Хәжәт үтәү әҙәбе битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

Битте мөхәррирләү ғәмәлен башҡара алмайһығыҙ. Сәбәбе:

IP-адресығыҙ бөтә Викимедиа Фонды викиларында блокланған.

Блок ҡуйыусы: ‪EPIC‬. Сәбәбе: Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.

Блоктың башланғыс датаһы: 08:48, 2 июль 2024
Блоктың тамамланыу датаһы: 08:48, 2 июль 2025

Ағымдағы IP-адресығыҙ: 206.189.44.186. Блокланған арауыҡ: 206.189.32.0/20

Был мәғлүмәттәрҙе барлыҡ мөрәжәғәттәрегеҙҙә лә күрһәтегеҙ. Әгәр блоклауға яңылыш эләктем тип уйлаһағыҙ, өҫтәмә мәғлүмәтте һәм инструкцияларҙы глобаль асыҡ прокси ҡағиҙәләрендә таба алаһығыҙ.

Юғиһә, блок тураһында фекер алышыу өсөн Мета-викила тикшереү һорауы яҙығыҙ. Һеҙ шулай уҡ стюардтарҙың stewards@wikimedia.org адресындағы VRT сиратына бөтә юғарыла күрһәтелгән мәғлүмәттәр ҡушып электрон хат ебәрә алаһығыҙ.

Һеҙ был биттең сығанаҡ тексын ҡарай һәм күсермәһен ала алаһығыҙ:

{{Ислам}}
[[Файл:Lahic Aftafa.jpg|thumb|210px|Бәҙрәфтән һуң ҡулланыла торған ҡомған (''әфтәфә''), [[Әзербайжан]].]]
'''Хәжәт үтәү әҙәбе''' ({{lang-ar-com|آداب الخلاء|әдәб әл-халә}}) — бәҙрәфтә тәбиғи хәжәт үтәү (кесе һәм оло хәжәт) менән бәйле [[шәриғәт]] ҡағиҙәләре.

Тәбиғи хәжәтен үтәү өсөн [[мосолман]] махсус урынға (бәҙрәф) йәки, ундай ҡоролма булмаһа, кеше күҙенән ҡасып, күренмәгән урынға барырға тейеш. Бәҙрәфкә һул аяҡтан башлап инәләр, уң аяҡтан башлап сығалар. Инер һәм сығыр алдынан махсус ''[[доға]]'' уҡырға кәрәк.

Хәжәтен үтәгәс, мосолман [[нәжес]]тән таҙарынырға тейеш, бының өсөн алдан [[һыу]], [[таш]] йәки яраҡлы берәй нәмә әҙерләп ҡуя{{переход|#Приспособления|green}}. Һыу менән йыуыныу — '''''истинжә''''', ә ҡаты нәмәләр менән таҙарыныу '''''истижмәр''''' тип атала.

Хәжәт үтәү әҙәбе буйынса был хәлендә кеше [[Ҡибла]] яғына йөҙө менән дә, арты менән дә тормаҫҡа тейеш<ref name=":0">Был һүҙҙәргә дәлил: '''«'''''"Мин һеҙгә атай кеше һымаҡ өйрәтәм: берәйегеҙ хәжәт үтәү урынына барһа, ҡиблаға алды менән дә, арты менән дә боролмаһын һәм [оят ерен] уң ҡулы менән таҙартмаһын", – тигән Аллаһ рәсүле ﷺ. Һәм ул ﷺ өс таш ҡулланырға ҡушҡан һәм тиреҫ, серек һөйәк ҡулланыуҙан тыйған'''''»''' (Әбү Дәүд һәм ән-Нәсәи риүәйәт иткәндәр). [https://isnad.link/book/sunan-abu-dauda/1-kniga-ob-ochishenii-hadisy-1-390/4-glava-o-nezhelatelnosti-povorachivatsya-v-storonu-kuibly-pri-spravlenii-nuzhdy] [https://hadeethenc.com/ru/browse/hadith/3078?note=1] [https://vk.com/wall-207618736_187?ysclid=lxygice4h9785657088]</ref>. Аҡмай торған һыуға бәүел итеү, уны истинжә өсөн ҡулланыу, хәжәт үтәгән урынға [[Ҡөрьән]] килтереү һәм уҡыу тыйыла. Бәҙрәф булмаған осраҡта мосолман ҡәберҙәре янында, мунсала, күләгә төшкән урында, емеш ағастары һәм һыу сығанаҡтары янында хәжәт үтәү шулай уҡ тыйыла. Һөйәк, экскремент һәм ризыҡ менән истижмәр ҡылырға ярамай<ref name=":0" />. Был халәттә һөйләшеү, йәнлек өңдәренә, елгә ҡаршы бәүел итеү ғәйепләнә{{переход|#Порицаемые действия|green}}.

