×nFe₃O₄ (тытанамагнетыт)^[6], CaTiO₃ (пераўскіт)^[5]. Таксама сустракаецца ў мэтэарытах^[7].

Прымяненьне

Авія-, ракета-, суднабудаўніцтва. Выраб тытанавых бялілаў — найлепшай белай фарбы. Некаторыя сплавы ўжываюцца ў хірургіі для пратэзаваньня суставаў. Сплавам на аснове TiNi уласьцівы эфэкт памяці, вырабы зь іх могуць пасьля дэфармацыі аднаўляць зыходную форму пры нагрэве. Нітрыд тытана ўяўляе сабой хімічна вельмі інэртны агнеўпорны матэрыял, які выкарыстоўваецца для вырабу цігляў, сопел для распыленьня мэталаў, устойлівых да карозіі пакрыцьцяў і да т. п.^[8]

Крыніцы

^ Никольский 2001. С. 343.
^ Раков Э. Г. ТИТАН // Большая российская энциклопедия. Электронная версия (2017); https://old.bigenc.ru/chemistry/text/4193242 Дата обращения: 05.03.2023
^ Шиманович 1996. С. 450.
^ Титан (хим. элемент) // Большая советская энциклопедия, 3-е изд.: в 30 т. / Гл. ред. А.М. Прохоров. — М.: Сов. энциклопедия, 1969—1978.
^ ^а ^б Никольский 2001. С. 344.
^ Шиманович 1996. С. 451.
^ Titanium Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica, inc. (August 16, 2019). Праверана 9 кастрычніка 2020 г.
^ Никольский 2001. С. 345.

Літаратура

Шиманович, И. Е.; Павлович, М. Л.; Тикавый, В. Ф.; Малашко, П. М. Общая химия в формулах, определениях, схемах. — 2 изд. — Минск: 1996. — 548 с.
Никольский, А. Б.; Суворов, А. В. Химия: учебник для вузов. — СПб.: Химиздат, 2001. — С. 343.

Гэта — накід артыкула па хіміі. Вы можаце дапамагчы Вікіпэдыі, пашырыўшы яго.

[FOOTNOTEНикольский2001343-1] Никольский 2001. С. 343.

[2] Раков Э. Г. ТИТАН // Большая российская энциклопедия. Электронная версия (2017); https://old.bigenc.ru/chemistry/text/4193242 Дата обращения: 05.03.2023

[FOOTNOTEШымановіч1996450-3] Шиманович 1996. С. 450.

[4] Титан (хим. элемент) // Большая советская энциклопедия, 3-е изд.: в 30 т. / Гл. ред. А.М. Прохоров. — М.: Сов. энциклопедия, 1969—1978.

[FOOTNOTEНикольский2001344-5] а ^б Никольский 2001. С. 344.

[FOOTNOTEШымановіч1996451-6] Шиманович 1996. С. 451.

[7] Titanium Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica, inc. (August 16, 2019). Праверана 9 кастрычніка 2020 г.

[FOOTNOTEНикольский2001345-8] Никольский 2001. С. 345.

[1]