Прагляд крыніцы для Беларуская мова

Вы ня маеце дазволу на рэдагаваньне гэтай старонкі з наступнай прычыны:
Ваш IP-адрас у дыяпазоне, які быў заблакаваны на ўсіх вікі-праектах Фонда Вікімедыя.
Блакіроўка была зроблена ‪EPIC‬. Названая прычына: Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.
Пачатак блакіроўкі: 11:48, 2 ліпеня 2024
Канец блакіроўкі: 11:48, 2 ліпеня 2025
Ваш бягучы IP-адрас - 206.189.44.186, а заблакаваны дыяпазон - 206.189.32.0/20. Калі ласка, уключайце ўсе гэтыя падрабязнасці ў свае звароты.
Калі вы лічыце, што былі заблакаваны па памылцы, вы можаце знайсці дадатковую інфармацыю і інструкцыі на старонцы Недапушчальнасць выкарыстання адкрытых проксі-сервераў глабальных правіл.
У адваротным выпадку, каб абмеркаваць блакіроўку, калі ласка, звярніцеся з запытам пра перагляд на МетаВікі або адпраўце электроннае паведамленне ў чаргу VRT stewards па адрасе stewards@wikimedia.org, уключаючы ўсе вышэйпералічаныя дэталі.
Вы можаце праглядаць і капіяваць крынічны тэкст гэтай старонкі.
{{Інфармацыя пра мову 
|Назва мовы                = Беларуская мова
|Лацінка                   = Biełaruskaja mova 
|Краіны ўжываньня          = [[Беларусь|Беларусі]], [[Польшча|Польшчы]] й 14 іншых краінах 
|Рэгіён                    = [[Усходняя Эўропа]]
|Колькасьць карыстальнікаў = Беларусь: 5,058 млн (2009)<ref name="svaboda" />
|Клясыфікацыя              = [[Індаэўрапейскія мовы|Індаэўрапейская]]<br />
&nbsp;[[Славянскія мовы|Славянскія]]<br />
&nbsp;&nbsp;[[Усходнеславянскія мовы|Усходнеславянскія]]<br />
&nbsp;&nbsp;&nbsp;'''Беларуская'''
|Афіцыйная мова ў          = [[Беларусь|Беларусі]]
|Дапаможная мова ў         = 5 гмінах [[Падляскае ваяводзтва|Падляскага ваяводзтва]] [[Польшча|Польшчы]],<br/>[[Чэхія|Чэхіі]]<ref name=chechija>{{артыкул|аўтар=Jiřička J.|загаловак=Česko má nové oficiální národnostní menšiny. Vietnamce a Bělorusy|арыгінал=|спасылка=http://zpravy.idnes.cz/vietnamci-oficialni-narodnostni-mensinou-fiq-/domaci.aspx?c=A130703_133019_domaci_jj|аўтар выданьня=|выданьне=iDNES.cz|тып=|месца=|выдавецтва=|год=2013|выпуск=|том=|нумар=|старонкі=|isbn=}}</ref>
|Рэгулюецца                = [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|Нацыянальнай акадэміяй навук Рэспублікі Беларусь]]
|Код па ISO 639-1          = be 
|Код па ISO 639-2(B)       = bel 
|Код па ISO 639-2(T)       = bel 
|Код па SIL                = BEL 
|Выява                     = ISO 639 Icon be.svg
|Шырыня выявы              = 250пкс
|Пісьмо                    =[[беларускі альфабэт]], [[беларуская лацінка]], [[беларускі арабскі альфабэт]]
|Статус                    =[[Загрожаная мова|уразьлівая]]
}}

'''Белару́ская мо́ва''' (гістарычныя назвы — [[Літоўская мова|літоўская]], [[Руская мова|руская]]) — нацыянальная мова [[беларусы|беларусаў]], якая ў XXI стагодзьдзі стала адною з [[Загрожаная мова|загрожаных]]<ref>{{Артыкул|аўтар=Іванова І.|загаловак=У Магілёве ініцыююць Год роднай мовы|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=41469|выданьне=[[Звязда|Зьвязда]]|тып=[[газэта]]|год=21 жніўня 2009|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2009-08-21 156 (26514)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/41463/21gni-1.indd.pdf 1]|issn=1990-763x}}</ref><ref name="Зьвязда"/><ref name="Салідарнасьць"/><ref>{{Кніга|аўтар=Salminen T.|частка=Europe and Caucasus|загаловак=Атляс загрожаных моваў сьвету|арыгінал=Atlas of the World’s Languages in Danger|спасылка=http://www.unesco.org/culture/languages-atlas/en/atlasmap.html|адказны=Moseley C. (ed.)|выданьне=3rd edn|месца=Paris|выдавецтва=UNESCO Publishing|год=2010|том=|старонкі=32-42|старонак=218 (64+154)|сэрыя=Памяць народаў|isbn=978-92-3-104096-2|наклад=}}</ref> сярод моваў [[усходнеславянскія мовы|ўсходняе]]{{Заўвага|Мовазнаўца [[Вінцук Вячорка]] зьвяртае ўвагу на тое, што ўсё больш дасьледнікаў (чэх [[Олдржых Гуер]], беларусы [[Ян Станкевіч]], [[Віктар Мартынаў]] ды іншыя) падзяляюць перакананьне, што некарэктна славянскія мовы з унутрымоўных прычынаў дзяліць на тры падгрупы (заходнеславянскія, паўднёваславянскія, усходнеславянскія), бо такі падзел напраўду ёсьць толькі геаграфічным і палітычным. Пагатоў, беларуская мова паходзіць наўпрост ад [[Праславянская мова|праславянскае]], а не ад прыдуманае ідэолягамі [[Расейская імпэрыя|Расейскае імпэрыі]] «[[Старажытнаруская мова|старажытнарускае]]»<ref>[[Вінцук Вячорка]], [https://soundcloud.com/svaboda/viach0627kliasyfikacyja?in=svaboda/sets/pa-belarusku Да якой мовы падобная беларуская?], [[Радыё Свабода]], 26 чэрвеня 2015 г.</ref>}} групы [[славянскія мовы|славянскае]] галіны [[індаэўрапейскія мовы|індаэўрапейскае]] сям’і моваў праз [[Русіфікацыя Беларусі|абмаскальваньне Беларусі]] пры [[Рэжым Лукашэнкі|рэжыме Лукашэнкі]].

