Янғантау (тау) битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

Битте мөхәррирләү ғәмәлен башҡара алмайһығыҙ. Сәбәбе:

IP-адресығыҙ бөтә Викимедиа Фонды викиларында блокланған.

Блок ҡуйыусы: ‪EPIC‬. Сәбәбе: Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.

Блоктың башланғыс датаһы: 08:48, 2 июль 2024
Блоктың тамамланыу датаһы: 08:48, 2 июль 2025

Ағымдағы IP-адресығыҙ: 206.189.44.186. Блокланған арауыҡ: 206.189.32.0/20

Был мәғлүмәттәрҙе барлыҡ мөрәжәғәттәрегеҙҙә лә күрһәтегеҙ. Әгәр блоклауға яңылыш эләктем тип уйлаһағыҙ, өҫтәмә мәғлүмәтте һәм инструкцияларҙы глобаль асыҡ прокси ҡағиҙәләрендә таба алаһығыҙ.

Юғиһә, блок тураһында фекер алышыу өсөн Мета-викила тикшереү һорауы яҙығыҙ. Һеҙ шулай уҡ стюардтарҙың stewards@wikimedia.org адресындағы VRT сиратына бөтә юғарыла күрһәтелгән мәғлүмәттәр ҡушып электрон хат ебәрә алаһығыҙ.

Һеҙ был биттең сығанаҡ тексын ҡарай һәм күсермәһен ала алаһығыҙ:

{{Ук}}

'''Янғантау''' (тау) — [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Салауат районы]]нда урынлашҡан тау. [[1965 йыл]]да<nowiki/>н тәбиғәт ҡомартҡыһы.

== Физик-географик ҡылыҡһырлама ==
Янғантау (тау) [[Йүрүҙән]] йылғаһының уң яры буйлап көнсығыштан көнбайышҡа табан 2,5 км-ға һуҙылған. Абсолют бейеклеге 143 метр тәшкил итә.

Йүрүҙән йылғаһы кимәленән бейеклеге — 160 м. (Ә диңгеҙ кимәленән 504 м)<ref>[http://www.wanders-k.ru/Россия/гора-янгантау-горелая-гора Гора Янгантау (Горелая гора)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121120072755/http://www.wanders-k.ru/%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%8F/%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B0-%D1%8F%D0%BD%D0%B3%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B0%D1%83-%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%8F-%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B0 |date=2012-11-20 }}</ref>.

Тау пермь системаһының аҫҡы бүлегенә ҡараған артин һәм һаҡмар тоҡомдары йыйырсаларынан тора.

Структур яҡтан Башҡорт көмбәҙенең тәрән ярыҡ менән сикләнгән көньяҡ ситендә урынлашҡан. Был ярыҡ буйлап [[Йүрүҙән]] йылғаһының үҙәне үтә.

Тау битләүенән һыу парҙары менән туйынған эҫе һауа сығып ята. Һауа температураһы +37-тан +150 градус араһында була. Ә 90 метрға еткән тәрән скважиналарҙа температура 380 градусҡа етә.

Тау төпкөлөндә битуминоз мергель тоҡомдарының  окисланыу һәм ҡайтарылыу реакциялары бара. Бындай ҡыҙыу усаҡтар 60-90 м тәрәнлектә ята. Усаҡтарҙы уратып алған тау тоҡомдары йылыны туплау һәм һаҡлау һәләтлегенә эйә.<ref>[http://urbibl.ru/Stat/Gori/yangantau.htm ЯНГАНТАУ — Горелая, или Теплая, гора | Уральская Библиотека] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121230155102/http://www.urbibl.ru/Stat/Gori/yangantau.htm |date=2012-12-30 }}</ref>

== Тарихы ==
[[Файл:Янган- Тау.jpg|thumb|right|250px|]]
Хәҙер Янғантау тип аталған шифалы тауҙы боронғо башҡорттар Ҡарағоштау тип атаған булғандар. 

Тауҙа ғилми тикшеренеүҙәр XVIII быуаттан алып үткәрелә. (П. С. Паллас, 1773; Ф. Н. Чернышев, 1881; Я. А. Гордягин, 1882, 1885; Е. М. Янишевский, 1902; А. Биккель, 1932; Г. В. Вахрушев, 1927, 1957 һ. б.)

