Мар’іна Горка

	Мар’іна Горка; лац. Marjina Horka
Герб Мар’інай Горкі	Сьцяг Мар’інай Горкі
Першыя згадкі:	XVI стагодзьдзе
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Менская
Раён:	Пухавіцкі
Плошча:	8,2 км²
Вышыня:	169 м н. у. м.
Насельніцтва (2018)
колькасьць:	21 167 чал.
шчыльнасьць:	2581,34 чал./км²
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 1713
Паштовыя індэксы:	222810, 222811, 222827
СААТА:	6244501000
Нумарны знак:	5
Геаграфічныя каардынаты:	53°31′0″ пн. ш. 28°8′30″ у. д. / 53.51667° пн. ш. 28.14167° у. д.Каардынаты: 53°31′0″ пн. ш. 28°8′30″ у. д. / 53.51667° пн. ш. 28.14167° у. д.
	Мар’іна Горка на мапе Беларусі��± Мар’іна Горка
	Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Ма́р’іна Го́рка — места ў Беларусі, на рацэ Цітаўцы. Адміністрацыйны цэнтар Пухавіцкага раёну Менскай вобласьці. Насельніцтва на 2017 год — 21 167 чалавек^[1]. Знаходзіцца за 63 км на паўднёвы ўсход ад Менску. Чыгуначная станцыя Пухавічы на лініі Менск — Асіпавічы, аўтамабільныя дарогі на Менск, Бабруйск, Ігумен, Узду.

Назва

У тапоніме «Мар’іна Горка» спалучаецца паняцьце «Горка» (невялікая гара) і азначэньне «Мар’іна», якое паходзіць ад асабістага імя^[2]. Існуе некалькі меркаваньняў пра паходжаньне назвы места. Адзінай афіцыйнай пазыцыі на гэты конт у наш час няма. Паводле першага паданьня, назва мясцовасьці пайшла ад узвышша, на якім павесілася дачка тутэйшага зямяніна Марыя (дзяўчына ня вытрымала разлукі з каханым на зьвінавачваньне ўласным бацькам у стасунках з прастачынай). Згодна зь іншай легендай, паселішча назвалі «Мар’інай Горкай» ад суседняй царквы, дзе знаходзіўся цудоўны абраз Божай Маці^[3]. Таксама існуе паданьне, што назва паселішча ўтварылася ад паганскай традыцыі, бо некалі тут было капішча, дзе паганцы маліліся сваёй багіні Мары^[4].

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Упершыню Мар’іна Горка ўпамінаецца ў XVI ст. У розныя часы паселішча знаходзілася ў валоданьні Радзівілаў, Бужынскіх, Ратынскіх, Крупскіх і іншых.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) Мар’іна Горка апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, у Ігуменскім павеце Менскай губэрні.

Баніфацы Крупскі, уладальнік паселішча, быў адным з арганізатараў нацыянальна-вызвольнага паўстаньня (1863—1864) у краі, па здушэньні якога расейскія ўлады канфіскавалі ягоную маёмасьць, а самога выслалі ў Сыбір. За верную службу «царю и отечеству» Мар’іну Горку перадалі царскаму чыноўніку Макаву. Будаваньне Лібаўска-Роменскай чыгункі (1873 год) паспрыяла разьвіцьцю паселішча. 30 жніўня 1880 году тут адкрылася сельскагаспадарчая школа. Паводле вынікаў перапісу 1897 году, у вёсцы было 24 двары.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Мар’іна Горка абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад Беларускай ССР, дзе 17 чэрвеня 1924 году стала цэнтрам Пухавіцкага раёну. У 1935 годзе на загад народнага камісара абароны СССР Клімента Варашылава ў Мар’іну Горку перакінулі конную дывізію з-пад Арэнбурга (Расейская СФСР). Затым дадалася 214-я паветрана-дэсантная брыгада, якую павялічылі да корпуса. Таксама разьмясьцілі дэсантна-бамбавальны полк і школу пілётаў, якую пазьней перавялі ў Паставы. Урэшце Генэральны штаб СССР заснаваў у Мар’інай Горцы Пухавіцкую пяхотную вучэльню, якая была 3-й у Савецкім Саюзе. У вучэльні выкладаў падпалкоўнік Іван Якубоўскі^[5].

27 верасьня 1938 году Мар’іна Горка атрымала афіцыйны статус пасёлку гарадзкога тыпу. У Другую сусьветную вайну з 28 чэрвеня 1941 да 3 ліпеня 1944 мястэчка знаходзілася пад нямецкай акупацыяй. У чэрвені 1941 году пры пачатку Нямецка-савецкай вайны Пухавіцкую пяхотную вучэльню перавялі ў Верхні Ўсьцюг, што ў Валагодзкай вобласьці Расеі. У ліпені 1941 году 214-я паветрана-дэсантная брыгада ўдзельнічала ў бітве пад Старымі Дарогамі. Падчас нямецкай акупацыі 1941—1944 гадоў у Мар’інай Горцы разьмясьцілі вайсковы шпіталь, зэнітна-артылерыйскую школу і сапэрныя курсы. У 1945 годзе з Чэхаславаччыны ў Мар’іну Горку вывелі 30-ю гвардзейскую мотастралковую дывізію, якая разьмініравала Пухавіцкі раён^[5].

