Токио битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

Битте мөхәррирләү ғәмәлен башҡара алмайһығыҙ. Сәбәбе:
IP-адресығыҙ бөтә Викимедиа Фонды викиларында блокланған.
Блок ҡуйыусы: ‪EPIC‬. Сәбәбе: Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.
Блоктың башланғыс датаһы: 08:48, 2 июль 2024
Блоктың тамамланыу датаһы: 08:48, 2 июль 2025
Ағымдағы IP-адресығыҙ: 206.189.44.186. Блокланған арауыҡ: 206.189.32.0/20
Был мәғлүмәттәрҙе барлыҡ мөрәжәғәттәрегеҙҙә лә күрһәтегеҙ. Әгәр блоклауға яңылыш эләктем тип уйлаһағыҙ, өҫтәмә мәғлүмәтте һәм инструкцияларҙы глобаль асыҡ прокси ҡағиҙәләрендә таба алаһығыҙ.
Юғиһә, блок тураһында фекер алышыу өсөн Мета-викила тикшереү һорауы яҙығыҙ. Һеҙ шулай уҡ стюардтарҙың stewards@wikimedia.org адресындағы VRT сиратына бөтә юғарыла күрһәтелгән мәғлүмәттәр ҡушып электрон хат ебәрә алаһығыҙ.
Һеҙ был биттең сығанаҡ тексын ҡарай һәм күсермәһен ала алаһығыҙ:
{{Префектура Японии
|Название            = Токио
|Японское название   = 東京都
|Карта               = Japan tokyo map small.png
|Остров              = Хонсю
|Координаты          = {{coord|35|41|N|139|36|E|type:city(8336611)_region:JP}}
|ISO = JP-13
|Рейтинг по площади = 45-се
|Процент воды = 1,0
|Уездов = 1
|Цветок = [[Сакура]] Йошино
|Дерево = [[Гинкго]] (Ginkgo biloba)
|Птица = Ҡара башлы [[аҡсарлаҡ]] ({{lang-lat|Larus ridibundus}})
|Изображение флага = Flag of Tokyo Metropolis.svg
|Изображение символа = PrefSymbol-Tokyo.svg
|Описание символа = 1989 йылдың июнендә ҡабул ителгән [[Токионың рәсми символдары|Токио символы]]&nbsp;— Т хәрефен барлыҡҡа килтергән [[гинкго]]ның йәшел япрағынан һәм өс дуғанан тора. Ул Токионың киләсәктәге үҫешен, сәскә атыуын, хайран ҡалдырыуын һәм тыныслығын аңлата.
|Губернатор = [[Ишихара, Шинтаро|Шинтаро Ишихара]]
|Сайт = http://www.metro.tokyo.jp/
|Карта префектуры = TokyoMap.svg
}}
[[Файл:Skyscrapers of Shinjuku 2009 January.jpg|250px|thumb|Токио үҙәге, Шинджуку]]
[[Файл:Tokyo01.jpg|thumb|250px|Төнгө Токио, Шибуя станцияһының төньяғында]]

'''То́кио''' ({{lang-ja|東京|}} {{Audio|ja-Tokyo.og}}, «Көнсығыш баш ҡала») — [[Япония]]ның баш ҡалаһы, уның административ, финанс, мәҙәни, сәнәғәт һәм сәйәси үҙәге.
[[Хонсю]] утрауының көньяҡ-көнсығышында, [[Канто тигеҙлеге]]ндә, Тымыҡ океандың [[Токио ҡултығы]] бухтаһында урынлашҡан. {{Площадь и население административной единицы Японии|Префектура|JP-13|JP-13}}

Токио баш ҡала округы — Японияның административ берәмеге, үҙ эсенә Токионың махсус райондарын, Тама өлкәһен һәм Токио баш ҡала округының утрау территорияларын (Изу һәм Огасавара утрауҙары) ала.

== Административ статусы ==
Рәсми рәүештә Токио ҡала түгел, ә префектураларҙың береһе, дөрөҫөрәге {{нихонго|ҡала округы|都|то}} булып тора. Был синыфта ул бер үҙе генә. Уның территорияһына, Хонсю утрауының бер өлөшөнән башҡа, көньяғындағы бер нисә ваҡ утрау, шулай уҡ Изу һәм Огасавара [[утрау]]ҙары инә. Токио округы 62 административ берәмектән — ҡалаларҙан, ҡасабаларҙан һәм ауыл общиналарынан тора. «Токио ҡалаһы» тигән ваҡытта, ғәҙәттә баш ҡала округына ингән 23 махсус районды күҙ уңында тоталар. Улар 1889 һәм 1943 йылдары араһында Токио ҡалаһының административ берәмектәре ине. Ә хәҙер улар үҙҙәре ҡала статустарына эйә: һәр береһенең үҙ мэры һәм ҡала советы бар.

