Прагляд крыніцы для Сонечны гадзіньнік «Ўайтгэрст і сын»

Вы ня маеце дазволу на рэдагаваньне гэтай старонкі з наступнай прычыны:

Ваш IP-адрас у дыяпазоне, які быў заблакаваны на ўсіх вікі-праектах Фонда Вікімедыя.

Блакіроўка была зроблена ‪EPIC‬. Названая прычына: Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.

Пачатак блакіроўкі: 11:48, 2 ліпеня 2024
Канец блакіроўкі: 11:48, 2 ліпеня 2025

Ваш бягучы IP-адрас - 206.189.44.186, а заблакаваны дыяпазон - 206.189.32.0/20. Калі ласка, уключайце ўсе гэтыя падрабязнасці ў свае звароты.

Калі вы лічыце, што былі заблакаваны па памылцы, вы можаце знайсці дадатковую інфармацыю і інструкцыі на старонцы Недапушчальнасць выкарыстання адкрытых проксі-сервераў глабальных правіл.

У адваротным выпадку, каб абмеркаваць блакіроўку, калі ласка, звярніцеся з запытам пра перагляд на МетаВікі або адпраўце электроннае паведамленне ў чаргу VRT stewards па адрасе stewards@wikimedia.org, уключаючы ўсе вышэйпералічаныя дэталі.

Вы можаце праглядаць і капіяваць крынічны тэкст гэтай старонкі.

[[Файл:Derby Sundial 5809.JPG|220пкс|міні|«Ўайтгэрст і сын» у [[Музэй і мастацкая галерэя Дэрбі|музэі Дэрбі]]]]
'''Сонечны гадзіньнік «Ўайтгэрст і сын»''' выраблены ў [[Дэрбі]] ў 1812 року пляменьнікам [[Джон Ўайтгэрст|Джона Ўайтгэрста]]<ref name="Glover599">{{Кніга|аўтар = Stephen Glover|частка = |загаловак = History of the County of Derb|арыгінал = |спасылка = http://books.google.com/books?id=nqNCAAAAYAAJ&pg=PA599&lpg=PA599&dq=Derby+Whitehurst&source=bl&ots=JCVIe8A9JA&sig=EEvx6XdgaQMDv0ReR2D2V8q55eI&hl=en&ei=u3yoTe_SOYGy8QO77JCnBg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=3&ved=0CCcQ6AEwAjgU#v=onepage&q=Derby%20Whitehurst&f=false|адказны = Noble, Thomas|выданьне = |месца = Derby|выдавецтва = Stephen Glover|год = 1929|том = |старонкі = |старонак = 599|сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>. У цяперашні час знаходзіцца ў [[Музэй і мастацкая галерэя Дэрбі|музэі й мастацкай галерэі Дэрбі]]. Гадзіньнік здольны паказваць час з дакладнасьцю да хвіліны.

== Вытворца ==
Сям’я Ўайтгэрстаў была вядомая ў [[Дэрбі]] ў якасьці мэханікаў. [[Джон Ўайтгэрст]] (1713—1788) быў родам з [[Конглтан]]у, але свой гадзіньнікавы бізнэс распачаў у Дэрбі. Па прызначэньні на пасаду інспэктара вагаў ён пераехаў у Лёндан, а ягоную справу працягнуў пляменьнік пад шыльдай «Ўайтгэрст і сын». Прадпрыемства было вядомае сваімі [[Куранты|вежавымі гадзіньнікамі]]<ref name="Glover599"/>.