Выкарыстоўваецца ў [[Беларусь|Беларусі]], сумежных [[дзяржава]]х і [[Беларуская эміграцыя|беларускай дыяспары]]. [[Дзяржаўная мова]] Беларусі. У 2001 годзе налічвала прынамсі 6,7 млн носьбітаў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Беларуская мова|спасылка=http://translate.google.by/translate?hl=be&sl=en&tl=be&u=http://www.ethnologue.com/language/bel|выдавец=Этналёг|дата публікацыі=|дата доступу=10 красавіка 2013}}</ref>. На 2011 год уваходзіла ў 100 ''найбольш ужывальных'' з амаль 400 высокаразьвітых [[пісьмо]]вых [[Літаратурная мова|літаратурных моваў]] сьвету<ref>{{Артыкул|аўтар=Чайкоўская В.|загаловак=Скажы мне, ці любіш сваю мову, і я скажу, хто ты|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/pril/article.php?id=74665|выданьне=Жырандоля|тып=|год=19 лютага 2011|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/pril/?id=26&prilid=74654 4 (120)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/74631/19lut-11.indd.pdf 11]|issn=1990-763x}}</ref><ref>{{Артыкул|аўтар=Чайкоўская В.|загаловак=5 тэзісаў пра сучасны стан беларускай мовы|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/pril/article.php?id=74668|выданьне=Жырандоля|тып=|год=19 лютага 2011|нумар=4 (120)|старонкі=11|issn=1990-763x}}</ref>. Паводле перапісу [[насельніцтва Беларусі]] 2009 году, большасьць жыхароў краіны (5058,4 тыс. чалавек; 53,2%) вызначыла беларускую мову як [[Родная мова|родную]]. Пры гэтым была моваю зносінаў толькі 23% насельніцтва (2227,2 тыс. чалавек)<ref name="svaboda">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Вынікі перапісу насельніцтва: для 53% насельніцтва беларуская мова – родная|спасылка=http://www.svaboda.by/articleprintview/2151688.html|выдавец=[[Свабода (радыё)|Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=8 верасьня 2010|дата доступу=10 красавіка 2013}}</ref>. Паводле перапісаў 1999 і 2009 гадоў за 10 гадоў праз [[русіфікацыя Беларусі|расеізацыю]] болей чым на 20 адсоткавых пунктаў (з 73% да 53%) зьнізілася доля жыхароў, чыя [[родная мова]] была беларускаю, на 14 адсоткавых пунктаў (з 37% да 23%) стала менш беларускамоўных<ref>{{Навіна|аўтар=[[Юры Дракахруст|Дракахруст Ю.]]|загаловак=Беларуская нацыя ў люстэрку моўна-этнічных вынікаў перапісу|спасылка=http://www.svaboda.by/articleprintview/2156104.html|выдавец=Радыё «Свабода»|дата публікацыі=13 верасьня 2010|дата доступу=10 красавіка 2013}}</ref>. Праз такія перамены ў 2009 годзе [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў па пытаньнях адукацыі, навукі і культуры|Арґанізацыя Аб’яднаных Нацыяў па пытаньнях адукацыі, навукі й культуры]] залічыла беларускую мову да ліку [[Загрожаная мова|загрожаных]]<ref name="Зьвязда">{{Артыкул|аўтар=[[Яўген Валошын|Валошын Я.]]|загаловак=Бітва за роднае слова (частка 2)|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=71564|выданьне=Зьвязда|тып=газэта|год=29 сьнежня 2010|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2010-12-29 255 (26862)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/71560/29sne-5.indd.pdf 5]|issn=1990-763x}}</ref><ref name="Салідарнасьць">{{Навіна|аўтар=[[Газэта]] «[[Салідарнасьць (газэта)|Салідарнасьць]]»|загаловак=Экспэрты ЮНЭСКА лічаць, што беларуская мова знаходзіцца ў небясьпецы|спасылка=http://www.belazar.info/belsoft/news.php?y=2009&m=2|выдавец=[[Белазар]]|дата публікацыі=23 лютага 2009|дата доступу=10 красавіка 2013}}</ref>.

Беларуская мова — адна з настаражытнейшых нацыянальных дзяржаўных моваў у [[Эўропа|Эўропе]]. Яна была асноўнаю пісьмоваю моваю [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] ад самага яго стварэньня ў XIII стагодзьдзі<ref>{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 21.</ref> й мела [[Старабеларуская мова|ад пачатку]] толькі [[кірыліца|кірылічную]] азбуку ([[Статут ВКЛ 1588 году]]). У часы [[Рэфармацыя ў Рэчы Паспалітай|Рэфармацыі]] з пашырэньнем асьветы ў эўрапейскім стылі пачалі сустракацца беларускія тэксты, выкананыя лацінскаю графікаю<ref>Сямёнава А. Беларуская лацінка: мінулае, сучаснае, будучае // Мир языков: ракурс и перспектива : материалы V Междунар. науч. практ. конф., Минск, 22 апреля 2014 г. / редкол.: Н. Н. Нижнева (отв. редактор) [и др.]. Том I. — Минск : БГУ, 2014. — С. 232.</ref>. Вынікам гістарычнага разьвіцьця беларускае мовы стала наяўнасьць двух альфабэтаў: побач з больш пашыранай і афіцыйна прынятаю кірыліцаю таксама ўжываецца традыцыйны [[лацінка|беларускі лацінскі альфабэт]]<ref>[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] [https://www.svaboda.org/a/slucak-ci-slutsk/30640129.html SŁUCAK. Ці Slutsk? Беларуская лацінка, трансьліт і рэпутацыя слаўнага гораду], [[Радыё Свабода]], 28 траўня 2020 г.</ref>. У 1990—2000-х гадох фактычна аформілася існаваньне двух [[правапіс]]аў (шырэй — [[Моўная норма|моўных нормаў]]): [[Беларускі клясычны правапіс|клясычнага беларускага (тарашкевіцы)]] і [[Наркамаўка|наркамаўкі]].

== Гісторыя ==
{{Асноўны артыкул|Гісторыя беларускай мовы}}
[[Файл:Statut Vialikaha Kniastva Litoŭskaha. Статут Вялікага Княства Літоўскага.jpg|значак|Першы аркуш [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588 году|Статуту Вялікага Княства Літоўскага]] на [[Афіцыйная мова|дзяржаўнай]] [[Старабеларуская мова|беларускай мове]]. Выданьне [[друкарня Мамонічаў|друкарні Мамонічаў]], 1588 г.]]

Да ўтварэньня [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], якое ўжо ў ХІІІ стагодзьдзі аб’яднала практычна ўвесь арэал прышлага беларускага этнасу, кожнае ўсходнеславянскае племя адзначалася наяўнасьцю ўласных [[дыялект]]аў. З гэтага ж стагодзьдзя на аснове гаворак, што паходзілі ад дыялектаў [[дрыгавічы|дрыгавічоў]], паўднёва-ўсходніх [[крывічы|крывічоў]], а таксама часткова [[радзімічы|радзімічаў]] і [[севяране|севяранаў]] пачынае складвацца беларуская мова<ref>{{Кніга|аўтар = Филин Ф. П.|частка = |загаловак = Происхождение русского, украинского и белорусского языков. Историко-диалектологический очерк|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = Изд. 2-е, стереотипное|месца = {{М.}}|выдавецтва = КомКнига|год = |том = |старонкі = 61|старонак = 656|сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>. Працэс працягваўся цягам XIII—XV стагодзьдзяў у якасьці мовы дзяржаўнага справаводзтва [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]<ref>[[Аркадзь Жураўскі|Жураўскі А.]] Беларуская мова // {{Літаратура/Этнаграфія Беларусі: Энцыкляпэдыя (1989)}} С. 56.</ref>, якою заставалася да 1696 году.

[[Файл:Statut Vialikaha Kniastva Litoŭskaha. Статут Вялікага Княства Літоўскага (1595).jpg|значак|Статут Вялікага Княства Літоўскага ([[Гадуцішкі]], 1595 г.), напісаны на беларускай мове [[лацінка]]й]]

Сучасная беларуская мова была перабудаваная на аснове народных гаворак [[Старабеларуская мова|старое беларускае мовы]], якія захоўваліся ў межах этнічнага пражываньня беларусаў XIX стагодзьдзя. У канцы XVIII стагодзьдзя, у часы [[падзелы Рэчы Паспалітай|падзелаў Рэчы Паспалітае]], зьяўляецца вызначаная мяжа паміж старою беларускаю мовай і яе сучасным варыянтам. Да канца XVIII стагодзьдзя старая беларуская мова была па-ранейшаму пашыраная сярод дробнае шляхты ў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]]. [[Ян Чачот]] у 1840-х гадох адзначаў, што ягоныя дзяды аддавалі перавагу выкарыстаньню старое беларускае мовы. Паводле зьвестак [[Аляксандар Пыпін|Аляксандра Пыпіна]], беларуская мова шырока ўжывалася ў некаторых рэгіёнах сярод дробнае шляхты й у XIX стагодзьдзі. Народная форма мовы была пашыраная сярод мяшчанаў і сялянаў. Выкладаньне беларускаю моваю праводзілася ў асноўным у школах [[Базыляны|базылянаў]].