Ҡала хөкүмәтен халыҡ тарафынан һайланған губернатор етәкләй. Хөкүмәттең штаб-квартираһы округтың муниципаль үҙәге [[Шинджуку]]ла урынлашҡан. Токиола шулай уҡ дәүләт хөкүмәте менән Токионың император һарайы (элекке исеме: Токио император замогы — Япония императорҙарының төп резиденцияһы) урынлашҡан.

== Тарих ==
Токио районында ҡәбиләләрҙең таш быуатта уҡ йәшәүенә ҡарамаҫтан, ҡала тарихта яңыраҡ ҡына актив роль уйнай башлаған. [[XII быуат]]та урындағы яугир Эдо Таро Шигенадой тарафынан бында форт төҙөлгән. Йолалар буйынса, Эдо исемен ул йәшәгән урынынан ({{lang-ja|江戸}}, «бухтаға инеү урыны») алған . [[1457 йыл]]да [[Ота Докан]], япон шогунлығындағы Канто өлкәһенең хакимы, [[Эдо замогы]]н төҙөгән. [[1590 йыл]]да уны [[Токугава Иеясу]], Токугава шогундары кланына нигеҙ һалыусы, яулап алған. Шулай итеп, Эдо шогунлыҡтың баш ҡалаһы була, империяның баш ҡалаһы булып [[Киото]] ҡала бирә. Иеясу оҙайлы идара институттарын булдыра. Ҡала бик шәп үҫешә һәм [[XVIII быуат]]та донъяның иң эре ҡалаларының береһенә әйләнә. [[1615 йыл]]да Иеясу ғәскәре үҙ дошмандарын — Тойотоми кланын ҡыйрата һәм 250 йыл тирәһе абсолют власҡа эйә була.

[[Мейджи реставрацияһы]] һөҙөмтәһендә [[1868 йыл]]да [[Бакумацу|шогунлыҡ]] ҡолатыла һәм император власы тергеҙелә. 1869 йылда Император [[Муцуһито]] баш ҡаланы Эдоға күсерә, һәм исемен Токиоға алмаштыра. Бының һөҙөмтәһендә Киотоның баш ҡала булып ҡала булып ҡалыуы тураһында бәхәстәр тыуа. XIX быуаттың икенсе яртыһында сәнәғәт, судно төҙөү шунан бик шәп үҫешә башлай. [[1872 йыл]]да Токио — [[Иокогама]] тимер юлы төҙөлә, [[1877 йыл]]да — [[Кобе]] — [[Осака]] — Токио.

[[1923 йыл]]дың 1-се сентябрендә Токио һәм тирә-яғында [[Канто көслө ер тетрәүе|көслө ер тетрәүе]] була. (магнитудаһы [[Рихтер шкалаһы]] буйынса 8—9 балл). Ҡаланың яртыһына яҡын өлөшө емерелә, бик ҙур янғын сыға. 90 000 тирәһе кеше һәләк була. Кире тергеҙеү планы бик ҡиммәт булһа ла, ҡала өлөшләтә тергеҙелә башлай.

Ҡала Икенсе донъя һуғышы ваҡытанда тағы зыян күрә. Бер урынға төбәлгән көслө авиация һөжүмдәренә дусар була. 1945 йыл 8 март төнгө һөжүмендә генә 80 000 артыҡ кеше һәләк була. Бик күп ағас ҡаралтылар яна, иҫке Император һарайы зыян күрә. Һуғыштан һуң Токио оккупациялана, [[Корея һуғышы]] ваҡытында эре хәрби үҙәк була. Бында хәҙер ҙә бер нисә америка хәрби базалары бар (Йокота хәрби базаһы һ.б.).

XX быуат уртаһында ил иҡтисады бик шәп үҫә башлай («[[Япон иҡтисади мөғжизәһе|Иҡтисади мөғжизә]]» тип атап үтелә), [[1966 йыл]]да донъяның икенсе иң ҙур иҡтисадына әүерелә. Һуғыш яраларының уңалғанын Токиола 1964 йылда үткәрелгән йәйге [[Олимпия уйындары]] иҫбатлай.