22 ліпеня 1955 году Мар’іна Горка атрымала статус места. У студзені 1963 году ў месьце разьмясьцілі 5-ю брыгаду спэцпрызначэньня. Яшчэ ў 1962 годзе для 5-й брыгады стварылі асобны вайсковы гарадок з прапускной сыстэмай. Брыгаду падпарадкавалі Галоўнай разьведвальнай управе СССР у Маскве. У 1968 годзе 30-ю мотастралковую дывізію вярнулі ў Чэхаславаччыну для здушэньня Праскай вясны, пасьля чаго пакінулі ў славацкім Зволене. Яе месца ў Мар’інай Горцы заняла зэнітная ракетная брыгада з комлексамі «Аса» і 8-я гвардзейская танкавая дывізія, якая мела скарочаны штат у памеры 2500 чалавек замест 11 000. У 1985 годзе 334-ы атрад 5-й брыгады спэцпрызначэньня накіравалі на Аўганска-савецкую вайну пад назвай 5-ы асобны мотастралковы батальён^[5].

У 1991 годзе 8-ю танкавую дывізію распусьцілі, замест якой з Чэхаславаччыны ў Мар’іну Горку вярнулі 30-ю мотастралковую дывізію лікам 12 000 чалавек. Празь нястачу сховішчаў адзін зь яе палкоў разьмясьцілі без бронетранспартэраў і танкаў. Міністэрства абароны Рэспублікі Беларусь скараціла 30-ю дывізію да брыгады, якую пазьней пераўтварылі ў базу захоўваньня тэхнікі. Для выведзеных з Усходняй Нямеччыны савецкіх частак фінскія будаўнікі ўзьвялі квартал і ўнівэрмаг «Хэльсынкі». У 2000 годзе зэнітную ракетную брыгаду перакінулі ў лясны гарнізон Даманава (Берасьцейская вобласьць)^[5].

Мар'іна Горка на старых здымках
Вучэльня, да 1918 г.
Вучэльня, 1918 г.
Вучэльня, 1918 г.
Падблоньне. Царква, да 1900 г.

Падблоньне. Царква, каля 1900 г.
Падблоньне. Царква, 1918 г.
Падблоньне. Царква, 1918 г.
Падблоньне. Брама царквы, 1918 г.

Насельніцтва

Дэмаграфія

XIX стагодзьдзе: 1897 год — 108 чал. (57 муж. і 51 жан.)^[6]
XX стагодзьдзе: 1939 год — 6,5 тыс. чал.; 1970 год — 11,3 тыс. чал.; 1972 год — 11,8 тыс. чал.^[7]; 1991 год — 20,1 тыс. чал.; 1997 год — 23 214 чал.^[8]; 1998 год — 23,1 тыс. чал.^[9]
XXI стагодзьдзе: 2006 год — 22,9 тыс. чал.; 2007 год — 22,8 тыс. чал.; 2009 год — 21 446 чал.^[10] (перапіс); 2016 год — 21 280 чал.^[11]; 2017 год — 21 303 чал.^[12]; 2018 год — 21 167 чал.^[1]

Адукацыя

У Мар’інай Горцы працуюць аграрна-тэхнічны каледж імя У. Лабанка, гімназія, 4 сярэднія, музычная і спартовая школы, 6 дашкольных установаў.

У месьце знаходзіцца вёска дзетак-сірацінаў ГА «Беларускі фонд SOS-Дзіцячая вёска».

Мэдыцына

Мэдычнае абслугоўваньне насельніцтва ажыцьцяўляюць лякарня і 2 паліклінікі.

Культура

Дзейнічаюць палац культуры, 3 бібліятэка.

Эканоміка

Прадпрыемствы машынабудаўнічай, лёгкай, харчовай, мэблевай прамысловасьці.

Пералік прамысловых прадпрыемстваў Мар’інай Горкі
ААТ «Пухавіцкі камбінат хлебапрадуктаў» ААТ «Машхарчпрад» ААТ «Пухавіцкі харчкамбинат» ААТ «Пухавічы-лён»

Транспарт

Чыгуначны вакзал

Мескі й прымескі транспарт улучае аўтобусы і маршрутныя таксі. Асноўнымі транспартнымі вузламі зьяўляюцца пляц перад чыгуначным вакзалам і разьмешчаны непадалёк аўтавакзал. Набыць квіткі на праезд у аўтобусе можна ў кандуктара, у маршрутцы — у кіроўцы (аплачваць праезд прынята адразу па пасадцы).

