Прагляд крыніцы для Пружаншчына пад нацысцкай акупацыяй

Вы ня маеце дазволу на рэдагаваньне гэтай старонкі з наступнай прычыны:

Ваш IP-адрас у дыяпазоне, які быў заблакаваны на ўсіх вікі-праектах Фонда Вікімедыя.

Блакіроўка была зроблена ‪EPIC‬. Названая прычына: Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.

Пачатак блакіроўкі: 11:48, 2 ліпеня 2024
Канец блакіроўкі: 11:48, 2 ліпеня 2025

Ваш бягучы IP-адрас - 206.189.44.186, а заблакаваны дыяпазон - 206.189.32.0/20. Калі ласка, уключайце ўсе гэтыя падрабязнасці ў свае звароты.

Калі вы лічыце, што былі заблакаваны па памылцы, вы можаце знайсці дадатковую інфармацыю і інструкцыі на старонцы Недапушчальнасць выкарыстання адкрытых проксі-сервераў глабальных правіл.

У адваротным выпадку, каб абмеркаваць блакіроўку, калі ласка, звярніцеся з запытам пра перагляд на МетаВікі або адпраўце электроннае паведамленне ў чаргу VRT stewards па адрасе stewards@wikimedia.org, уключаючы ўсе вышэйпералічаныя дэталі.

Вы можаце праглядаць і капіяваць крынічны тэкст гэтай старонкі.

[[Файл:Wehrmacht Panzergruppe 3 пад Пружанай 1941.gif|міні|250пкс|Войскі [[3-я танкавая армія (Нямеччына)|3-й танкавай групы]] [[Вэрмахт]]у на дарозе ў раёне [[Пружана]]ў. Чэрвень 1941]]
'''Пружаны''' былі бамбаваныя [[Трэці райх|нямецкімі]] [[Люфтвафэ|вайсковымі летакамі]] [[22 чэрвеня]] [[1941]] року, у першы дзень [[Вялікая Айчынная вайна|нямецкага ўварваньня ў СССР]]. [[23 чэрвеня]] нацысты акупавалі места, [[10 ліпеня]] тут зьявілася [[гестапа]].

== Адміністрацыйнае падпарадкаваньне ==
[[1 жніўня]] быў створаны ''раён Пружана'', які [[15 жніўня]] ўвайшоў у склад [[Усходняя Прусія|Усходняе Прусіі]]<ref name="Urievich">{{Спасылка | аўтар = Zalman Urievich.| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.pruzhanydistrict.com.ar/yzkor_pruzhany/guettos_camp.htm| загаловак = Pruzhany jews in ghettos and camps| фармат = | назва праекту = | выдавец = Pruzhany uyezd research organization| дата = 19 сьнежня 2011 | мова = en| камэнтар = }}</ref><ref>{{Спасылка | аўтар = Berl Blushtein.| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.pruzhanydistrict.com.ar/stories/Lineve_destruction.htm| загаловак = The destruction of Lineve| фармат = | назва праекту = | выдавец = Pruzhany uyezd research organization| дата = 19 сьнежня 2011 | мова = en| камэнтар = }}</ref>, [[акруга Беласток]]. Першым цывільным раённым кіраўніком стаў Нікаляўс ({{Мова-de|Nickolaus|скарочана}}; [[1 жніўня]] — [[31 кастрычніка]]). Пасьля Пружана была далучаная да раёну [[Бельск]]<ref name="avralom_german">{{Спасылка | аўтар = Avraham Harshalom (Friedberg).| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.pruzhanydistrict.com.ar/yzkor_pruzhany/german_document.htm| загаловак = German documentation on the liquidation of the Pruzana ghetto in Auschwitz| фармат = | назва праекту = | выдавец = Pruzhany uyezd research organization| дата = 5 жніўня 2013| мова = en| камэнтар = }}</ref>.