70-се йылдарҙа Токионы ауыл райондарынан килгән эшсе көстәре тулҡыны биләп ала. Был ҡаланың үҫешенә бик ынғай йоғонто яһай. 80-се йылдарҙа Токио до��ъяның бик хәрәкәтсән үҫешкән ҡалаһына әйләнә.

[[20 март]] [[1995 йыл]]да [[токио метроһы]]нда [[Зарин (химик ҡорал)|зарин]] газы менән теракт яһала. Теракт [[Аум Шинрикьо]] дини сектаһы тарафынан башҡарыла. Һөҙөмтәлә 5 000 ашыу кеше зыян күрә, 11 кеше һәләк була.

Токио районындағы сейсмик активлыҡ Япония баш ҡалаһын икенсе ҡалаға күсереү бәхәсен тыуҙыра. Бының өсөн өс кандидат һайлана: [[Насу (ҡасаба)|Насу]] (300 км төньяҡта), [[Һигашино]] ([[Нагано]] эргәһендә, үҙәк Япония) һәм Мие [[провинция]]һындағы яңы ҡала, [[Нагоя]]нан алыҫ түгел (Токионан 450 км көнбайышта). Хөкүмәттән ризалыҡ алыныуға ҡарамаҫтан был юҫыҡта башҡа эштәр дауам ителмәй.

Хәҙерге ваҡытта Токио үҫеүен дауам итә. Бер-бер артлы яһалма утрауҙар яһау проектары тормошҡа ашырыла. Иң билдәле булғаны [[Одайба]] проекты, хәҙер ул төп сауҙа һәм күңел асыу үҙәге булып тора.

== География ==
[[Файл:Tokyo Tower and Tokyo Sky Tree 2011 January.jpg|thumb|right|250px|[[Токио телевизион башняһы|Токио телебашняһы]] һәм артҡы планда [[Токионың күк ағасы]]]]
Токионың ҡитға өлөшө [[Токио ҡултығы]]ның төньяҡ-көнбайышында урынлашҡан, оҙонлоғо көнсығыштан көнбайышҡа 90 км, төньяҡтан көньяҡҡа 25 км тирәһе. Көнсығышта [[Чиба префектураһы]], көнбайышта — [[Яманаши префектураһы]], көньяҡта — [[Канагава префектураһы]] һәм төньяҡта [[Сайтама префектураһы]] менән сиктәш. Ҡитға Токиоһы көнсығыш яртыһында Токио махсус райондарына бүленә.
Бынан башҡа, Токионың административ сиктәрендә Тымыҡ океанда Хоншу утрауының көньяғнда ике утрауҙар сынйыры бар. Был утрауҙар ([[Изу (утрауҙар)|Изу]] һәм [[Бонин утрауҙары|Огасавара]]) Японияның ҡитға өлөшөнән 1000 км ашыуға тиклем һуҙылып киткәндәр.

Токиола бер нисә көслө ер тетрәү булған: [[1703]], [[1782]], [[1812]], [[1855]], [[1923]] һәм [[2011]] йылдарҙа.

=== Утрауҙар ===
[[Файл:ShikinePortTyoJpDec04-01.jpg|thumb|250px|[[Сикинеджима]]]]
Токио алыҫта урынлашҡан күп утрауҙарға эйә, уларҙың береһе Токио үҙәгенән 1850 км алыҫлыҡта урынлашҡан. [[Шинджуку]]лағы баш ҡала хөкүмәтенең штаб-квартираһынан бик алыҫта булғандары өсөн улар Токио округтары хакимиәттәре тарафынан идара ителәләр.

=== Милли парктар ===
[[Файл:Hachijo-jima.JPG|thumb|250px|[[Фуджи-Хаконе-Изу милли паркы]]]]
Токиола бер нисә милли парк бар, уларҙың араһында:
* [[Хачиоджи]] көньяғындағы {{нихонго|[[Такао (тау)|Такао]] тирәләй урынлашҡан Мейджи урманы|明治の森高尾国定公園|Мейджи но мори Такао кокутей ко:эн}} .
* Огасавара милли паркы ([[Бонин утрауҙары]]нда). 2006 йылдан башлап хәҙерге ваҡытта уны [[ЮНЕСКО]] бөтә донъя тәбиғәт мираҫы объекты итеү өсөн көс түгелә.
* [[Уэно (парк)|Уэно паркы]] үҙенең музыйҙары менән киң билдәле. Был паркта киләһе музейҙар урынлашҡан: [[Токио милли музейы]], Милли фән музейы, Шитамачи музейы һәм [[Милли көнбайыш сәнғәте музейы (Токио)|Милли көнбайыш сәнғәте музейы]].

