Тыва Республикаһы битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

Битте мөхәррирләү ғәмәлен башҡара алмайһығыҙ. Сәбәбе:

IP-адресығыҙ бөтә Викимедиа Фонды викиларында блокланған.

Блок ҡуйыусы: ‪EPIC‬. Сәбәбе: Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.

Блоктың башланғыс датаһы: 08:48, 2 июль 2024
Блоктың тамамланыу датаһы: 08:48, 2 июль 2025

Ағымдағы IP-адресығыҙ: 206.189.44.186. Блокланған арауыҡ: 206.189.32.0/20

Был мәғлүмәттәрҙе барлыҡ мөрәжәғәттәрегеҙҙә лә күрһәтегеҙ. Әгәр блоклауға яңылыш эләктем тип уйлаһағыҙ, өҫтәмә мәғлүмәтте һәм инструкцияларҙы глобаль асыҡ прокси ҡағиҙәләрендә таба алаһығыҙ.

Юғиһә, блок тураһында фекер алышыу өсөн Мета-викила тикшереү һорауы яҙығыҙ. Һеҙ шулай уҡ стюардтарҙың stewards@wikimedia.org адресындағы VRT сиратына бөтә юғарыла күрһәтелгән мәғлүмәттәр ҡушып электрон хат ебәрә алаһығыҙ.

Һеҙ был биттең сығанаҡ тексын ҡарай һәм күсермәһен ала алаһығыҙ:

{{Рәсәй төбәктәре буйынса мәғлүмәт
|RuNm= Тыва Республикаһы
|RuPostfix= 
|OfNm1= {{lang-tyv|Тыва Республика}}
|OfNm2 = 
|FSFlag     = [[Файл:Flag of Tuva.svg|165px|Тыва флагы]]
|FSCoA      = [[Файл:Coat of arms of Tuva.svg|110px|Тыва Гербы]]
|FlagLnk    =  Тыва Флагы
|CoALnk     =  Тыва Гербы
|FSMap      = [[Файл:Map of Russia (2014–2022) - Tuva.svg|300px]]
|Название гимна = Тооруктуг долгай тандым
|FSMapName  =
|FSCtrWhat  = Баш ҡала
|FSCtrNm    = [[Ҡыҙыл (ҡала)| Ҡыҙыл]]
|AreaRnk    = 21-се
|TotArea    = 168 600
|WaterPrcnt = 0,5
|PopRnk     = 77-се
|PopQty     = {{Үҫә}} 316 968 кеше<ref>[http://www.gks.ru/free_doc/2010/popul10-Pr.xls Росстат. Предварительная оценка численности постоянного населения субъектов Российской Федерации]</ref> |PopCtDate  = 2010
|PopDens    = 1,88 кеше
|FedDistrNm = [[Себер Федераль округы]]
|EcRegNm    =  [[Көнсығыш-Себер Иҡтисади районы|Көнсығыш-Себер]]
|CadNo      = 17
|LangLangs  =
|OfLangs    = [[урыҫ теле]], [[тыва теле]]
|HeadTtl    = 
|HeadNm     = 
|ViceTtl    = Хөкүмәт башлығы
|ViceNm     = Владислав Ховалыг (ваҡытлыса башҡарыусы)
|LegislTtl  = Бөйөк Хурал закон сығарыу палатаһы рәйесе
|LegislNm   = [[Даваа, Кан-оол Тимурович|Кан-оол Даваа]]
|FSAnthem   =
|MSKS= +4
}}
{{Внешние медиафайлы
|audio1 = [[Тыва Республикаһы гимны]] (тыва телендә) [[File:Mentyvamenvocal.ogg]]}}
'''Тыва Республикаһы''' (''Тыва́'', ''Тува́'', {{lang-tyv|Тыва Республика}}) — [[Рәсәй|Рәсәй Федерацияһы]] составындағы [[Себер федераль округы]]на ҡараған республика. РСФСР составында [[1944 йыл]]дың [[11 октябрь|11 октябрендә]] ойошторола.

[[Файл:Город Кызыл с Хем-Белдири.jpg|thumb|250px|Тыва Республикаһы баш ҡалаһы - [[Ҡыҙыл (ҡала)|Ҡыҙыл]] ҡалаһы]]

[[Себер федераль округы]]на инә, Көнсығыш-Себер иҡтисад районы бер өлөшө булып тора.

РСФСР составына Тыва автономиялы өлкә булараҡ [[1944 йыл]]дың [[11 октябрь|11 октябрендә]] инә (1961 йылдан — Тыва Автономиялы Совет Социалистик Республикаһы), һуңынан 1991 йылдың 24 майында республика булараҡ үҙгәртелде.

Дəүлəт телҙере — урыҫ теле, тыва теле. Тожу кожуунында тыва теленең тожу диалекты таралған.

== Дәүләт ҡоролошо ==
Тыва Республикаһы Конституцияға ярашлы дәүләт власы суд, башҡарма һәм закондар сығарыу йүнәлештәренә бүленә.

=== Башҡарма власть ===
{{articlereference| Тыва Республикаһы Хөкүмәте}}
{{articlereference| Тыва Республикаһы  Башлығы}}
[[Тыва Республикаһы Башлығы]] — Тыва Республикаһы иң юғары вазифалы кешеһе. [[Тыва Республикаһы Хөкүмәте]] етәксеһе.
Тыва Республикаһы Хөкүмәте статусы һәм хоҡуғы Тыва Республикаһы Конституцияғы менән билдәләнгән.