Разьвіцьцё беларускае мовы ў XIX стагодзьдзі праходзіла пад моцным уплывам палітычных канфліктаў на тэрыторыі былога ВКЛ, паміж расейскай імпэрскай уладай, якая спрабавала ўмацаваць сваё панаваньне над далучанымі тэрыторыямі, і палянізаванаю шляхтай, якая спрабавала вярнуць стан папярэдне падзелаў. Адным з важных праяваў гэтага канфлікту было змаганьне за ідэалягічны кантроль над сыстэмай адукацыі. [[Польская мова|Польская]] й [[расейская мова|расейская мовы]] былі ўведзеныя ў якасьці моваў выкладаньняў, але агульны стан адукацыі насельніцтва заставаўся на нізкім роўні да самога развалу [[Расейская імпэрыя|Расейскае імпэрыі]]. Сумарна, у першыя два дзесяцігодзьдзі XIX стагодзьдзя назіраўся беспрэцэдэнтны росквіт польскае мовы й культуры ў землях былога ВКЛ, у гэтую эпоху жылі й працавалі такія вядомыя «беларусы паводле паходжаньня, але палякі на свой выбар», як [[Адам Міцкевіч]] і [[Уладзіслаў Сыракомля|Ўладзіслаў Сыракомля]]. У гэтую эпоху скончылася палянізацыя дробнае шляхты, далейшае скарачэньне галіны ўжываньня сучаснае беларускае мовы, а таксама фальклярызацыі беларускае культуры.

Зь сярэдзіны 1830-х гадоў пачалі зьяўляцца этнаграфічныя працы, якія датычаліся беларускае мовы, збудзіўся такім парадкам інтарэс да вывучэньня мовы. Зьявілася найноўшая беларуская літаратурная традыцыя, якая абапіралася на народную мову. Сярод прадстаўнікоў беларускіх літаратараў таго часу былі [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч]], [[Ян Чачот]], [[Ян Баршчэўскі]] й іншыя. У 1846 годзе этнограф [[Павал Шпілеўскі|Шпілеўскі]] падрыхтаваў беларускую граматыку, якая выкарыстоўвала кірылічнае пісьмо, на аснове народных дыялектаў Менскае вобласьці. Тым ня менш, расейская [[Акадэмія навук Расейскай імпэрыі|Акадэмія навук]] адмовілася друкаваць ягоны твор, на той падставе, што ён ня быў падрыхтаваны ў дастатковай навуковай форме. На 1863 год у межах Расейскае імпэрыі беларуская была асноўнаю моваю [[Зносіны|зносінаў]] [[насельніцтва]] ўсіх 6 [[губэрня]]ў [[Паўночна-Заходні край|Паўночна-Заходняга краю]] ([[Віленская губэрня|Віленская]], [[Віцебская губэрня|Віцебская]], [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенская]], [[Ковенская губэрня|Ковенская]], [[Магілёўская губэрня|Магілёўская]] й [[Менская губэрня|Менская]]) і [[Смаленская губэрня|Смаленскае губэрні]]<ref>{{Навіна|аўтар=[[Максім Гацак|Гацак М.]]|загаловак=Даль аб межах беларускай мовы і яе ўплыве на расейскую|спасылка=http://www.telegraf.by/by/2013/05/vladimir-dal-o-granice-belorusskogo-yazika-i-ego-vliyanii-na-russkii|выдавец=[[Telegraf.by]]|дата публікацыі=22 траўня 2013|дата доступу=22 жніўня 2013}}</ref>.

Ва ўжытак моваў, якія мяжуюць з арэалам беларускае мовы, гістарычна траплялі сынтактычныя, лексычныя, марфалягічныя або фразэалягічныя канструкцыі, першапачаткова ўласьцівыя беларускай мове, у апошнія часы з пашырэньнем у Беларусі часьцяком ґвалтоўнае русіфікацыі і, адпаведна, пашырэньнем выкарыстаньня ў краіне расейскае мовы гэтыя элемэнты засвойваюцца таксама варыянтам расейскае мовы Беларусі. Усе гэтыя моўныя элемэнты абагульняюцца пад тэрмінам ''[[беларусізм]]ы''.

У 1-й палове 1990-х гадоў усе [[кодэкс]]ы Беларусі выдавалі па-беларуску<ref name="а"/>. Паводле перапісу [[насельніцтва Беларусі]] 1999 году, агулам з 8,159 мільёнаў беларусаў у межах Рэспублікі Беларусь назвалі сваёй роднаю моваю беларускую 85,6% (каля 7 мільёнаў чалавек), і 41,3% — мовай, якой яны карыстаюцца дома. Апрача таго, сваёй роднаю моваю прызналі беларускую 67,1% з 395,7 тысячаў [[палякі|палякаў]], якія пражываюць у Беларусі, 57,6% зь іх размаўляюць дома па-беларуску, паводле зьвестак перапісу. Да 2012 году ўсе [[Закон (права)|законы]] Беларусі й дапаўненьні да іх [[пераклад]]алі й абнародавалі ў ґазэце «[[Зьвязда]]» як афіцыйным друкаваным органе [[Нацыянальны сход Беларусі|Нацыянальнага сходу Беларусі]]<ref name="а"/>.

=== Этапы ===
{{Асноўны артыкул|Старабеларуская мова}}
Умоўным часам пачатку гісторыі сучаснае беларускае літаратурнае мовы лічыцца пачатак XIX стагодзьдзя.

Гісторыя разьвіцьця беларускае мовы ўмоўн�� падзяляецца на наступныя пэрыяды:
* Праславянскі (да XIII стагодзьдзя). Дадаткова ў расейскім і савецкім мовазнаўствах вылучаюць пэрыяд існаваньня агульнае старажытнае усходнеславянскае ([[старажытнаруская мова|старарускае]]) мовы (узьнікненьне каля VII—VIII стагодзьдзяў). Сучасныя навукоўцы ставяць існаваньне такога пэрыяду, як і агульнае старажытнарускае мовы, пад пытаньне.

''Глядзіце падрабязьней'': [[Узьнікненьне старабеларускай мовы]]

* [[старабеларуская мова|Старабеларускі]] (XIII—XVIII стагодзьдзі). Адбылося афармленьне асноўных адметнасьцяў беларускае мовы ([[аканьне]], [[дзеканьне]], [[цеканьне]]<ref>{{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)|к}} P. 46.</ref>), аднак пасьля XVII стагодзьдзя ў выніку [[палянізацыя|палянізацыі]] захавала шырокі ўжытак ва [[Беларуская грэка-каталіцкая царква|ўніяцкай царкве]], а таксама сярод сялянаў, мяшчанаў і дробнае [[шляхта|шляхты]].

''Глядзіце падрабязьней'': [[Гісторыя старабеларускай мовы]]

* Сучасны (з XIX стагодзьдзя).