=== Климат ===

Токио ([[Кёппендың климаттар классификацияһы]] буйынса [[Гумид климат]] зонаһында урынлашҡан: дымлы эҫе йәй һәм йомшаҡ ҡыш. Йыллыҡ яуым-төшөм күләме уртаса 1380 мм. Токиола ҡар ҡышын бер нисә тапҡыр ғына, ләкин йыл һайын яуа. Токионың халыҡ һаны климатҡа тәьҫир итә. Ҡалаларҙың үҫеше һәм климат араһындағы бәйләнешкә Токио асыҡ бер миҫал.

Токиоға тайфундар йыш килә, тик һирәктәре генә көслө була. Һуңғыһы 2007 йылғы, халыҡ-ара классификация буйынса «Fitow» исемле «19-сы Хэйсэй йылының 9-сы тайфуны».

{{Климат города
|Город_род=Токио
|Источник=[http://pogoda.ru.net/climate2/47662.htm Һауа торошо һәм климат]
| Янв_ср=6.1        | Янв_ср_осад=53
| Фев_ср=6.5        | Фев_ср_осад=57
| Мар_ср=9.4        | Мар_ср_осад=119
| Апр_ср=14.6       | Апр_ср_осад=126
| Май_ср=18.9       | Май_ср_осад=139
| Июн_ср=22.1       | Июн_ср_осад=169
| Июл_ср=25.8       | Июл_ср_осад=155
| Авг_ср=27.4       | Авг_ср_осад=169
| Сен_ср=23.8       | Сен_ср_осад=210
| Окт_ср=18.5       | Окт_ср_осад=200
| Ноя_ср=13.3       | Ноя_ср_осад=90
| Дек_ср=8.7        | Дек_ср_осад=52
| Год_ср=16.3       | Год_ср_осад=1537
| Янв_ср_мин=2.4    | Янв_ср_макс=9.9
| Фев_ср_мин=2.8    | Фев_ср_макс=10.4
| Мар_ср_мин=5.5    | Мар_ср_макс=13.3
| Апр_ср_мин=10.7   | Апр_ср_макс=18.8
| Май_ср_мин=15.3   | Май_ср_макс=22.8
| Июн_ср_мин=19.1   | Июн_ср_макс=25.5
| Июл_ср_мин=22.9   | Июл_ср_макс=29.4
| Авг_ср_мин=24.6   | Авг_ср_макс=31.1
| Сен_ср_мин=21.0   | Сен_ср_макс=27.2
| Окт_ср_мин=15.3   | Окт_ср_макс=21.8
| Ноя_ср_мин=9.7    | Ноя_ср_макс=16.9
| Дек_ср_мин=5.0    | Дек_ср_макс=12.5
| Год_ср_мин=12.9   | Год_ср_макс=20.0
| Янв_а_макс=22.6   | Янв_а_мин=-6.3
| Фев_а_макс=24.5   | Фев_а_мин=-4.8
| Мар_а_макс=25.1   | Мар_а_мин=-4.4
| Апр_а_макс=28.9   | Апр_а_мин=0.3
| Май_а_макс=31.9   | Май_а_мин=4.0
| Июн_а_макс=36.2   | Июн_а_мин=10.3
| Июл_а_макс=39.5   | Июл_а_мин=14.0
| Авг_а_макс=39.1   | Авг_а_мин=15.9
| Сен_а_макс=38.1   | Сен_а_мин=11.1
| Окт_а_макс=32.6   | Окт_а_мин=5.9
| Ноя_а_макс=26.7   | Ноя_а_мин=-0.7
| Дек_а_макс=24.8   | Дек_а_мин=-4.2
| Год_а_макс=39.5   | Год_а_мин=-6.3
|}}

== Административ-территориаль бүленеш ==
[[Файл:Tokyo Special Wards.png|thumb|280px|Токионың махсус райондары]]
[[Файл:Cities in Western Tokyo Metropolis.png|thumb|280px|Көнбайыш Токио ҡалалары]]

Токио үҙ эсенә 23 махсус районды ала. Улар 1943 йылға тиклем ҡала составына ингәндәр, хәҙер айырым үҙидара муниципалитет булып торалар, һәр береһенең үҙ мэры һәм советы бар. Был 23 муниципалитетҡа өҫтәмә булып, префектураға 26 ҡала, бер өйәҙ һәм 4 округ (5 ҡасаба һәм 8 ауыл) инә. Токио хөкүмәтен халыҡ тарафынан һайланған губернатор һәм ҡала йыйыны етәкләй. Хөкүмәттең штаб-квартираһы Шинджукула, ул бөтөн Токио менән идара итә, шул иҫәптән бөтә күлдәр, йылғалар, дамбалар, фермалар, алыҫтағы утрауҙар һәм милли парктар.