Другая, паўднёвая частка Пружаншчыны адышла да [[Райхскамісарыят Украіна|райхскамісарыяту «Ўкраіна»]]. Граніца праходзіла каля [[Аранчыцы|Аранчыцаў]], а на паўднёвым захадзе ад Пружанаў — ля [[Чахец|Чахцу]] і [[Козі Брод|Козяга Броду]]<ref>{{Артыкул|аўтар = Віктар Рачко.|загаловак = Цёмны бок вайны. Гісторыя другая. На паляванні, але таксама не пра паляванне|арыгінал = |спасылка = |аўтар выданьня = |выданьне = [[Раённыя будні]]|тып = |месца = |выдавецтва = |год = 28 жніўня 2013|выпуск = |том = |нумар = 67 (9612)|старонкі = 5|isbn = }}</ref>.

== Пружаны ==
Першым мэрам Пружанаў пасьля ўлучэньня ў склад Усходняе Прусіі стаў немец па прозьвішчы Шумахер<ref name="segel">{{Спасылка | аўтар = Zavel Segel.| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.pruzhanydistrict.com.ar/yzkor_pruzhany/remembrances_ghetto.htm| загаловак = Remembrances of Pruzhany's guetto| фармат = | назва праекту = | выдавец = Pruzhany uyezd research organization| дата = 22 сьнежня 2011 | мова = en| камэнтар = }}</ref>. У студзені 1942 року мэрам Пружанаў была немка па прозьвішчы Хорн ({{Мова-de|Horn|скарочана}}), у лютым новым мэрам стаў Кошман ({{Мова-de|Koschman|скарочана}})<ref name="black_book173">{{Кніга|аўтар = Ilya Ehrenburg, Vasily Grossman.|частка = The Story of Dr. Olga Goldfain|загаловак = The Complete Black Book of Russian Jewry|арыгінал = |спасылка = http://books.google.by/books?id=wvyX6Vjkq3MC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false|адказны = Translated and edited by David Patterson|выданьне = |месца = |выдавецтва = Transaction Publishers|год = 2003|том = |старонкі = 173|старонак = |сэрыя = |isbn = 978-0-7658-0069-5|наклад = }}</ref>.

=== Гета ===
Акупанты распачалі ўнікальную спробу стварыць у Пружане [[жыд]]оўскае места ({{Мова-de|Judenstadt|скарочана}}). У ліпені быў створаны [[юдэнрат]], [[20 кастрычніка]] паўстала [[Пружанскае гета|жыдоўскае гета]]. Колькасьць насельніцтва ў ім па розных ацэнках складала ад 10<ref name="guryn">{{Спасылка | аўтар = Анатолий Гурин.| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 14 студзеня 2006| url = http://www.sb.by/post/49319/| загаловак = В поисках утраченного| фармат = | назва праекту = В поисках утраченного| выдавец = [[Советская Белоруссия|СБ — Беларусь сегодня]]| дата = 16 сьнежня 2011| мова = ru| камэнтар = }}</ref> да 12<ref name="rujen">{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.rujen.ru/index.php/%D0%9F%D1%80%D1%83%D0%B6%D0%B0%D0%BD%D1%8B| загаловак = Пружаны| фармат = | назва праекту = | выдавец = Российская еврейская энциклопедия| дата = 16 сьнежня 2011| мова = ru| камэнтар = }}</ref> тысячаў чалавек, сярод якіх больш за 6,5 тысячаў зьвезеныя з 14 суседніх населеных пунктаў<ref name="altman">{{Кніга|аўтар = И. А. Альтман.|частка = [http://jhistory.nfurman.com/shoa/hfond_111.htm Глава 3. Гетто и лагеря на территории СССР]|загаловак = Холокост и еврейское сопротивление на оккупированной территории СССР: Учеб.пособие для студентов высш. учеб, заведений|арыгінал = |спасылка = http://jhistory.nfurman.com/shoa/hfond_100.htm|адказны = Под ред. проф. А Г. Асмолова|выданьне = |месца = Москва|выдавецтва = Фонд «Холокост»|год = 2002|том = |старонкі = |старонак = 320|сэрыя = |isbn = 5-83636-007-7|наклад = }}</ref>. Гета было ліквідаванае ў пэрыяд з [[27 студзеня|27]] па [[31 студзеня]] [[1943]] року. Большасьць ягоных вязьняў былі забітыя, астатнія вывезеныя ў [[канцлягер]] [[Аўшвіц]]<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.mun.ca/2006report/honour/graduates/riteman.php| загаловак = Philip Riteman. Oration honouring Philip Riteman, given by Shane O'Dea, Public orator| фармат = | назва праекту = Honour Roll| выдавец = Memorial University of Newfoundland| дата = 16 сьнежня 2011| мова = en| камэнтар = }}</ref><ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www3.sympatico.ca/mighty1/valor/aida2.htm| загаловак = Aida Brydbord - Part II| фармат = | назва праекту = Women of Valor: Partisans and Resistance Fighters | выдавец = Judy Cohen| дата = 16 сьнежня 2011| мова = en| камэнтар = }}</ref>.