== Ҡағиҙә һәм талап сығанаҡтары ==

Хәжәт үтәүҙең барлыҡ ҡағиҙәләре һәм талаптары башҡа [[шәриғәт]] ҡанундары кеүек үк, [[Мөхәммәт (пәйғәмбәр)|Мөхәммәт пәйғәмбәр]] ﷺ һүҙҙәренә һәм ғәмәлдәренә ярашлы ҡабул ителгән. Был йәһәттән барлыҡ [[мәҙһәб]]тәрҙә лә талаптар бер үк тиерлек. Айырма бары тик урта быуат һәм бөгөнгө йәшәү шарттары арҡаһында ғына барлыҡҡа килгән. Хәҙер төрлө бәҙрәф ҡағыҙҙары ла ҡулланыла{{sfn|Хисматулин|2002|с=}}.

== Бәҙрәфкә ингәндәге ҡағиҙәләр ==
Бәҙрәфкә ингәндә «''бисмиЛләһ, әғүүҙү биЛләәһи минәл-хубҫи үәл-хабәәиҫ''» (оригинал: ''بسم الله أعوذ بالله من الخبث و الخبائث'') тигән доғаны уҡыу сөннәт. Был доғанын тәржемәһе: «Аллаһ исеме менән! Боҙоҡ ир-ат ендәрҙән һәм боҙоҡ ҡатын-ҡыҙ ендәрҙән Аллаһҡа һыйынам»<ref name=":1">Доға Сәғид әл-Ҡахтаниҙың «Мосолмандың ҡәлғәһе» китабынан алынған. Доғалар бер аҙ айырылып торорға мөмкин, был лөғәз түгел.</ref>. Хәжәтен тәбиғәттә үтәүсе иһә был доғаны кейемен күтәргән саҡта, [[Ғәүрәт|ғәүрәтен]] асыр алдынан әйтә.

Сыҡҡанда иһә — «''ғуфраанәк''» (''غفرانك'') — тип әйтелә. Тәржемә: «Ғәфү үтенәм (Аллаһтан)!»<ref name=":1" />.

== Хәжәт үтәү ==
Оло йомошто ла, кесеһен дә ултырып үтәү хуплана. Аяҡ өҫтө бәүел итеү тыйылмай. Былар хәҙистәрҙән билдәле. Ҡибла яҡҡа ал йәки арт менән тороп хәжәт үтәү, енес ағзаһына ҡағылыу тыйыла, елгә ҡаршы бәүел итеү, һөйләшеү ҙә ғәйепләнә. Хәжәт үтәгәндә һәм истинжә ваҡытында башты ҡапларға (йәғни, бәҙрәфкә яланбаш инмәҫкә кәңәш ителә ([[Мөстәхәб|мүстәхәб]])). 