=== Токионың 23 махсус районы ===

Әйтеп кителеүенсә, 23 махсус райондың һәр береһе мэры һәм район советы булған үҙаллы муниципаль берәмек һәм статустары ҡалаларҙыҡына тиңләнгән. Бер айырмаһы — ҡайһы бер идари функцияларҙы Токио округының ҡала хөкүмәте башҡара.

[[1 октябрь]] [[2005 йыл]]ға ҡарата бөтә 23 махсус райондың халҡы 8,457 млн кеше тирәһе тәшкил иткән, халыҡ тығыҙлығы иһәм {{nobr|13 603}} кеше/км².

{| border=0 cellspacing=0 cellpadding=4
|-
|valign=top|
* [[Адачи]]
* [[Аракава (махсус район)|Аракава]]
* [[Бункё]]
* [[Итабаши]]
* [[Кацушика]]
* [[Кита (махсус район)|Кита]]
* [[Кото (махсус район)|Кото]]
* [[Минато]]
* [[Мегуро]]
* [[Накано (махсус район)|Накано]]
* [[Нерима]]
* [[Ота (махсус район)|Ота]]
| valign="top" |
* [[Шибуя (махсус район)|Шибуя]]
* [[Шинагава]]
* [[Шинджуку]]
* [[Шугинами]]
* [[Шумида]]
* [[Сетагая]]
* [[Тайто (махсус район)|Тайто]]
* [[Чийода (махсус район)|Чийода]]
* [[Тошима (махсус район)|Тошима]]
* [[Чуо]]
* [[Эдогава (махсус район)|Эдогава]]
|}

=== Көнбайыш Токио ===
[[Файл:Tokyo Landsat.jpg|thumb|250px|[[НАСА]] [[Landsat 7]] юлдашынан алынған Токио фотографияһы]]

Махсус райондарҙың көнбайышында ҡалалар бар. Күбеһенсә улар үҙәк Токиола эшләгән кешеләрҙең йоҡо райондары булып тора. Ҡайһы берҙәренең сауҙа һәм сәнәғәт базалары ла бар. Был ҡалалар бергә «Көнбайыш Токионы» барлыҡҡа килтерә.

==== Ҡалалар ====
Префектура ҡалалары исемлеге:
{|
|valign="top"|
* [[Акируно]];
* [[Акишима]];
* [[Инаги]];
* [[Кийосе]];
* [[Коганеи]];
* [[Кодайра]];
* [[Кокубунджи]];
|valign="top"|
* [[Комаэ]];
* [[Кунитачи]];
* [[Мачида]];
* [[Митака]];
* [[Мусасимураяма]];
* [[Мусасино]];
* [[Нишитокё]];
|valign="top"|
* [[Оме (ҡала)|Оме]];
* [[Тама (ҡала)|Тама]];
* [[Тачикава]];
* [[Чофу]];
* [[Фусса (ҡала)|Фусса]];
* [[Фучу (Токио)|Фучу]];
* [[Хамура]];
|valign="top"|
* [[Хачиоджи]];
* [[Хигашикуруме]];
* [[Хигашимураяма (ҡала)|Хигашимураяма]];
* [[Хигашиямато]];
* [[Хино (Токио)|Хино]].
|}

==== Уезд ====
Префектураның иң көнбайыш өлөшөндә [[Нишитама]] уезды урынлашҡан. Уның эсенә киләһе Япония ҡасабалары һәм ауылдары инә:
* [[Мизухо (ҡасаба)|Мизухо]];
* [[Окутама]];
* [[Хиноде]];
* [[Хинохара]].

Был майҙандың күп өлөшөн тауҙар биләй, улар иһә урбанлашыуға ярамай. Токиолағы иң бейек тау — [[Кумотари]] тауы — 2017 м. Шулай уҡ округта киләһе тауҙар бар: [[Такасу]] (1737 м), [[Одаке]] (1266 м) һәм [[Митаке]] (929 м). Яманаши префектураһы янындағы һәм [[Тама йылғаһы]]ндағы [[Окатума күле]] Японияның иң ҙур күлдәренең береһе булып тора.