=== Прамысловасьць ===
Дзейнічалі створаныя акупацыйнымі ўладамі каапэратывы [[сапожнік]]аў, [[Кравец|краўцоў]], зборцаў мэблі. Увесь [[мэтал]] накіроўваўся ў [[Трэці райх|Нямеччыну]]; дзеля гэтых мэтаў была таксама разабраная [[Пружанская чыгунка|пружанская вузкакалейка]]<ref name="black_book173" />. Дзейнічалі дзьве турмы: т. зв. «белая» і «чырвоная» (паводле колеру муроў).

На [[Прымусовая праца|прымусовыя працы]] ў [[Трэці райх|Нямеччыну]] было вывезена больш за 3 тысячы жыхароў Пружаншчыны<ref>{{Артыкул|аўтар = Лізавета Шылава.|загаловак = Мінулае жыве ў нашай памяці|арыгінал = |спасылка = |аўтар выданьня = |выданьне = [[Раённыя будні]]|тып = |месца = |выдавецтва = |год = 11 красавіка 2012|выпуск = |том = |нумар = 29 (9475)|старонкі = 2|isbn = }}</ref>.

=== Адукацыя ===
Дзякуючы дзейнасьці беларускага актыву ў 1943 року быў створаны аддзел [[Беларускі камітэт|Беларускага аб’яднаньня]], старшынём якога стаў [[Ягор Попка]]<ref name="žyvica">{{Кніга
|аўтар          = [[Лявон Юрэвіч]].
|частка         = [http://kamunikat.org/download.php?item=3563-14.pdf&pubref=3563 Юры Жывіца. Маё паходжаньне]
|загаловак      = Беларуская мэмуарыстыка на эміграцыі
|арыгінал       = 
|спасылка       = 
|адказны        = 
|выданьне       = 
|месца          = Нью-Ёрк
|выдавецтва     = [[Беларускі Інстытут Навукі і Мастацтва]]
|год            = 1999
|том            = 
|старонкі       = 
|старонак       = 
|сэрыя          = 
|isbn           = 
|наклад         = 
}}</ref>. Арганізацыя разьмяшчалася ў будынку на рагу [[Вуліца Сацыялістычная (Пружаны)|Царкоўнай]] і Гімназіяльнай вуліцаў.

У першую чаргу аддзел заняўся стварэньнем у Пружане беларускай школы, яна разьмясьцілася ў будынку былой [[Гімназія імя Адама Міцкевіча (Пружаны)|польскай гімназіі]]. Напачатку была сабраная адна першая кляса, але як толькі пачаліся заняткі, раптам зьявілася столькі ахвотных, што была створаная васьміклясная школа з 450 вучнямі<ref name="žyvica" />. Настаўніцкі калектыў складаў дырэктар Янка Жэдзік з [[Шакуны|Шакуноў]], 11 настаўнікаў і сакратарка канцылярыі. Усе яны былі прафэсіяналы, за выняткам некалькіх чалавек, якія зрабіліся настаўнікамі ў савецкі час. Акрамя пружанскае, былі створаныя таксама школы ў [[Арабнікі|Арабніках]], [[Чахец|Чахцы]], [[Агароднікі (Пружанскі раён)|Гародніках]], [[Купічы|Купічах]], [[Дабучын]]е.

