Прагляд крыніцы для Румынская мова

Вы ня маеце дазволу на рэдагаваньне гэтай старонкі з наступнай прычыны:

Ваш IP-адрас у дыяпазоне, які быў заблакаваны на ўсіх вікі-праектах Фонда Вікімедыя.

Блакіроўка была зроблена ‪EPIC‬. Названая прычына: Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.

Пачатак блакіроўкі: 11:48, 2 ліпеня 2024
Канец блакіроўкі: 11:48, 2 ліпеня 2025

Ваш бягучы IP-адрас - 206.189.44.186, а заблакаваны дыяпазон - 206.189.32.0/20. Калі ласка, уключайце ўсе гэтыя падрабязнасці ў свае звароты.

Калі вы лічыце, што былі заблакаваны па памылцы, вы можаце знайсці дадатковую інфармацыю і інструкцыі на старонцы Недапушчальнасць выкарыстання адкрытых проксі-сервераў глабальных правіл.

У адваротным выпадку, каб абмеркаваць блакіроўку, калі ласка, звярніцеся з запытам пра перагляд на МетаВікі або адпраўце электроннае паведамленне ў чаргу VRT stewards па адрасе stewards@wikimedia.org, уключаючы ўсе вышэйпералічаныя дэталі.

Вы можаце праглядаць і капіяваць крынічны тэкст гэтай старонкі.

{{Інфармацыя пра мову
|Назва мовы = Румынская
|Назва мовы ў арыгінале = Română
|Краіны ўжываньня = [[Румынія|Румыніі]], [[Малдова|Малдове]], [[Вугоршчына|Вугоршчыне]], [[Украіна|Украіне]], [[Сэрбія|Сэрбіі]] ([[Ваяводзіна]])
|Рэгіён = [[Усходняя Эўропа]]
|Колькасьць карыстальнікаў = 23,498 млн
|Клясыфікацыя = [[Індаэўрапейскія мовы|Індаэўрапейская сям'я]]
* [[італійскія мовы|Італійская галіна]]
** [[Раманскія мовы|Раманская група]]
*** [[усходнераманскія мовы|Усходнераманская падгрупа]]
**** '''Румынская'''
|Афіцыйная мова ў = Румыніі, Малдове, Сэрбіі, [[Эўразьвяз]]е
|Рэгулюецца = [http://www.academiaromana.ro/ Academia Română]
|Код па ISO 639-1 = ro
|Код па ISO 639-2(B) = rum
|Код па ISO 639-2(T) = ron
|Код па SIL = RUM
}}
'''Румы́нская мо́ва''' (саманазва: ''limba română'') — [[раманскія мовы|раманская мова]] [[індаэўрапейскія мовы|індаэўрапейскай моўнай сям’і]], распаўсюджаная перадусім у [[Румынія|Румыніі]] й [[Малдова|Малдове]], у меншай ступені — у памежных рэгіёнах Украіны (гл. [[румынская мова ва Ўкраіне]]), Сэрбіі, Баўгарыі, Вугоршчыны, а таксама ў дыяспары.

== Гісторыя ==
Гісторыя румынскай мовы такая ж супярэчлівая, як і [[этнагенэз румынаў|гісторыя румынскага народу]]. Гэтая супярэчлівасьць паўстала зь дзьвюх прычынаў: недахоп гістарычных крыніцаў, асабліва пісьмовых, і палітычныя інтарэсы. Таму існуе некалькі вэрсіяў разьвіцьця румынскай мовы, якія засноўваюцца на розных варыянтах гісторыі румынскага народу.

=== Раманізацыя ===
Афіцыйны варыянт гісторыі румынскай мовы, прызнаваны большасьцю сучасных гісторыкаў, засноўваецца на тэорыі раманізацыі [[Дакія|Дакіі]]. У адпаведнасьці з гэтай тэорыяй [[Рымская імпэрыя]] калянізавала Дакію за вельмі кароткі пэрыяд. Асаднікі прыбывалі ў Дакію з усёй тэрыторыі імпэрыі, але большасьць зь іх было носьбітамі лацінскай культуры (каля 80 %).

Чыньнікам гэтага інтэнсіўнага асадніцтва было амаль поўнае зьнішчэньне мужчынскага насельніцтва Дакіі ў войнах з Рымам. Гэтая вэрсія пацьвярджаецца аналізам імёнаў у пісьмовых крыніцах таго часу (было вывучана прыкладна 4000 надпісаў, зь якіх толькі 2 % утрымлівалі гета-дакійскія імёны, тады як у іншых рымскіх правінцыях лік імёнаў мясцовага насельніцтва складаў да 30 %).

Гэтае беспрэцэндэнтнае асадніцтва прывяла да таго, што мясцовая мова правінцыі зьнікла амаль цалкам. На дадзены момант у румынскай мове налічваецца ня больш за сотню словаў чыстага гета-дакійскага паходжаньня.

=== Пераемнасьць ===
Другая паводле распаўсюджанасьці вэрсія аб паходжаньні румынскай мовы заснаваная на тэорыі аб [[этнагенэз румын|пераемнасьці румынскага народу]].

Паводле гэтай тэорыі румынская мова сфармавалася ў той жа лінгвістычнай прасторы, дзе да гэтага існавала мова гета-дакаў. Пасьля заваяваньня Дакіі Рымам у [[106]] годзе да адводу рымскіх войскаў за Дунай у [[275]] годзе тагачасная раманізацыя не прывяла да поўнага зьнікненьня гета-дакійскае мовы, бо мясцовае насельніцтва жыло вельмі адасобленымі суполкамі і толькі ў малой ступені кантактавала з асаднікамі. Працяглая раманізацыя прывяла да зьяўленьня протарумынскай мовы. Раманізацыя ж пачалася яшчэ да захопу Дакіі Рымам і працягвалася пасьля сыходу Рыма з дакійскай правінцыі, што і тлумачыць так ярка выяўлены раманізаваны характар сучаснай румынскай мовы.

