Рәхимов Мортаза Ғөбәйҙулла улы битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

Битте мөхәррирләү ғәмәлен башҡара алмайһығыҙ. Сәбәбе:
IP-адресығыҙ бөтә Викимедиа Фонды викиларында блокланған.
Блок ҡуйыусы: ‪EPIC‬. Сәбәбе: Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.
Блоктың башланғыс датаһы: 08:48, 2 июль 2024
Блоктың тамамланыу датаһы: 08:48, 2 июль 2025
Ағымдағы IP-адресығыҙ: 206.189.44.186. Блокланған арауыҡ: 206.189.32.0/20
Был мәғлүмәттәрҙе барлыҡ мөрәжәғәттәрегеҙҙә лә күрһәтегеҙ. Әгәр блоклауға яңылыш эләктем тип уйлаһағыҙ, өҫтәмә мәғлүмәтте һәм инструкцияларҙы глобаль асыҡ прокси ҡағиҙәләрендә таба алаһығыҙ.
Юғиһә, блок тураһында фекер алышыу өсөн Мета-викила тикшереү һорауы яҙығыҙ. Һеҙ шулай уҡ стюардтарҙың stewards@wikimedia.org адресындағы VRT сиратына бөтә юғарыла күрһәтелгән мәғлүмәттәр ҡушып электрон хат ебәрә алаһығыҙ.
Һеҙ был биттең сығанаҡ тексын ҡарай һәм күсермәһен ала алаһығыҙ:
{{ФШ|Рәхимов}}
{{Государственный деятель
| имя = Мортаза Ғөбәйҙулла улы Рәхимов
| оригинал имени = 
| изображение = M_G_Rakhimov.jpg
| ширина = 250
| описание изображения =
| титул = Башҡортостан Республикаһы Президенты
| порядок = 1
| флаг = Flag of Bashkortostan.svg
| флаг2 = Coat of Arms of Bashkortostan.svg
| периодначало = [[12 декабрь]] [[1993]]
| периодконец = [[15 июль]] [[2010]]
| предшественник = вазифа раҫланған
| преемник = [[Хәмитов Рөстәм Зәки улы]]
| титул_2 = Башҡортостан Республикаһы Юғары Советы Рәйесе
| порядок_2 = 10
| периодначало_2 = 1990
| периодконец_2 = 1993
| предшественник_2 = [[Солтанов Фәйзулла Вәли улы]], БАССР Юғары Советы Президиумы Рәйесе булараҡ
| преемник_2 = [[Дёмин Юрий Сергеевич]], Башҡортостан Республикаһы Юғары Советы Рәйесе булараҡ
| премьер = [[Баҡыев Рим Сәғит улы]] (1994—1999) <br>[[Байдәүләтов Рафаэль Ибраһим улы]] (1999—2008) <br>[[Сарбаев Раил Сәлих улы]] (2008—2010)
| дата рождения = 7.2.1934
 | образование = [[Өфө нефть институты]]
| место рождения = [[Башҡорт АССР-ы]] {{ТыуғанУрыны|Күгәрсен районы|Күгәрсен районында}} [[Тәүәкән]] ауылы  
| отец = Рәхимов Ғөбәйҙулла Зөфәр улы
| мать = Яҡшыбаева Ғәлимә Әбделмөкмин ҡыҙы 
 |дети                 = [[Рәхимов Урал Мортаза улы]]
| дата смерти =
| место смерти =
| партия = [[Берҙәм Рәсәй]]
| награды = {{{!}} style="background: transparent"
{{!}} {{Орден За заслуги перед Отечеством 1 степени}} {{!!}} {{Орден За заслуги перед Отечеством 2 степени}}
{{!}}}
{{{!}} style="background: transparent"
{{!}} {{Орден Трудового Красного Знамени}} {{!!}} {{Орден Дружбы Народов}}{{!!}} {{Орден Знак Почёта}}{{!!}}{{Медаль В ознаменование 100-летия со дня рождения Владимира Ильича Ленина}}
{{!}}-
{{!}}{{Медаль За укрепление таможенного содружества}} {{!!}} {{Медаль За содействие органам наркоконтроля}} {{!!}} {{Медаль За взаимодействие с ФСБ России}}
{{!}}}
{{{!}} style="background: transparent"
{{!}} {{Орден «За заслуги перед Республикой Башкортостан»}} {{!!}} {{Орден Честь и слава I степени}}
{{!}}}
{{{!}}
{{!}}{{Заслуженный рационализатор РСФСР}}{{!!}}{{Почётная грамота Президента Российской Федерации|2009}}{{!!}}{{Почётная грамота Правительства Российской Федерации}}{{!!}}{{Орден Салавата Юлаева}}  {{!!}}{{Орден Аль-Фахр 1 степени}}
{{!}}}
{{{!}}
{{!}}[[Файл:MakarovPM.jpg|40px|РФ етәкселәренән исеме ҡуйылған Макаров пистолеты (ПМ)(1999)|link=Бүләк ҡоралы  (Рәсәй Федерацияһы)]]{{!!}}[[Файл:MakarovPM.jpg|40px|РФ етәкселәренән исеме ҡуйылған Макаров пистолеты (ПМ), 2004 йылдың 11 ноябры приказы |link=Бүләк ҡоралы  (Рәсәй Федерацияһы)]]
{{!}}}
| автограф =
}}