''Глядзіце падрабязьней'': [[Гісторыя сучаснай беларускай мовы]]

== Дыялекталёгія ==
{{Асноўны артыкул|дыялекты беларускай мовы}}
[[Файл:Belarusians 1903.jpg|міні|Этнаграфічная мапа беларусаў і беларускіх гаворак, складзеная [[Яўхім Карскі|Яўхімам Карскім]] (1903)]]

[[Файл:Dialects of Belarusian language be-tarask.png|міні|250пкс|Дыялекты беларускае мовы<ref>Беларуская мова: энцыклапедыя // Пад рэд. А. Я. Міхневіча. — Мн.: Беларуская энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 1994. — C. 55.</ref><br />
{{Легенда|#70BEC5|Паўночна-ўсходні}}
{{Легенда|#FFAAAA|Паўднёва-заходні}}
{{Легенда|#D29FE6|Сярэднебеларускія гаворкі}}
{{Легенда|#FFFF99|Палескія (заходнепалескія гаворкі)}}
Рысы<br />
{{Легенда|#FF0000|Мяжа беларускіх гаворак (1903, [[Яўхім Карскі|Карскі]])}}
{{Легенда|#3333FF|Усходняя мяжа заходняе групы расейскіх гаворак (1967, Захарава, Арлова)}}
{{Легенда|#339900|Мяжа між беларускімі й украінскімі гаворкамі (1980, Бяўзенка)}}
|зьлева]]

На тэрыторыі Беларусі вызначаюць два дыялекты — [[паўночна-ўсходні дыялект беларускай мовы|паўночна-ўсходні]] й [[паўднёва-заходні дыялект беларускай мовы|паўднёва-заходні]], якія разьдзяляюцца паласою пераходных [[сярэднебеларускія гаворкі|сярэднебеларускіх]] гаворак, што палеглі ў аснову літаратурнае мовы пачатку ХХ ст. і большасьці твораў [[беларуская літаратура|беларускае літаратуры]] пэрыяду новае гісторыі.

Сярод беларускіх дыялектаў як у межах, так і па-за яе межамі адзначаюцца [[Свая мова|падляскія дыялекты]] й тудаўлянскія гаворкі. Адзначаецца існаваньне асаблівага крэалізаванага маўленьня — [[трасянка|трасянкі]].

== Літаратурная мова ==
У аснове літаратурнае беларускае мовы (ці сучаснае літаратурнае беларускае мовы) ляжаць сярэднебеларускія гаворкі жывое гутарковае беларускае мовы, у якіх сумяшчаюцца асобныя рысы, уласьцівыя для суседніх гаворак паўночна-ўсходняга й паўднёва-заходняга дыялектаў.

Беларуская літаратурная мова прайшла ў сваім разьвіцьці два асноўныя этапы:
# [[Старабеларуская мова]] (XIV — сярэдзіна XVIII ст.), прадстаўленага перакладною канфэсійнаю літаратураю, помнікамі юрыдычнае й дакумэнтальна-справавое пісьменнасьці, [[Летапіс|летапісамі]], мясцовымі [[Хроніка|хронікамі]] й інш.;
# ''Літаратурная беларуская мова'' ці [[Літаратурная беларуская мова|сучасная літаратурная беларуская мова]] (з канца XVIII ст.), якая склалася на аснове [[Сярэднебеларускія гаворкі|сярэднебеларускіх гаворак]] жывое гутарковае народнае мовы.

== Статус ==
[[Файл:Jezyk białoruski w gminach.png|значак|Беларуская мова ў Польшчы (станам на 28 траўня 2010 г.). ''Аранжавы'': гміны, у якіх беларуская мова мае афіцыйны статус дапаможнай; ''Жоўты'': гміны, якія адпавядаюць патрабаваньням закону для прызнаньня ў іх дапаможнага статусу беларускай мовы, аднак ня ўводзілі яго.]]
З 26 студзеня 1990 году да 14 траўня 1995 году (5 год, 3 месяцы й 19 дзён) беларуская мова была адзінаю [[Афіцыйная мова|дзяржаўнаю моваю]] Беларусі паводле яе Канстытуцыі<ref>{{Навіна|аўтар=[[Мікалай Дземянцей|Дземянцей М.]]|загаловак=Закон Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі аб дапаўненьні артыкула 68 Канстытуцыі (Асноўнага Закона) Беларускай ССР|спасылка=http://miram.livejournal.com/433570.html|выдавец=[[LiveJournal]]|дата публікацыі=13 траўня 2006|дата доступу=26 красавіка 2013}}</ref><ref>{{Навіна|аўтар=[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]]|загаловак=Рэфэрэндум-95 пра сымболіку і мову ня быў легітымным|спасылка=http://www.svaboda.by/articleprintview/24100070.html|выдавец=Радыё «Свабода»|дата публікацыі=13 траўня 2011|дата доступу=26 красавіка 2013}}</ref>. Да 23 ліпеня 1998 году (8 год, 5 месяцаў і 28 дзён) заставалася адзінаю дзяржаўнаю паводле Закону аб мовах<ref>{{Навіна|аўтар=Дземянцей М.|загаловак=Закон ад 26 студзеня 1990 г. «Аб мовах у Рэспубліцы Беларусь»|спасылка=http://www.zakon.by/?guid=3871&p0=v19003094|выдавец=[[Нацыянальны цэнтар прававой інфармацыі Рэспублікі Беларусь]]|дата публікацыі=10 ліпеня 2012|дата доступу=26 красавіка 2013}}</ref>. Наркамаўка рэгулюецца Законам ад 23 ліпеня 2008 году «Аб [[Правілы беларускай артаграфіі і пунктуацыі (2008)|Правілах беларускае артаграфіі й пунктуацыі]]»<ref>{{Артыкул|аўтар=[[Аляксандар Лукашэнка|Лукашэнка А.]]|загаловак=Закон Рэспублікі Беларусь «Аб Правілах беларускай артаграфіі і пунктуацыі»|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=15730|выданьне=Зьвязда|тып=газэта|год=26 ліпеня 2008|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2008-07-26 138 (26251)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/15725/3.pdf 3]|issn=1990-763x}}</ref>.

У 5 гмінах [[Падляскае ваяводзтва|Падляскага ваяводзтва]] [[Польшча|Польшчы]] беларуская мова ёсьць [[Дапаможная мова (Польшча)|дапаможнаю]] паводле прынятае ў краіне Эўрапейскае хартыі рэгіянальных моваў або моваў меншасьцяў: у [[Гайнаўка (гміна)|сельскай гміне Гайнаўка]] й [[Гайнаўка|горадзе]], [[Орля (гміна)|гміне Орля]], [[Чыжы (гміна)|гміне Чыжы]] й [[Нараўка (гміна)|гміне Нараўка]]. Дапаможнаю моваю ў Польшчы ёсьць мова меншасьці, якая часткова афіцыйна дапушчаная да ўжываньня побач з афіцыйнаю моваю. Жыхары гміны маюць права зьвяртацца ў органы гміны на дапаможнай мове й пры яўна выказаным жаданьні атрымліваць на ёй жа адказ. Мова можа выкарыстоўвацца ў якасьці дапаможнае толькі ў гмінах, дзе ня менш як 20% жыхароў вызначаюць яе як мову сваёй нацыянальнае меншасьці, і калі гміна занесеная ў Афіцыйны рэестар гмінаў міністрам справаў веравызнаньня й нацыянальных і этнічных меншасьцяў, які ёсьць адказным за яго вядзеньне, на падставе заявы рады гміны<ref>Bociański G. [https://web.archive.org/web/20090602140059/http://nn.by/index.php?c=ar&i=26665 Беларуская мова — дапаможнай мовай у Польшчы] // [[Наша Ніва]], 1 чэрвеня 2009 г.</ref>. Гмінаў, дзе больш за 20% насельніцтва стасуе сябе да беларусаў, у Польшчы цяпер налічваецца 12<ref>Wykaz gmin, w których nie mniej niż 20% mieszkańców należy do mniejszości narodowych lub etnicznych, albo posługuje się językiem regionalnym. Stan na czerwiec 2002 r. Dane GUS na podstawie wyników narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań. [https://web.archive.org/web/20160305192213/http://www.mswia.gov.pl/ftp/pdf/mn_wykaz_gmin.pdf]</ref>, але на 2012 год толькі 5 зь іх былі занесеныя ў рэестар гмінаў, дзе выкарыстоўваецца дапаможная мова.

