Беларускі арабскі альфабэт
Белару́скі ара́бскі альфабэ́т - альфабэт, створаны ў XVI стагодзьдзі як сродак запісу беларускай мовы з дапамогай арабскай пісьменнасьці. Ён складаецца з дваццаці васьмі графэм, зь некаторымі адрозьненьнямі ад звычайнага арабскага альфабэту:
- Для гукаў «ж», «ч» і «п», якія адсутнічаюць у арабскай мове, выкарыстоўваліся цюрска-пэрсыдзкія графэмы
- Для пазначэньня мяккіх гукаў «дз» і «ц» былі створаныя новыя графэмы
- ࢯ ࢮ
- Для гуку «ў» не было створана асобнай графэмы, ён запісваўся гэтак жа, як і «у»:
Беларускі арабскі альфабэт выкарыстоўваўся літоўскімі татарамі, якія жылі на тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага. На працягу XIV—XVI стагодзьдзяў яны перасталі карыстацца ўласнай мовай і пачалі карыстацца літоўскай (старабеларускай), але запісанай арабскімі літарамі. Вядомая спадчына гэтай традыцыі пісьменнасьці — гэта беларускія кнігі-кітабы. Існавалі і польскія тэксты, запісаныя арабскім пісьмом. Мяркуецца, яны зьявіліся не раней за XVII ст.
Табліца адпаведнасьці
рэдагавацьГалосныя
рэдагавацьГалосныя, як і ў клясычнай арабіцы, перадаюць агаласоўкамі над ды пад зычнымі. На пачатку слова галосны пісаўся над ці под аліфам. Часам пасьля галоснага пісалі адпаведны яму паўзычны (пасьля А, Е, Э — аліф, пасьля І, Ы — аліф максура, пасьля У ды О — ўаў.
-
Галосныя А, Е, Э (на пачатку слова اَ)
-
Галосныя І ды Ы (на пачатку слова اِ)
-
Галосныя У ды О (на пачатку слова اُ)
-
Адсутнасьць галоснага
-
Падваеньне
Зычныя
рэдагаваць| Кірыліца | Лацінка | Арабіца | |||
|---|---|---|---|---|---|
| Кантэкстуальныя формы | Ізаляваная | ||||
| Канцавая | Сярэдняя | Пачатковая | |||
| Б б | B b | ـب | ـبـ | بـ | ب |
| В в | V v | ـو | و | ||
| Г г | H h | ـه | ـهـ | هـ | ه |
| Ґ ґ | G g | ـغ | ـغـ | غـ | غ |
| Д д | D d | ـد | د | ||
| Дж дж | Dž dž | ـج | ـجـ | جـ | ج |
| Дзь дзь | Dź dź | ـࢮ | ࢮ ( ) | ||
| Ж ж | Ž ž | ـژ | ژ | ||
| З з | Z z | ض | ـضـ | ضـ | ض |
| Зь зь | Ź ź | ـز | ز | ||
| Й й | J j | ـى | ـىـ | ىـ | ى |
| К к | K k | ـق | ـقـ | قـ | ق |
| Кь ��ь[1] | Kj kj | ـك | ـكـ | كـ | ك |
| Л л, Ль ль | Ł ł, L l | ـل | ـلـ | لـ | ل |
| М м | M m | ـم | ـمـ | مـ | م |
| Н н, Нь нь | N n, Ń ń | ـن | ـنـ | نـ | ن |
| П п | P p | ـپ | ـپـ | پـ | پ |
| Р р | R r | ـر | ر | ||
| С с | S s | ـص | ـصـ | صـ | ص |
| Сь сь | Ś ś | ـث | ـثـ | ثـ | ث |
| Т т | T t | ـط | ـطـ | طـ | ط |
| Ть ть[1] | Tj tj | ـت | ـتـ | تـ | ت |
| Ў ў | Ŭ ŭ | ـو | و | ||
| Ф ф | F f | ـف | ـفـ | فـ | ف |
| Х х | Ch ch | ـح | ـحـ | حـ | ح |
| Ц ц | C c | ـࢯ | ـࢯـ | ࢯـ | ࢯ ( ) |
| Ць ць | Ć ć | ـس | ـسـ | سـ | س |
| Ч ч | Č č | ـچ | ـچـ | چـ | چ |
| Ш ш | Š š | ـش | ـشـ | شـ | ش |
| ' | — | — | ـعـ | — | — |
| ь | — | — | |||
Лігатура
рэдагаваць| Кірыліца | Лацінка | Арабіца | |||
|---|---|---|---|---|---|
| Кантэкстуальныя формы | Ізаляваная | ||||
| Канцавая | Сярэдняя | Пачатковая | |||
| Ла ла, Ля ля | Ła ła, La la | ـلا | لا | ||
Крыніцы
рэдагавацьЛітаратура
рэдагаваць- Д-р Ян Станкевіч. Беларускія мусульмане і беларуская літаратура арабскім пісьмом. [Адбітка з гадавіка Беларускага Навуковага Таварыства, кн. I.] — Вільня : Друкарня Я. Левіна, 1933 ; Менск : Беларускае коопэрацыйна-выдавецкае таварыства «Адраджэньне», 1991 [факсімільн.]. — 3-е выд.
Вонкавыя спасылкі
рэдагаваць- Кітабы — унікальная зьява ў беларускай мове на pravapis.org