Арганізацыя скончыла дзейнасьць з надыходам савецкіх войскаў. [[11 ліпеня]] [[1944]] яе старшыня Ягор Попка зьехаў зь немцамі ў [[Прусія|Прусы]]<ref name="žyvica" />.

== Ружаны ==
Ружаны былі акупаваныя 24 чэрвеня 1941 року. Адразу ж былі забітыя 25 жыдоў, сынагогі зачыненыя, пачаліся рабаваньні<ref>{{Кніга|аўтар = Geoffrey P. Megargee, Christopher Browning, Martin Dean.|частка = Różana|загаловак = The United States Holocaust Memorial Museum Encyclopedia of Camps And Ghettos 1933—1945|арыгінал = |спасылка = http://books.google.by/books?id=iitQhYsM-dMC&dq=Konstantynowo+rozana&source=gbs_navlinks_s|адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва = Indiana University Press|год = 1962|том = II|старонкі = 946|старонак = |сэрыя = |isbn = 978-0-253-35328-3|наклад = }}</ref>.

Неўзабаве ў Ружанах была створаная дапаможная паліцыя і прызначаны мэр зь мясцовых беларусаў. У верасьні паўстаў паліцэйскі пост як першы этап стварэньня нямецкае цывільнае адміністрацыі. На пачатку кастрычніка амцкамісарыят Ружана быў уключаны ў крайскамісарыят Ваўкавыск [[Беластоцкая акруга|Беластоцкай акругі]].

Для жыдоў былі ўведзеныя шматлікія абмежаваньні, у тым ліку абавязак насіць на правым рукаве белую павязку з надпісам «jude»<ref name="belarusin">{{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = |url = http://www.belarusin.net/index.php?option=com_content&view=section&id=90&Itemid=148|загаловак = Ружаны|фармат = |назва праекту = Информационно-познавательный портал о Беларуси|выдавец = |дата = 15 лютага 2012|мова = ru|камэнтар = }}</ref><ref name="express">{{Спасылка|аўтар = Оксана Яновская.|прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 11 лютага 2005|url = http://www.expressnews.by/757.html|загаловак = Свидетель эпох. Четыре столетия Ружанского двореца Сапег|фармат = |назва праекту = Край легенд|выдавец = Экспресс-новости|дата = 15 лютага 2012|мова = ru|камэнтар = }}</ref>, і стварыць [[юдэнрат]].

== Сканчэньне акупацыі ==
[[17 ліпеня]] [[1944]] году ў Пружаны ўвайшлі [[СССР|савецкія]] войскі [[Першы Беларускі фронт|Першага Беларускага фронту]].

== Крыніцы і заўвагі ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* {{Кніга
|аўтар          = Ilya Ehrenburg, Vasily Grossman.
|частка         = The Story of Dr. Olga Goldfain
|загаловак      = The Complete Black Book of Russian Jewry
|арыгінал       = 
|спасылка       = http://books.google.by/books?id=wvyX6Vjkq3MC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false
|адказны        = Translated and edited by David Patterson
|выданьне       = 
|месца          = 
|выдавецтва     = Transaction Publishers
|год            = 2003
|том            = 
|старонкі       = 172—176
|старонак       = 
|сэрыя          = 
|isbn           = 978-0-7658-0069-5
|наклад         = 
}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons}}

{{Гісторыя Пружаншчыны}}

[[Катэгорыя:Гісторыя Пружанскага раёну|Нацысцкая акупацыя]]
[[Катэгорыя:Нямецкая акупацыя Беларусі (1941—1944)]]

Шаблён, які ўжываецца на гэтай старонцы:

Вярнуцца да старонкі «Пружаншчына пад нацысцкай акупацыяй».

Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/Пружаншчына_пад_нацысцкай_акупацыяй»