Ва [[Украіна|Ўкраіне]] беларуская мова ёсьць моваю нацыянальнае меншасьці. Яна згадвалася Законе «Аб захадах дзяржаўнае моўнае палітыкі» (2012 год), згодна зь якім пералічаныя ў законе мовы траплялі пад дзеяньне Эўрапейскае хартыі рэгіянальных моваў або моваў меншасьцяў, прынятай Украінай<ref name="ua">{{Спасылка | аўтар = Украіна| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 2012| url = http://zakon4.rada.gov.ua/laws/show/5029-VI| копія = | дата копіі = | загаловак = Закон України. Про засади державної мовної політики (нумар 5029-VI), артыкул 7| фармат = | назва праекту = Відомості Верховної Ради.| выдавец = | дата = 14 студзеня 2014 | мова = uk| камэнтар = }}</ref>. Аднак 28 лютага 2018 году Канстытуцыйны суд Украіны прызнаў прарасейскі закон Ківалава-Калесьнічэнкі неканстытуцыйным і скасаваў яго<ref name=":02">{{Cite web|url=http://web.archive.org/web/20180302221823/http://www.ccu.gov.ua/sites/default/files/docs/2-p_2018.pdf|title=Ухвалено Рішення Конституційного Суду України № 2-р/2018|publisher=Конституційний Суд України|language=|date=2018-02-28}}</ref><ref name=":1">{{Cite web|url=https://zaxid.net/ksu_viznav_zakon_kolesnichenka_kivalova_nekonstitutsiynim_n1450344|title=КСУ визнав мовний закон «Колесніченка-Ківалова» неконституційним|last=Zaxid.net|website=ZAXID.NET|accessdate=2018-02-28}}</ref><ref name=":0">{{cite web|url=http://language-policy.info/2018/02/konstytutsijnyj-sud-vyznav-nekonstytutsijnym-movnyj-zakon-kivalova-kolesnichenka/|title=КСУ визнав неконституційним мовний закон Ківалова-Колесніченка|author=|date=2018-02-28|website=http://language-policy.info/|publisher=[[Портал мовної політики]]|accessdate=28 лютого 2018}}</ref>, а 25 красавіка 2019 году [[Вярхоўная Рада Ўкраіны]] прыняла Закон Украіны «Аб забесьпячэньні функцыянаваньня ўкраінскае мовы як дзяржаўнае», дзе беларуская мова ўжо беспасярэдне не згадваецца.

[[Файл:BelarusianAsHomeLanguage2009-be-x-old.png|міні|Беларуская мова як асноўная размоўная мова паводле зьвестак перапісу насельніцтва 2009 году.]]

З 2013 году дапаможны статус беларускай мове нададзены таксама ў [[Чэхія|Чэхіі]], што дазваляе выкарыстоўваць мову ў адукацыі й пры кантактах з уладамі<ref name=chechija/>.

2 лютага 2017 году набыў моц [[Кодэкс Рэспублікі Беларусь аб культуры]], паводле 69-га артыкула якога беларуская мова стасуецца «да нематэрыяльных культурных каштоўнасьцяў». Згодна з 8-м артыкулам гэтага Кодэксу, 1-м з 30 напрамкаў дзяржаўнае палітыкі ў галіне культуры ёсьць «захаваньне, разьвiцьцё, распаўсюд і папулярызацыя беларускае нацыянальнае культуры й мовы»<ref>{{Навіна|аўтар=А. Лукашэнка|загаловак=Кодэкс Рэспублікі Беларусь аб культуры ад 20 ліпеня 2016 г. № 413-З|спасылка=https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=Hk1600413|выдавец=Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|дата публікацыі=2 жніўня 2016|дата доступу=28 чэрвеня 2020}}</ref>. Кодэкс аб культуры стаў першым з 25 кодэксаў Беларусі, які абнародавалі толькі на беларускай мове<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Удасканаленьне працы аўтаматызаваных сыстэм па тэкстах юрыдычнай тэматыкі (14 кодэксаў па-беларуску)|спасылка=https://ssrlab.by/7804|выдавец=Лябараторыя распазнаваньня і сынтэзу маўленьня [[АІПІ]]|дата публікацыі=11 чэрвеня 2020|дата доступу=28 чэрвеня 2020}}</ref>. Зь 2017—2018 навучальнага году [[Міністэрства адукацыі Беларусі]] павялічыла лік гадзінаў на вывучэньне беларускае мовы ў 2-й клясе школ незалежна ад мовы навучаньня да ліку гадзінаў на вывучэньне расейскае мовай. У наступным годзе аднолькавы лік гадзінаў увялі ў 3-й клясе, а праз год — у 4-й клясе. Таксама зь 2017—2018 навучальнага году Міністэрства адукацыі прыняло рашэньне аб даданьні беларускае мовы ўва ўсе інструкцыйна-мэтадычныя пісьмы навучальных прадметаў без ранейшага абмежаваньня пісьмамі для настаўніцтва пачатковае школы й беларускае мовы й літаратуры<ref name="а">{{Артыкул|аўтар=Надзея Нікалаева.|загаловак=Юрыдычная сіла мовы|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20170301/1488386124-ci-perakladuc-na-belaruskuyu-kodeks-ab-adukacyi|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=2 сакавіка 2017|нумар=[https://zviazda.by/be/number/246-27856 246 (27856)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/2sak-1.indd__0.pdf 1], [https://zviazda.by/sites/default/files/2sak-13.indd_.pdf 13]|issn=1990-763x}}</ref>.

23 кастрычніка 2017 году [[Савет міністраў Рэспублікі Беларусь]] зацьвердзіў Пастанову № 797 «Аб унясеньні зьмяненьня й дапаўненьняў у Палажэньне аб парадку функцыянаваньня інтэрнэт-сайтаў дзяржаўных органаў і арґанізацыяў», што набыла моц 1 студзеня 2019 году й увяла абавязковасьць разьмяшчэньня зьвестак на беларускай мове<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Аб унясеньні змяненьня і дапаўненьняў у Палажэньне аб парадку функцыянаваньня інтэрнэт-сайтаў дзяржаўных органаў і арганізацый|спасылка=http://government.by/be/content/7588|выдавец=[[Савет міністраў Рэспублікі Беларусь]]|дата публікацыі=24 кастрычніка 2017|дата доступу=8 жніўня 2019}}</ref>. Паводле Пастановы, у Палажэньне ўводзіўся пункт 7-2, дзе згадвалася: «Прымяненьне расейскае ''і'' беларускае мовы ёсьць абавязковым пры разьмяшчэньні на інтэрнэт-сайтах інфармацыі, пазначанай у падпунктах 7.1-7.4, 7.6 пункту 7 гэтага Палажэньня»<ref>{{Навіна|аўтар=[[Андрэй Кабякоў]]|загаловак=Пастанова Савета міністраў Рэспублікі Беларусь ад 23 кастрычніка 2017 г. № 797 «Аб унясеньні зьмяненьня і дапаўненьняў у Палажэньне аб парадку функцыянаваньня інтэрнэт-сайтаў дзяржаўных органаў і арганізацыяў»|спасылка=http://pravo.by/document/?guid=12551&p0=C21700797|выдавец=Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=26 кастрычніка 2017|дата доступу=8 жніўня 2019}}</ref>. У адпаведных падпунктах згадвалася разьмяшчэньне зьвестак: «7.1. аб дзяржаўным органе й арґанізацыі», «7.2. аб працы са зваротамі грамадзянаў і [[Юрыдычная асоба|юрыдычных асобаў]]», «7.3. аб ажыцьцяўленьні адміністрацыйных працэдураў у дачыненьні юрыдычных асобаў і грамадзянаў, у тым ліку [[Індывідуальны прадпрымальнік|індывідуальных прадпрымальнікаў]]», «7.4. аб таварах (работах, паслугах), якія вырабляюцца (выконваюцца, аказваюцца) арґанізацыяй», «7.6. аб формах зваротнай сувязі»<ref>{{Навіна|аўтар=[[Уладзімер Сямашка]]|загаловак=Пастанова Савета міністраў Рэспублікі Беларусь ад 29 красавіка 2010 г. № 645 «Аб некаторых пытаньнях інтэрнэт-сайтаў дзяржаўных органаў і арганізацыяў...»|спасылка=http://pravo.by/document/?guid=3871&p0=C21000645|выдавец=Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=26 кастрычніка 2017|дата доступу=8 жніўня 2019}}</ref>.