== Истинжә һәм истижмәр ==
''Истинжә'' ({{lang-ar|إستنجاء}} — ''хәжәт үтәүҙең ике юлын йыуыу (таҙартыу)'') Фикһ буйынса нәжестән һыу йәки рөхсәт ителгән ҡаты нәмә менән таҙарыныу — ''истижмәр'' ({{lang-ar|إستجمار}}){{sfn|Салих ас-Садлян|2008|с=11}} Ошо ике ысулдың береһен генә файҙаланыу ҙа етә, әммә икеһен дә яраштырыу яҡшыраҡ һанала{{sfn|Аль-Ваджиз|2001|с=35}}{{sfn|Салих ас-Садлян|2008|с=12}}. Истижмәр таш йәки уны алмаштырырлыҡ нәмә менән ҡылына: сепрәк, ҡағыҙ, ағас киҫәге һәм башҡалар{{sfn|Облегченный фикх|2003|с=9}}{{sfn|Аль-Мулаххас|2002|с=31}}.

Истинжә һәм истижмәрҙе уң ҡул менән эшләү<ref name=":0" />, шулай уҡ һөйәк һәм экскременттар менән файҙаланыу тыйыла<ref name=":0" />, таҙарыныу кәмендә өс тапҡыр йыуыныу йәки һөртөнөү юлы менән башҡарылырға тейеш{{sfn|Облегченный фикх|2003|с=9}}. Хәжәт үтәлеп бөткәс кенә таҙарына башларға кәрәк. Ир ағзаһы төбөнән осона табан кәмендә тапҡыр өс тапҡыр йыуыла, күберәк кәрәк булһа, таҡ һанда тамамларға һәм өс тапҡыр һелкетеп ҡуйырға кәрәк{{sfn|Ахсар аль-Мухтасарат|1996|с=90}}. Истинжәнән һуң ҡулдарҙы ер заты менән ышҡырға йә һабын кеүек берәй сара менән йыуырға – нәжестең еҫе һәм эҙе ҡалмаһын өсөн.

Нәжестән һәм бысраҡтан тейешенсә таҙарынмау [[харам]] һәм яҙыҡ һанала. Хәҙистәрҙә ошо арҡала кешеләр ҡәбер ғазабына дусар булыр тип әйтелә{{sfn|Аль-Мулаххас|2002|с=31}}. 

== Ҡулайламалар ==

[[Файл:Aftafa.jpg|мини|150px|Пластмасса ҡомған]]
Хәжәт үтәгәндән һуң таҙарынырға мосолмандар Мөхәммәт Пәйғәмбәр осоронан уҡ һыу һәм таш файҙалана. Бының өсөн махсус һауыт — ҡомған файҙаланыла (ғәрәпсә ''афта́фа'').

Хәҙерге мосолмандар бәҙрәфтә ҡомған урынына һыу үткәргескә тоташтырылған шлангылар ҡуллана. Ярлы илдәрендә пластмасса ҡомғандар һәм сүмес менән биҙрә лә күрергә мөмкин (мәҫәлән, [[Оман]]да){{sfn|Хисматулин|2002|с=}}<ref>{{статья|автор=[[Артемий Лебедев]]|заглавие=Оман|ссылка=http://www.tema.ru/travel/oman/|издательство=Tema.ru|год=2009}}</ref>.

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Нәжес]]