'''Рәхимов Мортаза Ғөбәйҙулла улы''' ([[7 февраль]] [[1934 йыл]] — [[11 ғинуар]] [[2023 йыл]]) — [[СССР|Советтар Союзының]] һәм [[Рәсәй]]ҙең хужалыҡ, дәүләт һәм сәйәси эшмәкәре, [[Башҡортостан Республикаһы]]ның беренсе [[Башҡортостан Республикаһы Президенты|Президенты]] (12.12.1993 — 15.07.2010).

== Биографияһы ==
Мортаза Ғөбәйҙулла улы Рәхимов 1934 йылдың 7 февралендә [[Башҡорт АССР-ы]] [[Күгәрсен районы]]ның [[Тәүәкән]] ауылында тыуған. Милләте — [[башҡорт]].

Атаһы — ''Ғөбәйҙулла Зөфәр улы Рәхимов'' [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нан һуң бер нисә хужалыҡта рәйес булып эшләй һәм 1956 йылда [[«Почёт Билдәһе» ордены]] менән бүләкләнә.

Мортаза Рәхимов үҙенең хеҙмәт эшмәкәрлеген 1956 йылда, [[Өфө]] нефть техникумын тамамлағандан һуң, [[Өфө нефть эшкәртеү заводы]]нда оператор булып башлай. Төп эшенән айырылмай, 1964 йылда [[Өфө дәүләт нефть техник университеты|Өфө нефть институтының]] киске бүлеген тамамлай.

1960—1975 йылдарҙа [[Советтар Союзы Коммунистар партияһы|КПСС]]-тың ХХII съезы исемендәге Өфө нефть эшкәртеү заводында ҡоролма начальнигы, цех начальнигы урынбаҫары, яңы производстволарҙы эшкә ҡушыу һәм көйләү буйынса баш инженер урынбаҫары булып эшләй.

1976—1978 йылдарҙа — предприятиеның баш химигы һәм баш инженер урынбаҫары вазифаларын башҡара.
 
1978—1986 йылдарҙа — КПСС-тың ХХII съезы исемендәге Өфө нефть эшкәртеү заводының баш инженеры, артабан 1990 йылға тиклем директоры була.

1974 йылдан 1991 йылдың авгусына тиклем КПСС ағзаһы.

[[Өфө]] ҡала Советы һәм [[Башҡортостан Республикаһы]] Юғары Советы депутаты.

1989 йылда [[СССР]] халыҡ депутаты һәм СССР Юғары Советы ағзаһы итеп һайлана.

1990—1993 йылдарҙа — Башҡортостан Республикаһы Юғары Советы Рәйесе. Был осорҙа [[Башҡортостан Республикаһының дәүләт суверенитеты тураһында Декларация]] (1990 йыл, 11 октябрь) ҡабул ителә, Федератив Килешеүгә һәм Федератив Килешеүгә Башҡортостан Республикаһынан Ҡушымтаға (1992 йыл, 31 март), [[Башҡортостан Республикаһы Конституцияһы|Башҡортостан Республикаһы яңы Конституцияһы]] (1993 йыл, 24 декабрь) ҡабул ителә.

1993 йылдың 12 декабрендә бөтә халыҡ тарафынан Башҡортостан Республикаһының тәүге Президенты итеп һайлана. Һайлауҙа ҡатнашыусыларҙың 63 проценты М. Ғ. Рәхимов өсөн тауыш бирә. Беренсе президентлыҡ осоронда Рәсәй Федерацияһы дәүләт власы органдары менән Башҡортостан Республикаһы дәүләт власы органдары араһында үҙ-ара вәкәләттәр бүлешеү тураһында Рәсәй Федерацияһы менән Башҡортостан Республикаһы Килешеүенә (1994 йыл, 3 август) ҡул ҡуйылa.

1998 йылдың 14 июнендә Башҡортостан Республикаһы Президенты итеп ҡайтанан һайлана.

1993—2001 йылдарҙа Рәсәй Федерацияһы Федераль Йыйылышының Федерация Советы, артабан Рәсәй Федерацияһы Дәүләт Советы ағзаһы.