На 27 красавіка 2021 году 17 з 25 кодэксаў Беларусі былі даступныя па-беларуску анлайн<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Удасканаленьне працы аўтаматызаваных сыстэм па тэкстах юрыдычнай тэматыкі|спасылка=https://ssrlab.by/7804|выдавец=Лябараторыя распазнаваньня і сынтэзу маўленьня [[АІПІ]]|дата публікацыі=27 красавіка 2021|дата доступу=19 чэрвеня 2021}}</ref>. На 17 чэрвеня 2021 году Экспэртная рада ў пытаньнях [[пераклад]]у заканадаўчых актаў на беларускую мову ўхваліла 9 перакладаў кодэксаў Беларусі: [[Кодэкс Беларусі аб шлюбе і сям’і|Кодэкс аб шлюбе й сям’і]], [[Выбарчы кодэкс Беларусі|Выбарчы]], [[Грамадзянскі кодэкс Беларусі|Грамадзянскі]], [[Жыльлёвы кодэкс Беларусі|Жыльлёвы]], [[Працоўны кодэкс Беларусі|Працоўны]], [[Водны кодэкс Беларусі|Водны]], [[Кодэкс Беларусі аб зямлі|Кодэкс аб зямлі]], [[Кодэкс Беларусі аб нетрах|Кодэкс аб нетрах]] і [[Кодэкс Беларусі аб судовым ладзе і статусе судзьдзяў|Кодэкс аб судовым ладзе й статусе судзьдзяў]]. На той час у Экспэртную раду ўваходзілі прадстаўнікі дзяржаўных і прыватных [[ВНУ]], а таксама 7 дзяржаўных органаў Беларусі: [[Адміністрацыя прэзыдэнта Беларусі|Адміністрацыі прэзыдэнта]], [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|Нацыянальнае акадэміі навук]], [[Палата прадстаўнікоў Беларусі|Палаты прадстаўнікоў]], [[Міністэрства юстыцыі Беларусі|Міністэрства юстыцыі]], [[Міністэрства культуры Беларусі|Міністэрства культуры]], [[Нацыянальны цэнтар заканадаўства і прававых дасьледаваньняў|Нацыянальнага цэнтру заканадаўства й праўных дасьледаваньняў]] і [[Нацыянальны цэнтар прававой інфармацыі|Нацыянальнага цэнтру праўнае інфармацыі]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Ухвалены пераклад Воднага кодэксу на беларускую мову|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20210617/1623914577-uhvaleny-peraklad-vodnaga-kodeksa-na-belaruskuyu-movu|выдавец=Газэта «[[Зьвязда]]»|дата публікацыі=17 чэрвеня 2021|дата доступу=19 чэрвеня 2021}}</ref>.

== Альфабэт ==
{{Асноўны артыкул|Беларускі альфабэт}}
З савецкіх часоў афіцыйна ўжываецца толькі [[Кірыліца|кірылічны]] беларускі альфабэт. Таксама гістарычна склаўся традыцыйны [[Лацінка|лацінскі альфабэт]], які выкарыстоўваецца часткаю носьбітаў беларускае мовы. Апроч таго, у мінулым [[татары]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] пісалі беларускаю моваю арабскім пісьмом — [[Беларускі арабскі альфабэт|арабіцаю]].

== Правапіс ==
Сучасная беларуская артаграфія будуецца на двух галоўных прынцыпах: [[Правапіс#Фанэтычны прынцып|фанэтычным]] і [[Правапіс#Марфалягічны прынцып|марфалягічным]].
* [[аканьне]]: ''о'', ''э'' ў словах захоўваецца толькі пад націскам (акрамя выняткаў), у астатніх выпадках — ''а'': б'''о́'''р — б'''а'''ры́, д'''о́'''ждж — д'''а'''жджы́ , с'''э́'''рца — с'''а'''рдэ́чны (але: р'''э'''валю́цыя, д'''э'''пута́т, д'''э'''макра́тыя)
* [[яканьне]]: ''е'', ''ё'' ў першым складзе перад націскам, акрамя выняткаў, зьмяняецца на ''я'': л'''ё́'''гкі — л'''я'''гчэ́й, л'''е́'''гчы — л'''я'''жа́ць
* [[дзеканьне]] й [[цеканьне]]
* спалучэньні галосных у запазычанных словах: ав'''ія'''цыя, б'''ія'''лёгія

У 1990—2000-х гадох фактычна аформілася існаваньне двух [[правапіс]]аў (шырэй — [[Моўная норма|моўных нормаў]]): [[Беларускі клясычны правапіс|клясычнага беларускага (тарашкевіцы)]] і [[Наркамаўка|наркамаўкі]].

''Глядзіце таксама'': [[Рэформа беларускага правапісу 1933 году]], [[беларуская фанэтыка]]

== Іншыя назвы ==
{{Асноўны артыкул|Старабеларуская мова|Ліцьвіны|Русіны}}
[[Файл:Lithuanian (1850).jpg|значак|Моўная мапа з этнаграфічнага атлясу ([[Лёндан]], 1850 г.): [[Ліцьвіны#Літоўская_мова|літоўская мова]] (''Lithuanian'') займае ўсю [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічную тэрыторыю беларусаў]] (ад [[Горадня|Горадні]] да [[Смаленск]]у), [[Летувіская мова|жамойцкая мова]] (''Samogitian'') — этнічную тэрыторыю [[Летувісы|летувісаў]]]]

Яшчэ [[пісар вялікі літоўскі]] [[Удальрык Крыштап Радзівіл|Ўдальрык Радзівіл]] (1712—1770) выступіў з заклікам да рэформы ''літоўскае'' граматыкі (пад якою разумеў [[Старабеларуская мова|старабеларускую]]) на фанэтычнай аснове, чым засьведчыў называньне беларускае мовы «''[[Літоўская мова|літоўскаю]]''» ў тагачасным [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]]<ref>[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://web.archive.org/web/20211211192815/https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%D0%97%D0%B0%D0%BF%D1%80%D1%83%D0%B4%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%9D%D0%B0%D0%B7%D0%B2%D1%8B%20%D0%B1%D0%B5%D0%BB%20%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D1%8B_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 91, 93.</ref>. Паводле вынікаў этнаграфічных дасьледаваньняў у [[Менская губэрня|Менскай губэрні]], праведзеных у 1886 годзе, сярод беларусаў шырока бытавала азначэньне ўласнае мовы як ''літоўскае''<ref>Янчук Н. По Минской губернии (заметки из поездки в 1886 году). — Москва, 1889. С. 25—26.</ref>. Паводле зьвестак на 1858 год, на захадзе [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнае тэрыторыі беларусаў]] ([[Гарадзенская губэрня]]) мясцовыя жыхары таксама называлі беларускую мову ''літоўскай''<ref>Этнографический сборник, издаваемый Имп. Русским географическим обществом. Вып. 3. — СПб., 1858. С. 105.</ref>. Апроч таго, у XV—XIX стагодзьдзях беларускую мову называлі ''літоўскаю'' [[расейцы]], [[Украінцы|украінцы]], [[Палякі|палякі]] ды іншыя народы<ref name="Litvinovic-2010">Літвіновіч А. Беларуская мова на старонках «Энцыклапедыі літоўскай мовы» // [[Наша слова]]. [http://pawet.net/ns/2010/32/%E2%84%96_32_(975).html № 32 (975)], 2010 г.</ref>.