Термаль күренештәрҙең тәбиғәте тураһында бик күп фараздар әйтелә. Йәшен атҡандан ер аҫты янғыны сыҡҡандан тигәндән алып, тимер закисы тоҙға күсеүенән һәм битуминоз тоҡомдарҙың яныуынан йылылыҡ сыға, тип һанай ҡайһы берәүҙәр.

Икенселәре радиоактив процестар йәки ышҡылыу һөҙөмтәһендә йылылыҡ бүленеп сығыуы мөмкин, тигән фекер әйтә. 20-се быуаттың 60 йылдарынан тәбиғи радиактив һәм термаль процестың катализаторы булып метеорит тора, тигән фараздар ҙа әйтелә (С.Г.Фаттахутдинов, 1993).

Янғантау, шулай уҡ, бальнеологик курорт төҙөү өсөн нигеҙ булған көкөрт, цинк һәм радон сығанағы ла булып тора. 

Тау битләүҙәрендә [[ҡайын]], [[уҫаҡ]] һәм [[имән]] үҫә. Улар петрофит дала һәм болон яландары менән сиратлашып килә.

Һаҡланып ҡалған ҡарағайҙар ҡасандыр бында беренсел ылыҫлы [[урман]]дар булыуы тураһында һөйләй.

Тауҙа һәм уның ян-яҡтарында дала [[сейә]]нән, тәпәш миндалдән, караганан, [[гөлйемеш]]тән, [[зелпе]]нән (бересклет бородавчатый), бүтәгәнән (типчак), [[кейәү үләне]]нән торған.ҡыуаҡлы туғай-дала комплекстары урын алған.

1980 йылдан Янғантау тауы нигеҙендә заказник һәм 3600 гектар майҙаны булған урмансылыҡ төҙөлә.

Янғантау (тау) — 1965 йылдан алып тәбиғәт ҡомартҡыһы.

== Әҙәбиәт ==
* Башкирская энциклопедия. Гл. ред. М. А. Ильгамов т. 7. Ф-Я. 2011. −624 с.. науч.. изд. Башкирская энциклопедия, г. Уфа.
* Янгантау // Ватандаш. — 2000. — № 7. — С. 35.

== Шулай уҡ ==
* [[Янардағ (тау)|Янардаг (тауы)]] — Әзербайжандағы янар тау, ер аҫты тәбиғи газының факелы менән.
* Химера (тауы) — Төркиәләге янар тау, ер аҫты тәбиғи газының факелы менән.
* Янар тауҙар — Рәсәйҙең Амур өлкәһендәге таш күмерҙәре төтәп ятҡан тауҙар.
* Янар тау — Австралияла.

== Иҫкәрмәләр ==
{{примечания}}

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ|94715}}{{V|21|04|2021}}  
* http://nashural.ru/Mesta/yangantau.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513223556/http://www.nashural.ru/Mesta/yangantau.htm |date=2013-05-13 }}
* [https://pulse.mail.ru/article/pochemu-gorit-zagadochnaya-gora-yangan-tau-na-urale-4360818497876878161-6320828037382931377/?utm_content=lenta_main_mail_ru&utm_campaign=main&utm_referrer=https%3A%2F%2Fpulse.mail.ru&utm_source=pulse_mail_ru Почему «горит» загадочная гора Янган-Тау на Урале. Сайт «Ураловед». 26.03.2021]{{ref-ru}}{{V|21|04|2021}}

{{ООПТ Башкортостана}}
[[Категория:Бейеклеге 1000 метрға тиклем тау түбәләре]]
[[Категория:Алфавит буйынса тау һырттары]]
[[Категория:Башҡортостандың тәбиғәт ҡомартҡылары]]
[[Категория:Салауат районының иҫтәлекле урындары]]

Был биттә ҡулланылған ҡалыптар:

Янғантау (тау) битенә ҡайтыу.

«https://ba.wikipedia.org/wiki/Янғантау_(тау)» битенән алынған