=== Суд власы ===
Тыва Республикаһы суд системаһы составында:
# [[Тыва Республикаһы юғары суды]], [[Рәсәйҙен юғары суды]]ның түбәнге инстанция суды
# [[Тыва Республикаһы арбитраж суды]] , [[Рәсәйҙен юғары суды]]ның түбәнге инстанция суды

=== Закондар сығарыу власы ===
{{articlereference| Тыва Республикаһы  Юғары Хуралы}}
Тыва Республикаһы Парламенты — [[Тыва Республикаһы Юғары Хурал|Юғары Хуралы]].

== Гимны ==
{{Articlereference|Тыва Республикаһы гимны}}
{{Articlereference|Тыва Республикаһы гимны (1993—2011)}}
1993 йылдан 2011 йылғаса ғәмәлдә булған гимндын исеме — «Тооруктуг „Долгай“ таңдым» ({{lang-ba|Урман эрбет сәтләүекләр менән тулы (Эрбетле минен тайгам «Долгай»)}}). Халыҡ йыры. Эшкәртеү авторы — Аяна Самияй ҡыҙы Монгуш.
{| cellpadding=6
! 1993—2011 йылғы гимндың тыва телендә һүҙҙәре
|- style="vertical-align:top; white-space:nowrap;"
| Тооруктуг долгай таңдым<br />
Долганзымза тодар-ла мен<br />
Тос-ла чүзүн малымайны<br />
Доруктурза байыыр-ла мен<br />
Эзириктиг ээр-ле таңдым<br />
Эргилзимзе тодар-ла мен<br />
Эрээн-шокар малымайны<br />
Азыраза байыыр-ла мен<br />
|}
2011 йылдың 11 Урағай көнөндә Тыва Республикаһы Дәүләт гимны тураһында закон үҙгәртелде. Яңы гимны исеме — ''Мен тыва мен'' ({{lang-ba|Мин тывамын}}).

== Йәғрәфиәһе ==
Көньяҡтан һәм көнсығыштан [[Монголия]], төньяҡтан [[Красноярск крайы]], төньяҡ-көнбайыштан [[Хакас Республикаһы]], төньяҡ-көнсығыштан [[Бүрәт Республикаһы]] һәм [[Иркутск өлкәһе]], көнбайыштан [[Алтай Республикаһы]] менән сиктәш.

== Халҡы ==
Халыҡ һаны — 313 940 кеше ([[2009]]), халыҡ тығыҙлығы — 1,86 кеше/ км² ([[2009]]). Ҡала халҡы 51,22 % ([[2009]]) тәшкил итә.

1959—2002 йылдарҙа Тыва Республикаһының милли составы:
{| class="standard"
!Халыҡ
![[1959 йыл]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_59.php?reg=66</ref>
![[1970 йыл]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_70.php?reg=78</ref>
![[1979 йыл]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_79.php?reg=78</ref>
![[1989 йыл]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_89.php?reg=67</ref>
![[2002 йыл]]<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_02.php?reg=66</ref>
![[:ru:2010_год|2010 йыл]]<ref>{{Cite web|url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab7.xls|title=Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года|access-date=2012-07-15|archive-date=2012-06-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20120601173256/http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab7.xls|deadlink=no}}</ref>
![[:ru:2021_год|2021 йыл]]<ref name="Nac_total_2021">{{Cite web|url=https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/Tom5_tab1_VPN-2020.xlsx|title=Национальный состав населения Российской Федерации согласно переписи населения 2021 года|deadlink=no|access-date=2023-01-06|archive-date=2022-12-30|archive-url=https://web.archive.org/web/20221230204643/https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/Tom5_tab1_VPN-2020.xlsx}}</ref>
|-
|[[Тыва]]
| align="right" | 57,0 %
| align="right" | 58,6 %
| align="right" | 60,5 %
| align="right" | 64,3 %
| align="right" | 77,0 %
|82,0 %
|88,7 %
|-
|[[Урыҫ]]
| align="right" | 40,1 %
| align="right" | 38,3 %
| align="right" | 36,2 %
| align="right" | 32,0 %
| align="right" | 20,1 %
|16,3 %
|10,1 %
|-
|[[Хакас]]
| align="right" | 1,0 %
| align="right" | 0,9 %
| align="right" | 0,8 %
| align="right" | 0,7 %
| align="right" | 0,4 %
|0,3 %
|0,1 %
|-
|
|
|
|
|
|
|
|
|-
|
|
|
|
|
|
|
|
|-
|
|
|
|
|
|
|
|
|}

== Административ бүленеше ==
[[Файл:Admin-map-Tyva-region.gif|495 px|thumb|left|Тыва Республикаһының административ бүленеше]]

# [[Бай-тайга кожуун]]
# [[Барыын-Хемчик кожуун]]
# [[Чөөн-Хемчик кожуун]]
# [[Каа-Хем кожуун]]
# [[Кызыл кожуун]]
# [[Монгун-Тайга кожуун]]
# [[Өвүр кожуун]]
# [[Бий-Хем кожуун]]
# [[Сүт-Хөл кожуун]]
# [[Таңды кожуун]]
# [[Тере-Хөл кожуун]]
# [[Тес-Хем кожуун]]
# [[Тожу кожуун]]
# [[Улуг-Хем кожуун]]
# [[Чаа-Хөл кожуун]]
# [[Чеди-Хөл кожуун]]
# [[Эрзин кожуун]]

== Иҫкәрмәләр ==
<references />
{{Рәсәйҙең федератив төҙөлөшө}}
{{ТӨРКСОЙ}}
[[Категория:Рәсәй Федерацияһы республикалары]]
[[Категория:Тыва]]

Был биттә ҡулланылған ҡалыптар:

Тыва Республикаһы битенә ҡайтыу.

«https://ba.wikipedia.org/wiki/Тыва_Республикаһы» битенән алынған