=== Округтар ===
Утрауҙарҙа дүрт Токио округына ингән ике ҡасаба һәм ет�� ауыл урынлашҡан. Округтар буйынса муниципалитеттар:
{|
|valign="top"|
* [[Мияке (округ)|Мияке]];
** [[Микураджима (ауыл)|Микураджима]];
** [[Мияке (ауыл)|Мияке]];
* [[Огасавара (округ)|Огасавара]];
** [[Огасавара (ауыл)|Огасавара]];
|valign="top"|
* [[Ошима (округ, Токио)|Ошима]];
** [[Козушима (ауыл)|Козушима]];
** [[Нииджима (ауыл)|Нииджима]];
** [[Ошима (Ҡасаба)|Ошима]];
** [[Тошима (Токио)|Тошима]];
|valign="top"|
* [[Хатиджо (округ)|Хатиджо]];
** [[Аогашима (ауыл)|Аогашима]];
** [[Хачиджо (ҡасаба)|Хачиджо]].
|}

== Демография ==
2007 йылдың октябренә ҡарата Токиола 12,79 млн кеше, уларҙың 8,653 миллионы 23 махсус райондарҙа йәшәй. Көндөҙ халыҡ һаны күрше өлкәләрҙән килгән 2,5 млн эшсе һәм талипҡа арта. Был бигерәк тә өс үҙәк районда (Чийода, Чуо һәм Минато) һиҙелә. Уларҙын халыҡ һаны 2005 йылда төндә 326 мең, көндөҙ 2,4 млн булған. Сит ил кешеләре араһынан иң күбе ҡытайҙар — 145 320 кеше, шунан Көньяҡ һәм Төньяҡ Кореялылар (117 567), филиппинлылар (31 974), американдар (19 408), һиндтар (9 418), инглиздәр (7 482)<ref>{{cite web
 | url         = http://www.toukei.metro.tokyo.jp/tnenkan/2008/tn08qyte0510b.htm
 | title       = Tokyo Statistical Yearbook 2008, Population
 | accessdate  = 2011-03-21
 | publisher   = Bureau of General Affairs, Tokyo Metropolitan Government
 | archiveurl  = http://www.webcitation.org/617ugtE0z
 | archivedate = 2011-08-22
}}</ref>.

{| class="toccolours" align="center" cellpadding="4" cellspacing="1" style="margin:0 0 2em 2em; font-size:95%;"
|+ Токио халҡы
|-
! Урын буйынса:
|
Токио<br />
''Махсус райондар''<br />
Тама районы<br />
Утрауҙар
|
12,79 миллион<br />
''8,653 миллион''<br />
4,109 миллион<br />
28 000
|-
! Йәш буйынса:
|
Бәлиғ булмағандар (0-14)<br />
Эшләүселәр (15-64)<br />
Пенсионерҙар (65+)<br />
|
1,461 миллион (11.8 %)<br />
8,546 миллион (69.3 %)<br />
2,332 миллион (18.9 %)
|-
! Ваҡыт буйынса:
|
Көн<br />
Төн
|
14,978 миллион<br />
12,416 миллион
|-
! Милләт буйынса:
|
Сит ил кешеләре
|
353 826
|-
|colspan="3" style="font-size:90%;"|
{|
|- valign="top"
|}
|}

== Иҡтисад ==
[[Файл:The_Tokyo_Stock_Exchange_-_main_room_3.jpg|thumb|[[Токио фонд биржаһы]], баҙар капитализацияһы буйынса донъя икенсеһе]]

[[Нью-Йорк]] һәм [[Лондон]] менән бергә Токио донъяның иң эре финанс үҙәктәренең береһе булып тора. Токио шулай уҡ донъяның иҡтисади яҡтан иң үҫешкән агломерацияларҙың береһе. [[PricewaterhouseCoopers]] компанияһы үткәргән тикшеренеүҙәр буйынса, Токио ҡала зонаһы (Токио, Канагава һәм Чиба префектуралары, бергә 35,2 млн кеше) [[2005 йыл]]ында $ 1,191 трлн (һатып алыу һәләт паритеты буйынса) эске тулайым продуктҡа эйә булған һәм ЭТП буйынса донъялағы эре агломерациялар араһында беренсе урынды биләй. [[2008 йыл]]да [[Fortune Global 500]] ингән 47 компания Токиола урынлашҡан.