У 1918 годзе прафэсар славянскіх моваў і літаратураў [[Бэрлінскі ўнівэрсытэт|Бэрлінскага ўнівэрсытэту]] [[Аляксандар Брукнэр]] апублікаваў артыкул «Зь беларускае нівы» ({{мова-pl|«Z niwy białoruskiej»|скарочана}}), дзе падкрэсьліваў, што гістарычная літоўская — гэта беларуская мова, якая была [[Афіцыйная мова|афіцыйнаю моваю]] Вялікага Княства Літоўскага, што гістарычныя [[ліцьвіны]] — гэта беларусы, а гістарычная літоўшчына — гэта беларушчына: «''…па-літоўску г. зн. па-беларуску пісаныя ўсе літоўскія акты, хронікі, статуты… …ліцьвін, г. зн. беларус… …літоўшчына, г. зн. беларушчына…''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Tento białoruski język ma własną przeszłość, wcześniejszą nierównie i światlejszą niż mało- lub wielkoruski, ale pod obcą, litewską nazwą w niej się ukrywa. Był bowiem językiem urzędowym na całej Litwie; po litewsku; t. j. białorusku spisywano akty, kroniki, statuty; on pierwszy w druku się pojawił, równocześnie z polskim, w Biblii doktora Skoriny w Pradze i Wilnie około 1520 r. <…> Więc mógł sobie niegdyś tuszyć Litwin, t. j. Białorus, że mowa jego i narodowość na całej Litwie każdą inną wyprze — losy zrządziły inaczej: wyparła mowę jego, a zamieniła narodowość wszechpotężna polszczyzna. …w grodach zaś litewskich, od Wilna do Witebska, osiadało mieszczaństwo polskie, bo po polsku mówiące i myślące a litewszczyzna, t. j. białoruszczyzna kątem około monasterów i cerkwi się kupiła. Już w 15 w. w aktach litewskich (białoruskich) spotykasz gęste wyrazy polskie… W 16 w. czytają jeszcze białoruscy Chodkiewicze, Tryznowie, Pacowie, Tyszkiewicze, Sapiehowie, Dorohostajscy, Kiszkowie po białorusku, otrzymują z kancelarii wileńskiej dyplomy i listy białoruskie…»|скарочана}}}}<ref>Brückner A. Z niwy białoruskiej. — Kraków, 1918. [https://polona.pl/item/z-niwy-bialoruskiej,Njc4NTg4MjY/4/#info:metadata S. 3]—5.</ref>. У працах беларускага гісторыка [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлава Пануцэвіча]], які меў ґрунтоўную філялягічную падрыхтоўку й выдаваў у [[Чыкага|Чыкаґа]] навуковы часопіс «[[Litva]]», ''літоўская мова'' — гэта беларуская мова, як і ліцьвін — беларус, а [[Літва старажытная|Літва]] — Беларусь<ref name="Zlutka-1998">[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] [https://media.catholic.by/nv/n5/art16.htm Пра Вацлава Пануцэвіча] // [[Наша Вера]]. № 2, 1998.</ref>. Гісторык і мовазнаўца [[Ян Станкевіч]], які таксама ўжываў у дачыненьні да беларускае мовы назву ''літоўская''<ref>Станкевіч Я. Кнігапісь // Сялянская Ніва. № 16, 1926. С. 3.</ref>, адначасна выкарыстоўваў назву ''крывіцкая мова''<ref>[[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] [https://web.archive.org/web/20110815065241/http://www.jivebelarus.net/history/gistografia/kryuja-bielarus-at-ancient-time.html?page=8 Крыўя-Беларусь у мінуласьці]. — Менск: Выданьне Беларускае Народнае Самапомачы, 1942.</ref>, а пазьней папулізаваў назву ''вялікалітоўская мова''<ref>[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] Як беларусы называлі сябе і сваю мову ў розныя часы? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 76.</ref>.

У першай палове XIX ст. [[Адам Міцкевіч]] называў беларускую мову «''рускай або літоўска-рускай''», а [[Ян Чачот]] выкарыстоўваў назву ''«славяна-крывіцкая мова»''<ref>Шыдлоўскі С. Формы самавызначэння і самасвядомасці прывілеяванага саслоўя ў Беларусі першай паловы ХІХ стагоддзя // Вестник Полоцкого государственного университета: Серия А (гуманитарные науки). № 7, 2006. С. 30.</ref>. Назва «''крывіцкая мова''» актыўна папулізавалася ў навуковым асяродзьдзі ў першай палове XIX ст., што, відаць, мела на мэце замяніць сярод шырокіх масаў насельніцтва ранейшае «ненавуковае» азначэньне мовы беларусаў як ''літоўскае''<ref>Biblioteka Warszawska. T. 4, 1848. [https://books.google.by/books?id=dm5lAAAAcAAJ&pg=PA435&dq=powszechnie+nazywaj%C4%85+litewskim,+a+litewski+%C5%BCmudzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiVhrLjkN70AhXB8rsIHZLnCOgQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=powszechnie%20nazywaj%C4%85%20litewskim%2C%20a%20litewski%20%C5%BCmudzkim&f=false S. 435].</ref>{{Заўвага|Адным з галоўных довадаў «ненавуковасьці» называньня беларускай мовы ''літоўскай'' сталі выдадзеныя ў г. зв. «[[Малая Летува|Малой Летуве]]» пры падтрымцы нямецкіх уладаў слоўнікі і граматыкі жамойцкай мовы пад назвай «літоўскай», такое называньне мовы жамойтаў (дакладней — яе літоўскага дыялекту) запачаткавалі ў 1579 годзе народжаныя на [[Вялікае Княства Літоўскае|літоўскай]] [[Жамойць|Жамойці]] выхаванцамі [[Кёнігзбэрг|Кёнігзбэрскай]] акадэміі — былыя палітычныя «літоўцы» (жыхары Вялікага Княства Літоўскага), якія [[Эміграцыя|эмігравалі]] ў [[Самбія|прускую частку Жамойці]]. Як зазначае беларускі гісторык [[Іван Саракавік]] (у чым пагаджаецца з дасьледнікам [[Іван Ласкоў|Іванам Ласковым]]<ref>[[Іван Ласкоў|Ласкоў І.]] Дагістарычныя блуканні: Літва і Жамойць // Літаратура і мастацтва, № 19, 1993. С. 15.</ref>), «''Жамойць сталі называць Літвой немцы ва Ўсходняй Прусіі, якія выдавалі на жамойцкай мове значную колькасьць пратэстанцкай літаратуры. Нямецкая ж навуковая літаратура карысталася вялікім аўтарытэтам у Расеі. Так і ў расейскай навуцы пачалі сьцьвярджаць, што жамойты — гэта тое ж, што і літва''»<ref>Саракавік І. Гісторыя Беларусі ў кантэксце сусветнай гісторыі. — {{Менск (Мінск)}}: Современная школа, 2006. [https://books.google.by/books?id=5hghAQAAMAAJ&q=%22%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D1%8B.+%D0%9D%D1%8F%D0%BC%D0%B5%D1%86%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B6+%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%8F+%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0%22&dq=%22%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D1%8B.+%D0%9D%D1%8F%D0%BC%D0%B5%D1%86%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B6+%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%8F+%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiB2OLzpNH5AhW4wAIHHeVACXYQ6AF6BAgDEAI С. 116].</ref><ref>Саракавік І. Беларусазнаўства. — {{Менск (Мінск)}}: Веды, 1998. [https://books.google.by/books?id=JOYvAAAAMAAJ&q=%D0%B6%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%B9%D1%86%D1%8B&dq=%D0%B6%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%B9%D1%86%D1%8B&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiwyfTno9H5AhXG1qQKHV6HAF4Q6AF6BAgKEAI С. 41].</ref>}}. Урэшце, калі [[Іван Насовіч]] склаў першы ў XIX ст. [[Слоўнік Насовіча|слоўнік беларускае мовы]], з усяго відаць, пад назваю «Слоўнік крывіцкае мовы», то ў 1870 годзе [[Расейская акадэмія навук]] бяз згоды аўтара выправіла яго назву на «Слоўнік беларускае гаворкі» ({{мова-ru|«Словарь белорусского наречия»|скарочана}})<ref>[https://www.svaboda.org/a/31109668.html/ Легендарны слоўнік беларускай мовы Івана Насовіча ад сёньня даступны онлайн], [[Радыё Свабода]], 18 лютага 2021 г.</ref>.