== Иҫкәрмәләр ==
{{примечания|3}}

== Әҙәбиәт ==
{{refbegin|2}}
* {{книга|автор=[[Хисматулин, Алексей Александрович|Хисматулин А. А.]]|часть=Туалеты и урны: ислам|заглавие=Сосуды тайн: туалеты и урны в культурах народов мира|ссылка часть=http://wc.pvost.org/pages/hism_islam.html|место=СПб.|издательство=[[Петербургское востоковедение]]|год=2002|ref=Хисматулин}}
* {{книга|автор=Коллектив улемов|заглавие=Облегченный фикх в свете Корана и Сунны|оригинал=الفقه الميسّر في ضوء الكتاب و السنّة|место=[[Медина]]|издательство=[[Комплекс имени Короля Фахда по изданию Священного Корана]]|год=2003|страниц=452|isbn=9960-847-53-5|ref=Облегченный фикх}}
* {{книга|автор=Абдул-Азим Бадави|заглавие=Аль-Ваджиз фи фикх ас-Сунна ва-ль-Китаб аль-Азиз (на ар.яз., 7 мб)|оригинал=الوجيز في فقه السنة و الكتاب العزيز|ссылка=https://archive.org/download/WAQ35674/35674.pdf|издание=3-е|место=[[Эль-Мансура]], [[Египет]]|издательство=Дар Ибн Раджаб|год=2001|страниц=528|ref=Аль-Ваджиз}}
* {{книга|автор=Салих ибн Ганим ас-Садлян|заглавие=Послание об облегченном фикхе (на ар.яз., 576 кб)|оригинал=رسالة في الفقه الميسّر|ссылка=http://www.islamhouse.com/d/files/ar/ih_books/single/ar_rasalh_in_feqh_almeesr.pdf|издательство=IslamHouse.com|год=2008|страниц=123|ref=Салих ас-Садлян}}
* {{книга|автор=[[Салих аль-Фаузан|Салих ибн Фаузан аль-Фаузан]]|заглавие=Аль-Мулаххас аль-Фикхи|оригинал=الملخّص الفقهي|издание=1-е|место=Эр-Рияд|издательство=Президиум Управления научных исследований и фетв Королевства Саудовская Аравия|год=2002|том=1|страниц=512|isbn=9960-11-217-9|ref=Аль-Мулаххас}}
* {{книга|автор=[[Ибн Балбан]]|заглавие=Ахсар аль-Мухтасарат (с прим. Абдуль-Кадира ибн Ахмада ибн Мустафы ибн Бадрана ад-Димашки)|оригинал=أخصر المختصرات في الفقه علي مذهب الإمام أحمد بن حنبل|ссылка=https://archive.org/download/waq50896/50896.pdf|ответственный=Мухаммад ибн Насир аль-Аджми|издание=1-е|место=Бейрут|издательство=Дар аль-Башаир аль-Исламия|год=1996|страниц=280|ref=Ахсар аль-Мухтасарат}}
* {{книга|автор=Абдуллах ибн Абдуль-Азиз аль-Джибрин|заглавие=Пояснение к книге Ибн Кудамы «Умдат аль-фикх» (на ар.яз., 35 мб)|оригинал=شرح عمدة الفقه|ссылка=https://archive.org/download/waq95265/95265.pdf|издание=2-е|место=Эр-Рияд|издательство=Мактаба ар-Рушд|год=2008/1329 г.х.|страницы=2192|isbn=978-603-00-0461-4}}{{refend}}

== Һылтанмалар ==

* {{книга|автор=Абу Хамид аль-Газали|заглавие=Этика посещения туалета|ссылка=http://www.islam.ru/lib/gasali/nastavlenie/2}}
* {{статья|заглавие=Можно ли мочиться стоя?|ссылка=http://islam.com.ua/islam_ua/fatwa/?ra=3&ru=2&idq=1227&fi=|издательство=Islam.com.ua}}
* [https://www.youtube.com/watch?v=i-HDs0jiox4 Хәжәт үтәү урынында тәһәрәт алғанда "БисмиЛләһ" тип әйтергәме?] — БД төркөмө.

{{Тәһәрәт}}


[[Категория:Шәриғәт]]
[[Категория:Әҙәп]]
[[Категория:Ислам мәҙәниәте]]
[[Категория:Ислам терминдары]]
[[Категория:Санитария]]
[[Категория:Ислам хоҡуғы]]

Был биттә ҡулланылған ҡалыптар:

Хәжәт үтәү әҙәбе битенә ҡайтыу.

«https://ba.wikipedia.org/wiki/Хәжәт_үтәү_әҙәбе» битенән алынған