== Канструкцыя ==
Канструкцыя [[Сонечны гадзіньнік|гадзіньніку]] заснаваная на разуменьні [[Геамэтрыя|геамэтрыі]] [[Сонечная сыстэма|Сонечнай сыстэмы]], у прыватнасьці таго, як [[Сонца]] будзе адкідваць [[цень]] на пляскатую гарызантальную паверхню. Кожны дзень цягам гадавога цыклю цень будзе адрозьнівацца ад учорашняга, акрамя таго, цень адрозьніваецца ў залежнасьці ад разьмяшчэньня гадзіньніку, у прыватнасьці ягонай [[Шырата|шыраты]]. У той самы час [[даўгата]] ня мае значэньня для адлюстраваньня [[Сярэдні сонечны час|бачнага сонечнага часу]]. З другога боку, варта было ўлічыць і тое, што падчас руху Зямлі вакол Сонца па эліпсоідзе працягласьць дня нязначна зьмяняецца, даючы сукупнае адхіленьне ад сярэдняга значэньня да 16&nbsp;хвілінаў у лістападзе і лютым. Гэтае адхіленьне, вядомае як складовая частка [[Раўнаньне часу|раўнаньня часу]], ня бралася ва ўвагу да тае пары, пакуль не зьявіліся больш дакладныя за сонечныя мэханічныя гадзіньнікі, што паказваюць [[сярэдні мясцовы час]]. Расклад руху цягнікоў патрабаваў нязьменнага часу палудню і пастаяннай працягласьці дня, што спрычынілася да вынаходніцтва [[Сярэдні грынвіцкі час|Сярэдняга грынвіцкага часу]].

Гэты бронзавы гадзіньнік падпісаны «Ўайтгэрст і сын/Дэрбі/1812» ({{Мова-en|«Whitehurst and Son/Derby/1812»|скарочана}}) і меркавана прызначаўся для Джорджа Бэнсана Страта (малодшага брата ўладальніка хлопкапральнае фабрыкі [[Ўільям Страт|Ўільяма Страта]]), для ўсталяваньня ў ягонай хаце ў [[Бэлпэр]]ы<ref>[http://www.flickr.com/photos/climatechangeem/4863532430/sizes/o/ Museum label], Derby Museum, accessed April 2011</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20111031120431/http://www.knight-gkla.supanet.com/bridge-hill-house.htm Bridge Hill House]</ref>.

=== Гноман ===
[[Файл:Derby Sundial 5811.JPG|міні]]
Гадзіньнік выраблены надзейна, мае тоўсты [[гноман]], адзін бок якога адкідвае цень да палудня, а шпіль зь іншага боку адкідвае цень пасьля палудня. Цыфэрблят складаецца з двух паўкружжаў, падзеленых патаўшчэньнем шпіля. У такім варыянце гадзіньніка вугал паміж цыфэрблятам і шпілем у дакладанасьці роўны [[Шырата|шыраце]] 53° 1′ 49, на якой разьмяшчалася хата Дж. Б. Страта. Цыфэрблят павінен быў знаходзіцца дакладана гарызантальна, аднак у выпадку недалёкіх перамяшчэньняў паказаньні гадзіньніка можна было падкарэктаваць, крыху зьмяняючы становішча цыфэрбляту на паверхні. Напрыклад, у цяперашні час сонечны гадзіньнік знаходзіцца на шыраце 0° 6′ 49″, ці каля 1/10 градуса на палудзень. Адпаведна і нос гноману павінен быць падняты на такую велічыню.

=== Цыфэрблят ===

У ''гарызантальных сонечных гадзіньніках'' (або ''вонкавых''), цыфэрблят, на які падае цень, знаходзіцца ў гарызантальным становішчы, і не пэрпэндыкулярны шпілю, як у гадзіньніка, што знаходзіцца на экватары. Таму цень нераўнамерна падае на яго ў розны час; пры стварэньні гадзіньнікаў даводзіцца ўлічваць даўжыню гадзінавых рысаў. На цыфэрбляце выгравіраваная дакладнасьць, даўжыня гадзінавых рысаў вылічвалася паводле формулы:
: <math>
\tan \theta = \sin \lambda  \tan(15^{\circ} \times t)
</math>

дзе λ — геаграфічная [[шырата]] сонечнага гадзіньінка (і вугал паміж шпілем і гарызонтам), θ — вугал паміж прынятай і палудневай гадзінавай рысамі (якая заўсёды паказвае [[Сапраўдная поўнач|сапраўдную поўнач]]) на плоскасьці, а ''t'' — колькасьць гадзінаў да або па палудні.

