Demokratische Republik Kongo

D Demokratischa Repablik Kongo, franz. République démocratique du Congo (RDC), infurmell aa Kongo-Kinshasa oda blouss da Kongo, historisch aa Zaire, is a Stoot ze Zentrolafrika; u nou da Flechn es zwoatgressta Landl vo ganz Afrika. Midrana Bvelkaring vo umma 105 milliona Leitn is d Demokratischa Repablik Kongo da am mejran bavelkate offezjell frankophone Stoot vo da Welt, un es am vejatmejran bavelkata Land vo Afrika, nou Nigeria, Ethiopia un Egiptn. Es is a Mitglid vo de Vaointn Naziona, da Bwegung vo d Blockfrein Stootn, da Afrikanischn Union u da COMESA. Seit 2015 sigt se d estlinga Demokratischa Repablik Kongo i d Nourichtn zwengs an zouwalzatn, oda furtlaffatn, militearischn Konflikt i da Kivu-Region.

In n Flußtol von n Kongo hod s vur umma 90,000 Jouana scho Jaḡar- u Sammlar-Leit gem u vur a poa Jouatausnd hom se nou Bantu-rednate Gmoaschaftn u Reichh durtnhi asbroatt. In n Westn ban Durchgang von n Kongo in n Atlantik hod s Kinereich Kongo von n 14. bis zen 19. Jh. reḡiad. In n Noadoustn, da Mitta und in Oustn hom de Kinereich Azande, Luba u Lunda von n 16. u 17. Jh. bis zen 19. Jh. reḡiad.

I de 1870ga kurz vua n eiropejschn Darappln vo Afrika hod s d Eiropejscha Asfurschung vo da Kongo-Senkn gem, zejascht von n Henry Morton Stanley õgfejad unta Finanziring von n Leopold II vo Belgja. Da Leopold hod se furmell d Rechtt af d Kongo-Gengt ba da Berlina Konferenz 1885 gsichat, es Land zou san Priwatbsitz daklejad u Freistoot Kongo ghoissn. Unta n Freistoot hom d Kolonjaltruppn, ej amol aa d Force Publique ghoissn, dej durtatn, lokalnan Leit gnejt, dass s an Kautschuk fabrizian. Zwischn 1885 u 1908 han milliona vo Kongolesn weng a Kronkat u Schintarei dafreckt. 1908 hod da Leopold aa wenn a long ghadat ghobt houd, en aso ghoissanan Freistoot en Stoot Belgjen iwaloua. Doudamid is s Belgisch Kongo woan.

Da Kongo hod vo Belgjen en 30. June 1960 unta den Nama Repablik von n Kongo d Unohangekait daglengt. Da kongolesischa Nazionalist Patrice Lumumba is zen ejaschtn Prejeminister gwelt woan, dawal da Joseph Kasa-Vubu da ejascht President woan is. Nou da Unohangekait hod s an Konflikt iwa d Kontroll von n Land gem, da wou d Kongo-Krisn gnennt wiad. Dej Prowinzn Katanga unta n Moïse Tshombe u Sidkasai hom nou a Sezession vasoucht. Nou dem, dass d UN u d westlinga Reḡiringa a Hilf vaweiḡad hom u da Lumumba gmoint houd, ar waarad offn fia a Hilf von an jednan Land, a vo da Sowjetunion, hom d USA u Belgjen owa a Misstraua gschepft u zougseng, daŝ ar durch en Kasa-Vubu en 5. Septemma astauscht u nou duach Belgisch-gfejada Truppn vo da Prowinz Katanga en 17. Jenna 1961 putzt, resp. fisaliad, woan is.

En 25. Nufemma 1965 hod da Generolleitnant Joseph-Désiré Mobutu, da spada Mobutu Sese Seko, duach an Putsch offezjell d Macht daglengt. 1971 houd ar as Land af n Nama Zaire umtauft u gfejad als an diktatoriaschn Oaporteia-Stoot min Popular Movement of the Revolution aswej d oinze legala Partei, dej wou s gem houd. An Mobutu sa anti-kommunistisch eigstellta Reḡiring houd z dera Zeid in n Koltn Krejḡ a recht groussa Untastitzing vo d Vaoinigtn Stootn krejgt. I d frejn 1990ga houd en Mobutu sa Reḡiring nougloua. Nou an Genozid in n estlinga Nouchbaland Ruanda vo 1994 hod d Destabilisazion in n Oustn von Kongo u d Entrechting ba d Banyamulenge, a Tutsi Velkl z Ruanda un Ostkongo, 1996 za Inwasion von n Tutsi FPR-reḡiatn Ruanda in n Kongo gfejad, wos da Õfang von n Ejaschtn Kongo Krejḡ gweng is.

En 17. Mai 1997 is da Laurent-Désiré Kabila, a Fejrara vo d Tutsi Streitkreft vo da Prowinz Sidkivu President woan, noudem dass da Mobutu af Morocco tiamt is u hod s Land wida d Demokratischa Repablik von n Kongo gnennt. Spannunga zwischn en Presidentn Kabila u da Präsenz vo Ruanda u vo d Tutsi hom zen Zwoatn Kongo Krejḡ vo 1998 bis 2003 gfejad. Af d Letzt hom nein afrikanische Lenda un umma 20 bwaffnata Partein in n Krejḡ midgmacht,^[1] wos umma 5,4 milliona Leitn en Toud bracht houd.^[2][3][4][5] Dej zwej Krejḡ hom s Land schej demaliad u hergrichtt. Da President Laurent-Désiré Kabila is nou vo oinn vo sane Bodyguard en 16. Jenna 2001 weggaghaut woan un acht Taḡ spada is an sa Suhn, da Joseph, nouhe gruckt, unta dan wou d Menschnrecht in n Land owa aa unta n Hund blim han, wos nou NGOs eftas Missbreich eischlejsst, wej es Iwanacht-Nimmadousaakinna, d Ummafoltarei, arbitreas Eikastln u generell Restrikziona vo d Burgarechtt. Mid de Presidentschafts- u Parlamentswohlen vo 2018 is da Félix Tshisekedi af n Kabila gfulgt, da wou dasida d Presidentschaft inna houd.

D Demokratischa Repablik von n Kongo hod narrisch vill Roustoff, owa orḡ glittn vo politischa Konfliktt, von n Fahln vo Ifrastruktua, vo da Korrupzion u vo Johrhunnat vo wiatschaftling u kolonialn Hunga un Assanejn mid weng groussflechada Firdarung fia d Leitt durtn. Nou da Hapstod Kinshasa, han de zwou grejsstn Stedt wuhl Lubumbashi u Mbuji-Mayi, dej wou allzwoa Berḡbaustedt han. An Kongo sane am mejran exportiatn Produktt han Roustoff, vo dej wou 2012 mejra wej 50% nou Kina ganga han. Ban Human Development Index sitzt da Kongo awl recht weid z untast.^[6] 2018 han umma 600,000 Kongolesn as da Mittn un as n Oustn zwengs Konflikt i Nouchbalendan af da Flucht.^[7] Vill krejng niks zwischa d Zent zen dakeia u d Kempf hom umma fimfthals, oda vejrahalb, milliona Leitn vo dahoim vatrim.^[8]