Токио эре халыҡ-ара финанс үҙәге һәм күп кенә халыҡ-ара ҙур инвестиция банктарының һәм страховкалау компанияларының штаб-квартираһы булып тора. Шулай уҡ транспорт, нәшриәт һәм тапшырыу тармаҡтарының концентраторы функцияһын үтәй. Икенсе донъя һуғышынан һуң япон иҡтисады бик шәп үҫешкән ваҡытта күп кенә ҙур компаниялар үҙҙәренең штаб-квартираларын власҡа яҡын булыр өсөн Токиоға күсергәндәр. Һуңғы ваҡытта был тенденция йәшәү хаҡының артыу һөҙөмтәһендә аҙайыуға табан бара.

[[Экономист|«Экономист»]] журналы был ҡаланы 2006 йылға тиклем, 14 йыл буйына иң ҡиммәт (йәшәү хаҡы иң юғары) тип белдергән.

Японияның [[Токио фонд биржаһы]] — эре фонд биржаларының береһе, баҙар капитализацияһы буйынса донъя икенсеһе һәм әйләнештәге өлөшө буйынса донъя дүртенсеһе.

Ауыл хужалығы, урман һәм балыҡ министрлығы мәғлүмәттәре буйынса 2003 йылда Токио 20 900 гектар ауыл хужалығы ерҙәренә эйә булған. Был һөҙөмтә, ил префектуралары араһында һуңғы урын. Тиҙ боҙолған продуктар (йәшелсә, емеш-еләк һәм сәскәләр) округтың көнсығыш баҙарҙарына алып барыла. [[Ҡытай кәбеҫтәһе]] (комацуна) һәм [[шпинат]] етештерелгән продуктар араһында мөһим урын биләй.
Токио ҡултығы төп балыҡ сығанағы булған. Хәҙерге ваҡытта балыҡ продукцияһының күбеһе Токиоға алыҫ утрауҙарҙан (Идзуосима һәм Хатидзёдзима кеүек) килтерелә. Төп океан продукты булып [[тунец]] тора.

Токиолағы туризм да иҡтисадҡа үҙ өлөшөн индерә.

== Транспорт ==
* [[Кокудо 16]]
* [[Токио метрополитены]]
** [[Tokyo Metro]]
** [[Tokyo Metropolitan Bureau of Transportation]]
* [[Яманоте линияһы]]

== Мәғариф ==
[[Файл:YasudaAuditorium.jpg|thumb|250px|[[Токио университеты]]]]
Токиола бик күп [[колледж]]дар, [[профессиональ-техник училище|профессиональ училищелар]] һәм [[университет]]тар урынлашҡан, шулар иҫәбендә иң дәрәжәле [[Токио университеты]], [[Хитоцубаши университеты]], [[Токио технология институты]], [[Васеда университеты]] һәм [[Кейо университеты]]<ref>{{cite web
 | url         = http://www.topuniversities.com/university_rankings/results/2008/overall_rankings/fullrankings/
 | title       = The Times Higher Education - QS World University Rankings 2008
 | accessdate  = 2008-11-11
 | publisher   = [[Quacquarelli Symonds|QS Quacquarelli Symonds Limited]]
 | archiveurl  = http://www.webcitation.org/67yuIQVr1
 | archivedate = 2012-05-28
}}</ref>.

== Мәҙәниәт ==
[[Файл:KokyoL0059.jpg|мини|250px|Эдо замогы күпере.]]
17 быуатта [[Эдо (ҡала)|Эдо]] ҡалаһында [[Токугава сёгунаты]] (1603 йылда Японияның хәби-феодаль хөкүмәте) урынлаштырылғандан алып Токио илдең сәйәси-мәҙәни үҙәге булып тора, шуға күрә мәҙәни ҡомартҡылар күп һаҡланған. [[Эдо (замок)|Эдо]] замогы тарихи — мәҙәни ҡомартҡы һәм баш ҡаланың биҙәге булып тора. Замоктың ихаталары Токионың Император һарайына бирелгән, ә төньяҡ ихата паркка әүерелгән. Парк тирәләй бейек башнялар, таш стеналар, тәрән соҡорҙар урытып алған. Тарихи ҡомартҡылар араһында Мацудайра нәҫел-усадьбаһы, Токугава Иенобу нәҫел-усадьбаһы, Коисикава Коракуэн баҡсаһы бар.