2003 йылдың 21 декабрендә «Һайлау хоҡуҡтары һәм РФ граждандары референдумында ҡатнашыуға хоҡуҡтарҙың төп гарантиялары тураһында»ғы Федераль законға ярашлы, бөтә халыҡ һайлауының икенсе турында 78 проценттан артыҡ тауыш йыйып, өсөнсө тапҡыр Башҡортостан Республикаһы Президенты итеп һайлана.

2006 йылдың сентябрендә Рәсәй Федерацияһы Президенты [[Владимир Путин]]ға үҙенә ышаныс тураһында мөрәжәғәт итә. 2006 йылдың 5 октябрендә Рәсәй Президенты Владимир Путин республика Президенты вәкәләттәрен йөкмәтеү өсөн Мортаза Рәхимовтың кандидатураһын Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы-Ҡоролтай ҡарауына индерә. 2006 йылдың 10 октяберендә үткән Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы-Ҡоролтайҙың 39-сы, сираттан тыш, ултырышында депутаттар бер тауыштан Мортаза Рәхимовҡа республика Президенты вәкәләттәрен яңы биш йыллыҡка йөкмәтеү тураһында ҡарар ҡабул итә.

2010 йылдың 12 июлендә Рәсәй Федерацияһы Президенты хакимиәте башлығы Сергей Нарышкин менән осрашыуында үҙенең вазифаһынан ваҡытынан алда китергә теләүе тураһында иғлан итә<ref>[http://lenta.ru/news/2010/07/13/rahimov/ Рахимов отказался от нового срока на посту главы Башкирии].</ref>.

2010 йылдың 15 июлендә Рәсәй Федерацияһы Президенты [[Медведев Дмитрий Анатолий улы|Д. А. Медведев]] М. Ғ. Рәхимовтың Башҡортостан Республикаһы Президенты вазифаһынан отставкаға китеү үтенесен ҡәнәғәтләндерә<ref>[http://graph.document.kremlin.ru/page.aspx?1;1290240 Указ Президента Российской Федерации № 913 от 15 июля 2010 года «О досрочном прекращении полномочий Президента Республики Башкортостан»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140218233430/http://graph.document.kremlin.ru/page.aspx?1;1290240 |date=2014-02-18 }}.</ref>

2010 йылдың 22 октябренән [[«УРАЛ» хәйриә фонды]] рәйесе.

2010 йылдың 8 декабрендә «„[[Башнефть]]“ акционерҙар нефть компанияһы» асыҡ акционерҙар йәмғиәтенең Директорҙар советына һайлана.

2015 йылдың 14 апрелендә Мортаза Рәхимовҡа «Ватанға хеҙмәте өсөн» («За службу Родине») миҙалы тапшырылды.

Ил ағаһы 2023 йылдың 11 ғинуарында вафат булды<ref>[https://bash.bashinform.ru/news/social/2023-01-12/bash-ortostandy-t-ge-prezidenty-mortaza-r-himov-vafat-3101653 Башҡортостандың тәүге президенты Мортаза Рәхимов вафат. «Башинформ» мәғлүмәт агентлығы, 12 ғинуар 2023 йыл]{{V|12|01|2023}}</ref><ref>[https://www.bashinform.ru/news/politics/2023-01-12/glava-bashkortostana-provel-zasedanie-komissii-po-organizatsii-pohoron-murtazy-rahimova-3102013 Первого президента Башкирии Муртазу Рахимова похоронят 13 января на мусульманском кладбище Уфы]{{ref-ru}}{{V|12|01|2023}}</ref>.

[[Файл:Murtaza Rakhimov and Vladimir Putin.jpg|thumb|Рәсәй Президенты [[Владимир Путин]] (һулда), Мортаза Рәхимов һәм Татарстан Президенты [[Минтимер Шәймиев]]]]

== 85 йәш ==
* Ирҙең даны — иленән, халҡы менән еренән. Башҡортостандың беренсе президенты, Арҙаҡлы шәхес Мортаза РӘХИМОВҠА — 85 йәш. [[Башҡортостан|«Башҡортостан» гәзите]], 2019, 6 февраль<ref>[http://bashgazet.ru/people/35279-ire-dany-ilenn-haly-menn-erenn.html «Башҡортостан» гәзите, 2019, 6 февраль] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190209074452/http://bashgazet.ru/people/35279-ire-dany-ilenn-haly-menn-erenn.html |date=2019-02-09 }}{{V|10|02|2019}}</ref>.
* [http://www.bashinform.ru/news/1270363-murtaza-rakhimov-voshel-v-istoriyu-kak-pervyy-prezident-respubliki/ Муртаза Рахимов вошел в историю как первый Президент республики. ИА «Башинформ», 7 февраля 2019 года]{{ref-ru}} {{V|7|02|2019}}
* [http://www.bashinform.ru/longread/mgr85 Первый. Башкирский. Наш. 7 февраля свое 85-летие отмечает первый президент Башкортостана Муртаза Губайдуллович Рахимов. ИА «Башинформ», 7 февраля 2019 года]{{ref-ru}} {{V|10|02|2019}}
* [http://bashgazet.ru/main/35326-radij-hbirov-min-unan-keshelr-mnften-jalara-jrndem.html Радий ХӘБИРОВ: «Мин унан кешеләр мәнфәғәтен яҡларға өйрәндем». «Башҡортостан» гәзите " Яңылыҡтар. 7 февраль 2019] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190210000537/http://bashgazet.ru/main/35326-radij-hbirov-min-unan-keshelr-mnften-jalara-jrndem.html |date=2019-02-10 }} {{V|10|02|2019}}