Чыгункай безь перасадак можна даехаць на электрацягніку да Менску (паўночна-заходні кірунак, каля 80 хвілінаў) або да Асіпавічаў (паўднёва-ўсходні кірунак, каля 60 хвілінаў).

Турыстычная інфармацыя

Інфраструктура

Спыніцца можна ў мескай гасьцініцы^[13].

Славутасьці

Сядзібна-паркавы комплекс Макавых (1876)

Страчаная спадчына

Царква Раства Багародзіцы (XVIII ст., Сьвяты Пасад^[14])
Царква Раства Багародзіцы (1874)
Царква Аляксандра Неўскага (1871)

Галерэя

Краявіды Мар’інай Горкі
Чыгуначная станцыя
Вуліца
Касьцёл у даваенным будынку
Новая царква

Новая капліца каля царквы
Новая капліца ў цэнтры места
SOS-Дзіцячая вёска
Вайсковая частка

Асобы

Станіслаў Астапчык (1935—2015) — навуковец у галіне матэрыялазнаўства і фізыкі мэталаў
Аляксандар Гайдукевіч (1938—1998) — навуковец-мэдык
Аляксандр Гурко (нар. 1964) — беларускі гісторык, рэлігіязнавец, этноляг
Браніслаў Зубкоўскі (1938—2015) — літаратар, краязнаўца
Валеры Каршакевіч (нар. 1988) — футбаліст
Алесь Лабанок (1944—2005) — актор, Заслужаны артыст Беларусі
Ігар Лучанок (1938—2018) — кампазытар, Народны артыст Беларускай ССР, Народны артыст СССР
Уладзімер Мацкевіч (нар. 1947) — беларускі вайсковы і дзяржаўны дзяяч, старшыня КДБ РБ

Крыніцы

^ ^а ^б ^в Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ Краткий топонимический словарь Белоруссии / В.А. Жучкевич. — Мн.: Изд-во БГУ, 1974. — 448 с. С. 79.
^ Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Пухавіцкага р-на / Укл. А. А. Прановіч. — Мн.: Беларусь, 2003.
^ Калевіч Г. Мар’іна Горка. Духоўнае Адраджэньне // «Ave Maria» № 1—2 (166—167), 2009 г.
^ ^а ^б ^в ^г Вікенцій Ключнік. Тут пачынаўся спэцназ // Плацдарм. — 5 сьнежня 2013. — № 21 (29).
^ Расійскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 11. Спр. 1306.
^ Большая советская энциклопедия, 3-е изд.: в 30 т. / Гл. ред. А.М. Прохоров. — М.: Сов. энциклопедия, 1969—1978.
^ ЭГБ. — Мн.: 1999 Т. 5. С. 74.
^ БЭ. — Мн.: 2000 Т. 10. С. 113.
^ Перепись населения — 2009. Минская область (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ Туристская энциклопедия Беларуси. — Мн., 2007.
^ Jelski A. Maryi-Góra // Słownik geograficzny... T. VI. — Warszawa, 1885. S. 156.

Літаратура

Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2000. — Т. 10: Малайзія — Мугаджары. — 544 с. — ISBN 985-11-0169-9
Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Пухавіцкага р-на / Укл. А. А. Прановіч. — Мн.: Беларусь, 2003. — 748, [1] с.: іл. ISBN 985-01-0251-9.
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1999. — Т. 5: М — Пуд. — 592 с. — ISBN 985-11-0141-9
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom VI: Malczyce — Netreba. — Warszawa, 1885.

Вонкавыя спасылкі

[belstat2018-1] а ^б ^в Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[2] Краткий топонимический словарь Белоруссии / В.А. Жучкевич. — Мн.: Изд-во БГУ, 1974. — 448 с. С. 79.

[3] Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Пухавіцкага р-на / Укл. А. А. Прановіч. — Мн.: Беларусь, 2003.

[4] Калевіч Г. Мар’іна Горка. Духоўнае Адраджэньне // «Ave Maria» № 1—2 (166—167), 2009 г.

[а-5] а ^б ^в ^г Вікенцій Ключнік. Тут пачынаўся спэцназ // Плацдарм. — 5 сьнежня 2013. — № 21 (29).

[6] Расійскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 11. Спр. 1306.

[7] Большая советская энциклопедия, 3-е изд.: в 30 т. / Гл. ред. А.М. Прохоров. — М.: Сов. энциклопедия, 1969—1978.

[8] ЭГБ. — Мн.: 1999 Т. 5. С. 74.

[9] БЭ. — Мн.: 2000 Т. 10. С. 113.

[belstat-10] Перепись населения — 2009. Минская область (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[belstat2016-11] Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[belstat2017-12] Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[13] Туристская энциклопедия Беларуси. — Мн., 2007.

[14] Jelski A. Maryi-Góra // Słownik geograficzny... T. VI. — Warszawa, 1885. S. 156.

[1]