== Ҡыҙыҡ факттар ==
* Токио агломерацияһында (3 күрше префектураны үҙ эсенә ала) 35,2 млн кеше йәшәй — был Рәсәйҙең территорияһының 3/4 киҫәге булған Азия яғында (эсенә Себер һәм Алыҫ Көнсығышты ала) йәшәгән кеше һанынан (31 млн тирәһе) күп.
* Әгәр Токио айырым дәүләт булһа, [[ЭТП буйынса илдәр исемлеге (номинал)|ЭТП буйынса илдәр исемлегендә]] 15-се урында һәм [[Австралия]], [[Төркиә]], [[Индонезия]] һ.б. илдәрҙе үткән булыр ине.
* 1900 йылда Токиола асылған [[астероид]] [[(498) Tokio]] был ҡала исеме менән аталған.

[[Файл:Токио йәмиғ мәсете.jpg|thumb|справа|250px|1938—1986 йылдарҙағы [[Токио йәмиғ мәсете]]нең бинаһы (төҙөүсеһе [[Мөхәмәтғәбделхәй Ҡорбанғәлиев]])]]

== Ҡәрҙәш ҡалалар<ref name=TMG>{{cite web|url=http://www.metro.tokyo.jp/ENGLISH/PROFILE/policy06.htm|title=Sister Cities (States) of Tokyo - Tokyo Metropolitan Government|accessdate=2012-06-08|archiveurl=http://www.webcitation.org/68brwjoss|archivedate=2012-06-22}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100205043544/http://www.metro.tokyo.jp/ENGLISH/PROFILE/policy06.htm |date=2010-02-05 }}</ref> ==
* {{АҠШ флагы|20px}} [[Нью-Йорк]] ({{lang-en|New York}}), [[АҠШ]] ([[1960]]);
* {{Ҡытай флагы|20px}} [[Пекин]] ({{lang-zh|北京}}), [[Ҡытай]] ([[1979]]);
* {{Франция флагы|20px}} [[Париж]] ({{lang-fr|Paris}}), [[Франция]] ([[1982]]);
* {{Австралия флагы|20px}} [[Яңы Көньяҡ Уэльс]] ([[Австралияның административ бүленеше|штат]]) ({{lang-en|New South Wales}}), [[Австралия]] ([[1984]]);
* {{Көньяҡ Корея флагы|20px}} [[Сеул]] ({{lang-ko|서울}}), [[Корея Республикаһы]] ([[1988]]);
* {{Индонезия флагы|20px}} [[Джакарта]] ({{lang-jv|Jakarta}}), [[Индонезия]] ([[1989]]);
* {{Бразилия флагы|20px}} [[Сан-Паулу (штат)|Сан-Паулу]] ([[Бразилияның административ бүленеше|штат]]) ({{lang-pt|São Paulo}}), [[Бразилия]] ([[1990]]);
* {{Мысыр флагы|20px}} [[Каир]] ({{lang-ar|القاهرة}}), [[Мысыр]] ([[1990]]);
* {{Рәсәй флагы|20px}} [[Мәскәү]], [[Рәсәй]] ([[1991]]);
* {{Германия флагы|20px}} [[Берлин]] ({{lang-de|Berlin}}), [[Германия]] ([[1994]]);
* {{Италия флагы|20px}} [[Рим]] ({{lang-it|Roma}}), [[Италия]] ([[1996]]);
* {{Бөйөк Британия флагы|20px}} [[Лондон]] ({{lang-en|London}}), [[Бөйөк Британия]] ([[2006]])(Махсус партнерлыҡ аңлашмаһы төҙөлгән).

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Элис-сити]]
* [[Токио марафоны]]
* [[Токионың рәсми символдары]]

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
* {{commons-inline|東京|Токио}}
* [http://www.metro.tokyo.jp/ENGLISH/index.htm Рәсми сайт] {{ref-en}}
* {{япония-ая|t53|ТОКИО|25-08-2010}}
* {{Из|БСЭ|http://slovari.yandex.ru/dict/bse/article/00079/51300.htm|заглавие=Токио|издание=3-е}}
* [http://www.tcvb.or.jp Tokyo Convention & Visitors Bureau]{{ref-ja}}
{{Ссылки на статистику Японии|Токио}}

{{Токио}}
{{Япония региондары һәм административ бүленеше}}
{{Азия баш ҡалалары}}
{{Йәйге Олимпия уйындары баш ҡалалары}}

{{Һайланған мәҡәлә|ҡала}}

[[Категория:Япония ҡалалары]]
[[Категория:Токио префектураһы|*]]
Был биттә ҡулланылған ҡалыптар:
Токио битенә ҡайтыу.
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Токио» битенән алынған