Ровар

Слова вэлясыпэд паходзіць ад францускага velocipede, якое ўтворана з лацінскіх: velox (velocis) = хуткі і pes (pedis) = нага, ступня. У беларускай (і польскай) мове ровар паходзіць ад назвы брытанскай фірмы «Rover», якая вырабляла ровары. У іншых мовах назвы ровара часта ўтвораныя ад словаў два і кола, круг.

Ровар на Беларусі зьявіўся ў Віцебску ў 70-я годы XIX стагодзьдзя. У канцы 1890 году ў Віцебску было 12 ровараў, а ў 1894 годзе ўжо налічвалася 70 вэлясыпэдыстаў, аб’яднаных у аддзяленьне Расейскага таварыства вэлясыпэдыстаў-турыстаў. Першай спартовай арганізацыяй у Беларусі было Менскае таварыства аматараў спорту, заснаванае ў 1892 годзе пад кіраўніцтвам губэрнатара Мікалая Трубяцкога. У гэтую арганізацыю ўваходзілі шляхцічы, багатыя прамыслоўцы, высокія чыноўнікі, прадстаўнікі інтэлігенцыі.

З разьвіцьцём саматужнай вытворчасьці ў 90-я гады ровар становіцца ня толькі ўцехай для багатых, але і транспартным сродкам для сярэдняй клясы. Дзеля папулярызацыі ровару аддзяленьне Расейскага таварыства вэлясыпэдыстаў-турыстаў ладзіла дальнія падарожжы. Група вэлясыпэдыстаў у 1894 годзе ажыцьцявіла прабег па маршрутах: Берасьце — Кобрын — Верхалесьсе — Велікарыта — Берасьце (даўжынёю 136 вёрстаў ці 145 кілямэтраў) і Берасьце — Старая Жабінка — Камянец — Літоўск — Чарноўцы — Берасьце (даўжынёю 132 вёрсты ці 141 кілямэтар). Захаваныя апісаньні маршрутаў сьведчаць аб вялікім коле пытаньняў, на якія спрабавалі знайсьці адказ турысты-вэлясыпэдысты пад час ван��ровак.

У 1896 годзе 6 віцебскіх вэлясыпэдыстаў пад кіраўніцтвам Пржэсецкага паехалі ў Ніжні Ноўгарад на мастацка-прамысловую выставу шляхам больш за 2000 вёрстаў, пакінуўшы апісаньне маршрута пад назвай «Летапіс». У 1898 годзе на Беларусі адбыліся першыя спаборніцтвы на роварах.

Першы вядомы таленавіты гоншчык, па прафэсіі распаўсюднік Лібава-Роменскай чыгункі, Міхась Дзевачка перамог у 50-вёрстнай гонцы пад Масквой у 1883 годзе, апасьля 12 гадоў (1895) ён стаў чэмпіёнам міжнароднай гонцы Пецярбург — Масква ў спаборніцтве з мацнейшымі вэлясыпэдыстамі Францыі, Нямеччыны ды Галяндыі. Часопіс «Да спорту» пісаў: «Пераможца спаборніцтва Дзевачка на працягу двух начэй не заплюшчыў вачэй, нястомна пэдалюючы, і прадэманстраваў тым самым прыклад чалавечай вытрымаласьці. Знакаміты Ф. Гергэр, пераможца шматлікіх дарожных гонак, у тым ліку інтэрнацыянальнага прабегу Бардо — Парыж, нягледзячы на свой вялікі досьвед, падрыхтоўку і лепшыя ўмовы, у якіх яму давялося ехаць, саступіў нашаму суайчынніку, паказаўшаму, якія здольнасьці, фізычная і маральная вытрымка хаваюцца ў расейскім спартоўцы».

У Менску ў губэрнатарскім садзе быў збудаваны земляны трэк і арганізаваны пракат равароў. Пункты пракату былі таксама ў Магілёве і Віцебску (кошт карыстаньня роварам за адну гадзіну складаў ад 25 да 60 капеек).