==== Разьлікі ====
Для кожнай з гадзінаў ад 1 да 6 разьлічваецца формула. Напрыклад, а 3-й гадзіне па палудні, падставіўшы ў формулу значэньні 53,03 і 3, атрымаем наступныя разьлікі:

{| border=1
|+ '''Цыфэрблят у Бэлпэры 53,03'''
|-
|Адна гадзіна|| 11,791779
|-
|Дзьве гадзіны|| 24,219060
|-
|Тры гадзіны|| 37,922412
|-
|Чатыры гадзіны|| 53,460042
|-
|Пяць гадзінаў|| 71,020970
|-
|Шэсьць гадзінаў|| 90,000000
|-
|}
Для гадзінаў да палудня атрымаем такія самыя вынікі, паколькі цыфэрблят сымэтрычны, астатнія рысы зьяўляюцца люстэркавым адлюстраваньнем папярэдніх. У такой самай манэры разьлічваюцца паўгадзінавыя і хвілінавыя рысы.

==== Разьлік часу ====
[[Файл:Derby Sundial C 5810.JPG|міні|Шкалы канвэртацыі [[Раўнаньне часу|раўнаньня часу]]]]
[[Файл:Tijdvereffening-equation of time-en.jpg|міні|зьлева|b180пкс|Раўнаньне часу]]
З дапамогай пары шкалаў на цыфэрбляце выконваецца карэкцыя [[Раўнаньне часу|раўнаньня часу]]. Першая шкала падае дату ў месяцах і днях, а насупраць гэтых значэньняў на другой шкале пазначаныя хвіліны, у якія ў гэты дзень гадзіньнік будзе ісьці хутчэй або павольней. Выгравіраваныя надпісы «гадзіньнік павольнейшы», «гадзіньнік хутчэйшы». 15 красавіка — адзін дзень, калі не патрабуецца пералік. Па гадзіньніку Ўайтгэрстаў можна нават было зьвяраць [[Кішэнны гадзіньнік|кішэнныя гадзіньнікі]], якія на той час (1812) не заўсёды хадзілі карэктна. Да 1820 гадзіньнікавая вытворчасьць была ўдасканаленая: [[анкерны ход]] стаў паўсюдна прызнаны, і адпала патрэба ў частай калібрацыі.

== Іншыя гадзіньнікі ==
Яшчэ адзін гадзіньнік Ўайтгэрстаў, датаваны прыкладна 1800 рокам, у 2005 быў прададзены за [[£]]1850<ref>[http://www.bamfords-auctions.co.uk/BidCat/detail.asp?SaleRef=FASEPT05&LotRef=1913 Lot 1913], Bamfords Auction house, accessed April 2011</ref>.

== Глядзіце таксама ==
* [[Сонечны гадзіньнік]]
* [[Джон Ўайтгэрст]]

== Крыніцы і заўвагі ==
{{Зноскі}}

== Літаратура ==
* {{Кніга|аўтар = Mayall RN, Mayall MW.|частка = |загаловак = Sundials: Their Construction and Use|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = 3rd|месца = Cambridge, MA|выдавецтва = Sky Publishing|год = 1938|том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = 0-933346-71-9|наклад = }}
* {{Кніга|аўтар = Rohr RRJ.|частка = |загаловак = Sundials: History, Theory, and Practice|арыгінал = |спасылка = |адказны = translated by G. Godin|выданьне = |месца = New York|выдавецтва = Dover|год = 1996|том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = 0-486-29139-1|наклад = }} Нязначна выпраўлены пераклад кнігі 1970 року, апублікаванае выдавецтвам Таронцкага ўнівэрсытэту. Арыгінал па-француску выйшаў у 1965 пад назовам «Les Cadrans solaires», аўтар Gauthier-Villars (Montrouge, France).
* {{Кніга|аўтар = Waugh AE.|частка = |загаловак = Sundials: Their Theory and Construction|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = New York|выдавецтва = Dover Publications|год = 1973|том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = 0-486-22947-5|наклад = }}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commonscat|Whitehurst & Son}}

{{Музэй і мастацкая галерэя Дэрбі}}

{{Каардынаты|52.9233|-1.4795|выяўленьне=загаловак|region:GB}}

[[Катэгорыя:Музэй і мастацкая галерэя Дэрбі]]
[[Катэгорыя:Сонечныя гадзіньнікі]]

Шаблёны, якія ўжываюцца на гэтай старонцы:

Вярнуцца да старонкі «Сонечны гадзіньнік «Ўайтгэрст і сын»».

Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/Сонечны_гадзіньнік_«Ўайтгэрст_і_сын»»