Фармаваньне румынскай мовы скончылася ў XI стагодзьдзі з памяншэньнем уплыву [[Бізантыйская імпэрыя|Бізантыйскай імпэрыі]]. Нягледзячы на наяўнасьць некалькіх вэрсіяў, у цэлым агульнай гіпотэзай зьяўляецца пункт гледжаньня, згодна зь якім румынская мова сфармавалася з протарумынскае мовы, якая, у сваю чаргу, паўстала на мясцовым варыянце [[вульгарная лаціна|вульгарнае лаціны]] — рэгіянальнага [[лацінская мова|лацінскага]] маўленьня, што засталося ў якасьці спадчыны рымскага панаваньня ў правінцыях, што зазналі рымскі ўплыў.

Шмат якія народы (германцы, туркі, славяне, вугорцы) у розны час пранікалі ў лінгвістычны арэал румынскай мовы. Усе яны зрабілі свой унёсак у эвалюцыю мовы, разнастаіўшы лексыкон, але пакінуўшы амаль не закранутай структуру граматыкі. Зь іншага боку, па прыняцьці румынамі [[хрысьціянства]] асабліва прыкметны ўплыў аказала [[царкоўнаславянская мова]]. Некаторыя іншыя засвоеныя рысы дазваляюць уключаць румынскую мову зь іншымі, не-раманскімі мовамі Балканаў, у г. зв. [[балканскі моўны зьвяз]].

== Геаграфічнае распаўсюджаньне ==
{| class="wikitable"
|+'''Краіны і тэрыторыі, у якіх гавораць на румынскай мове'''
|-
!bgcolor=#DDDDDD | '''краіна'''
!bgcolor=#DDDDDD | носьбітаў<br />(%)
!bgcolor=#DDDDDD | носьбітаў
!bgcolor=#DDDDDD | насельніцтва<br />(2005)
|-
!colspan="4" bgcolor=#f9f9f9 | [[Азія]]
|-
| colspan="4" | <small>неафіцыйныя зьвесткі:</small>
|-
|[[Ізраіль]]
| align="right" | 3,7 %
| align="right" | 250.000
| align="right" | 6.800.000
|-
|[[Казахстан]] <sup><small>1</small></sup>
| align="right" | 0,1 %
| align="right" | 20.054
| align="right" | 14.953.126
|-
|[[Расея]] <sup><small>1</small></sup>
| align="right" | 0,12 %
| align="right" | 178.000
| align="right" | 145.537.200
|-
!colspan="4" bgcolor=#f9f9f9|[[Эўропа]]
|-
|[[Румынія]]
| align="right" | 89,5 %
| align="right" | 19.420.000
| align="right" | 21.698.181
|-
|[[Малдова]]<sup><small>2</small></sup>
| align="right" | 78,2 %
| align="right" | 2.649.477
| align="right" | 3.388.071
|-
|[[ПМР]]<sup><small>3</small></sup>
| align="right" | 33,8 %
| align="right" | 196.050
| align="right" | 580.000
|-
|[[Ваяводзіна]]<br />([[Сэрбія]])
| align="right" | 1,5 %
| align="right" | 29.512
| align="right" | 2.031.992
|-
|colspan="4"|<small>неафіцыйныя зьвесткі:</small>
|-
|[[Цімок]] ([[Сэрбія]]) <sup><small>4</small></sup>
| align="right" | 5,9 %
| align="right" | 42.075
| align="right" | 712.050
|-
|[[Вугоршчына]]
| align="right" | 0,8 %
| align="right" | 80.000
| align="right" | 10.198.315
|-
|[[Украіна]] <sup><small>5</small></sup>
| align="right" | 0,8 %
| align="right" | 409.600
| align="right" | 48.055.439
|-
!colspan="4" bgcolor=#f9f9f9|[[Паўночная Амэрыка]]
|-
|colspan="4"|<small>неафіцыйныя зьвесткі:</small>
|-
|[[Канада]]
| align="right" | 0,2 %
| align="right" | 60.520
| align="right" | 32.207.113
|-
|[[ЗША]]
| align="right" | 0.11 %
| align="right" | 300,000
| align="right" | 281,421,906
|-
|colspan="4" bgcolor=#f9f9f9 align="left" | 
<sup><small>1</small></sup> Шмат малдаванаў, уключна з дэпартаванымі<br />
<sup><small>2</small></sup> Зьвесткі не ўключаюць [[ПМР]] і [[Бэндэры]]<br />
<sup><small>3</small></sup> Фактычная незалежнасьць ПМР дагэтуль не прызнаная.<br />
<sup><small>4</small></sup> Афіцыйна падзеленыя на ўлахаў і румын<br />
<sup><small>5</small></sup> На поўначы [[Букавіна|Букавіны]] і поўдні [[Бэсарабія|Бэсарабіі]]</small>
|}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Interwiki|ro|румынскай|}}
{{Commons}}

{{Раманскія мовы}}
{{МовыЭЗ}}

[[Катэгорыя:Румынская мова| ]]

Шаблён, які ўжываецца на гэтай старонцы:

Вярнуцца да старонкі «Румынская мова».

Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/Румынская_мова»