З-за падзелу Беларусі на 2 часткі да 1939 году менчукі, магілёўцы, віцябляне і гамельчукі выступалі ў чэмпіянаце СССР, а прадстаўнікі Горадні, Берасьця ды Пінску — у першынстве Польшчы. Першы чэмпіянат Беларускай ССР быў праведзены ў 1926 годзе. З 1930-х гадоў у Беларусі рэгулярна ладзіліся шматдзённыя гонкі па маршрутах, праходзячых па ўсей тэрыторыі Беларусі. Беларус Барыс Бальшакаў не аднойчы быў першым на саюзных вэлягонках. У 1937 годзе спадар Бальшакаў становіцца пераможцам усесаюзнага вэлятуру. На заходнім спартовым фронце было ня менш дасягненьняў. Першую ў сьвеце аматарскую многадзёнку «Тур Палёнія» ў 1928 годзе выйграў выхаванец берасьцейскай вэлясыпэднай школы Фелікс Венцэк.

6 лістапада 1945 году заснавалі «Менскі роварны завод». У савецкія часы вэлясыпэдны спорт на Беларусі зьяўляўся адным з самых папулярных (побач з футболам і хакеем) відаў спорту, а беларускія спартоўцы заваявалі на чэмпіянатах СССР ажно 36 залатых мэдалёў. На найпрэстыжнейшых у тыя часы Спартакіядах народаў СССР беларускія вэлясыпэдысты 6 разоў станавіліся пераможцамі і 14 разоў прызэрамі гэтых спаборніцтваў. Вялікая папулярнасьць і высокі ўзровень вэлясыпэднага спорту далі плён — 3 Алімпійскія мэдалі: у 1976 годзе ў Манрэалі чэмпіёнам стаў Уладзімер Камінскі, а ў 1980 годзе ў Маскве Алег Логвін і Валер Маўчан.

За 2013 год у Беларусі прадалі каля 100 000 ровараў, зь іх 40 % у Менску. Каля 50 % ровараў набылі мужчыны, 1/3 — жанчыны, а 20 % продажаў прыпала на дзіцячыя ровары. На 2014 год налічвалася 1,5 млн уладальнікаў ровараў, якія складалі 16 % насельніцтва Беларусі. Пры гэтым раварыстамі былі 20 % жыхароў Менску. Горныя ровары складалі 70 % вэляпарку Беларусі, а дарожныя — 20 %^[3].

Ровар звычайна складаецца з рамы, да якой прымацаваныя два колы, стырно, сядло і понажы. Ланцуговая перадача забясьпечвае рух ровара: раварыст круціць понажы (пэдалі на шатунах), якія зьмешчаны на вядучых зорачках, далей праз ланцуг рух перадаецца на вядзёныя зорачкі і на кола. Ровар мае тармазы: нажны ці ручныя. Дадаткова на ровары могуць быць устаноўленыя: багажнік, званочак, катафоты (наперадзе — белы, ззаду — чырвоны, з бакоў — аранжавыя) і/ці ліхтары (наперадзе — белы, ззаду — чырвоны), лапку і кампутар (лічыльнік хуткасьці і адлегласьці).

Як заўважае прафэсар Дай Юн-ці, ровар зьяўляецца прасьцейшым сродкам перамяшчэньня з аднаго месца ў іншае, калі ня ўлічваць хады. «У сучасным грамадзтве язда на ровары ня проста адлюстроўвае пэўную зьмену стыля жыцьця, яна азначае свайго роду сацыяльны пераварот», — паведамляе ён. Чалавек, які асядлаў ровар, бліжэй сутыкаецца са сваім атачэньнем і больш ведае пра надвор’е і стан вонкавага асяродзьдзя, і пагэтаму крокі папулярызацыі ровара — гэта падтрымка грамадзянскага духу, яны падобныя грамадзкаму руху, лічыць ён^[4].

У 2012 годзе ў 26 з 28 краінаў Эўразьвязу, акрамя Бэльгіі і Люксэмбургу, продажы ровараў перавысілі продажы аўтамабіляў^[5]. На 2014 год у Нідэрляндах налічвалася 99 ровараў на 100 жыхароў. Таксама раварысты складалі 80 % насельніцтва Даніі, 76 % — у Нямеччыне і 64 % — у Швэцыі^[3].

• Крытычная маса
• Роварная дарожка

• Шматмоўныя слоўнікі роварнай тэрміналёгіі на bemi.free.fr і www.nakole.cz