== Прадстаўленьне ў кампутары ==
Паводле стандарту [[ISO 639]] беларуская мова мае коды ''be'' і ''bel''. Таксама два найбольш пашыраныя правапісы беларускае мовы маюць асобныя моўныя тэгі [[IETF]]: ''be-tarask'' для [[Беларускі клясычны правапіс|клясычнага правапісу]] й ''be-1959acad'' для [[Наркамаўка|наркамаўкі]] паводле кадыфікацыі 1959 году<ref>[http://www.iana.org/assignments/language-subtag-registry IANA Language subtag registry]</ref>.

== Глядзіце таксама ==
* [[Фэмінізацыя беларускай мовы]]
* [[Беларуская мова ва Ўкраіне]]
* [[Купала (фільм)]]

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}
* {{Кніга|аўтар=|частка=|загаловак=Аняменне: з хронікі знішчэння беларускай мовы|арыгінал = |спасылка =http://www.knihi.com/anon/Aniamiennie_Z_kroniki_zniscennia_bielaruskaj_movy.html|адказны=[[Міхась Скобла]]|выданьне=|месца=Вільня|выдавецтва=[[Gudas]]|год=2000|том = |старонкі = |старонак = 320|сэрыя=|isbn=998-6951-82-7|наклад=}}
* {{Літаратура/БелЭн|2}}
* {{Літаратура/ЭВКЛ|1}}
* {{Кніга|аўтар = [[Юрась Бушлякоў|Бушлякоў Ю.]], [[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]], [[Зьміцер Санько|Санько З.]], [[Зьміцер Саўка|Саўка З.]]|частка = |загаловак = Беларускі клясычны правапіс. Збор правілаў. Сучасная нармалізацыя|арыгінал = |спасылка = http://www.pravapis.info/books/pravapis2005.html|адказны = Зьміцер Саўка|выданьне = |месца = [[Вільня]]|выдавецтва = |год = 2005|том = |старонкі = |старонак = 160|сэрыя = |isbn = |наклад = }}
* {{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2}}
* {{Кніга|аўтар = [[Аляксандар Крывіцкі|Крывіцкі А.]]|частка = |загаловак = Наша родная мова|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = 3-яе выд|месца = [[Менск]]|выдавецтва = [[Народная асьвета]]|год = 1973|том = |старонкі = |старонак = 192|сэрыя = |isbn = |наклад = }}
* {{Літаратура/Беларуская мова. Лінгвістычны кампэдыюм}}
* {{Кніга|аўтар = [[Павал Сьцяцко|Сьцяцко П.]].|частка = |загаловак = Уводзіны ў мовазнаўства|арыгінал = |спасылка = http://www.kamunikat.org/download.php?item=12499-1.pdf|адказны = Н. Красьніцкая|выданьне = |месца = [[Горадня]]|выдавецтва = [[Гарадзенскі дзяржаўны ўнівэрсытэт імя Янкі Купалы|Гарадзенскі дзяржаўны ўнівэрсытэт]]|год = 2001|том = |старонкі = |старонак = 231|сэрыя = |isbn = 985-417-212-0|наклад = 300}}
* {{Кніга|аўтар = [[Іна Каліта|Калита И. В.]]|частка = |загаловак = Современная Беларусь: языки и национальная идентичность|арыгінал = |спасылка = http://kamunikat.org/usie_knihi.html?pubid=17324|адказны = |выданьне = |месца = Ústí nad Labem|выдавецтва = |год = 2010|том = |старонкі = 112—190|старонак = 300|сэрыя = |isbn = 978-80-7414-324-3|наклад = }}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Вікіцытатнік}}
* {{Навіна|аўтар=|загаловак=Моўнік|спасылка=https://www.youtube.com/playlist?list=PLLxQpYG35cp36aWqwt-bWJy9-mRCN8-9R|выдавец=[[YouTube]]|дата публікацыі=|дата доступу=29 студзеня 2014}}
* {{Навіна|аўтар=[[Сяржук Аляксандраў]], [[Галіна Мыцык]]|загаловак=Гавары са мной па-беларуску. Базавы курс беларускае мовы|спасылка=http://knihi.com/storage/padrucnik/index_by.htm|выдавец=[[Беларуская Палічка]]|дата публікацыі=31 сакавіка 2003|дата доступу=6 траўня 2013}}
* {{Спасылка|аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://libelli.narod.ru/misc/rules.htm| загаловак = Закон Рэспублікі Беларусь ад 23 ліпеня 2008 г. аб правілах беларускай арфаграфіі і пунктуацыі| фармат = | назва праекту = | выдавец = Бібліятэка Вадзіма Зелянкова| дата = 29 сьнежня 2011 | мова = | камэнтар = }}
* {{Навіна|аўтар=[[Сяргей Запрудзкі]], [[Алена Анісім]], [[Уладзімер Кошчанка]], [[Сяргей Кручкоў]], [[Адам Мальдзіс]], [[Алена Таболіч]], [[Генадзь Цыхун]]|загаловак=Стратэгія разьвіцьця беларускай мовы ў ХХІ стагодзьдзі|спасылка=http://tbm.org.by/strategy|выдавец=[[Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны|Таварыства беларускай мовы]]|дата публікацыі=|дата доступу=6 траўня 2013}}
* {{Спасылка|аўтар =[[Тацяна Сівец]]| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url =http://radiobelarus.tvr.by/bel/lessons.asp?pr=audio| копія = | загаловак =Урокі беларускай мовы| фармат = | назва праекту = | выдавец =[[Беларусь (радыё)|Радыё «Беларусь»]] | дата = 28 траўня 2012 | мова = | камэнтар = }}

{{Беларуская мова}}
{{Дыялекты беларускай мовы}}
{{Славянскія мовы}}
{{Мовы Беларусі}}
{{Беларусы}}

[[Катэгорыя:Беларуская мова| ]]
Шаблёны, якія ўжываюцца на гэтай старонцы:
Вярнуцца да старонкі «Беларуская мова».
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/Беларуская_мова»