== Ғәиләһе ==
* Ҡатыны — Луиза Ғәлим ҡыҙы.
* Улы — [[Рәхимов Урал Мортаза улы|Урал]].

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==
* [[«Почёт Билдәһе» ордены]] (1980 йыл)
* [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] (1986)
* [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] (1994)
* II дәрәжә «Ватан алдындағы ҡаҙаныштары өсөн» ордены (1999)
* «Башҡортостан Республикаһы алдындағы ҡаҙаныштары өсөн» ордены (2000)
* Рәсәй Тәбиғәт фәндәре академияһының В. Н. Татищев исемендәге «Ватанға файҙаһы өсөн» ордены (2002)
* Бөйөк Пётр («Дәүерҙең иң яҡшы менеджерҙары» йәмәғәт фонды) ордены (2002)
* [[Салауат Юлаев ордены]] (2004 йыл)
* Рәсәй Федерацияһы Президенты рәхмәте (1996, 1999 һәм 2004 йылдар)
* Рәсәй Федерацияһы Федераль Йыйылышының Федерация Советы Почёт грамотаһы (2001)
* Рәсәй Федерацияһы Хөкүмәте Почёт грамотаһы (2002)
* «Президент 2002—2003» номинацияһында «Рәсәй Милли Олимпы» премияһы (2004)
* «Рәсәй иҡтисады лидеры» Почётлы милли билдәһе (2004)
* Өфө ҡалаһы [[Орджоникидзе районы (Өфө)|Орджоникидзе районының]] почётлы гражданы (2009)<ref>[https://www.bashinform.ru/news/217339-eshche-troe-ufimtsev-stali-pochetnymi-grazhdanami-ordzhonikidzevskogo-rayona/ Еще трое уфимцев стали Почетными гражданами Орджоникидзевского района. ИА «Башинформ», 9 октября 2009 года]{{ref-ru}}{{V|3|01|2021}}</ref>.
* «Ватанға хеҙмәте өсөн» («За службу Родине») миҙалы (2015)
* Башҡортостан Республикаһының Почёт грамотаһы (2019)<ref>[http://www.bashinform.ru/bash/1270746/ Радий Хәбиров Мортаза Рәхимовтың юбилейында: Мин унан халыҡ мәнфәғәттәре менән йәшәргә өйрәндем. «Башинформ» мәғлүмәт агентлығы, 2019 йыл, 7 февраль]{{V|7|02|2019}}</ref>

== Китаптары ==
* Башкортостан — моя судьба: очерки, статьи, интервью, выступления, обращения, документы. — Уфа, 1998.

== Хәтер ==
* [https://www.bashinform.ru/news/social/2023-01-12/fotoreportazh-o-pervom-prezidente-bashkortostana-murtaze-rahimove-3101841 Фоторепортаж о первом президенте Башкортостана Муртазе Рахимове. ИА «Башинформ», 12 января 2023 года]{{ref-ru}}{{V|12|01|2023}}
* [https://www.bashinform.ru/news/culture/2023-01-12/on-ochen-lyubil-zadushevnye-pesni-kak-vspominayut-murtazu-rahimova-ego-lyubimye-artisty-3101917 «Он очень любил задушевные песни». Как вспоминают Муртазу Рахимова его любимые артисты. ИА «Башинформ», 12 января 2023 года]{{ref-ru}}{{V|12|01|2023}}

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}

== Әҙәбиәт ==
* Президент Муртаза Рахимов=Prezident Murtaza Rakhimov. — М., 1998.
* Дело жизни. — Уфа, 2009.

== Һылтанмалар ==
* {{Викиһаҡлағыс|Category:Murtaza Rakhimov}}
* {{БЭ2013|92734}}{{V|6|02|2021}}
* {{cite web |url=http://www.bashinform.ru/news/176286-valentina-matvienko-quot-murtaza-rakhimov-politicheskiy-tyazheloves-i-opytnyy-rukovoditel-quot/?sphrase_id=634869|title=Валентина Матвиенко: «Муртаза Рахимов — политический тяжеловес и опытный руководитель»|date=2009-02-07|publisher=[[Башинформ|«Башинформ»]]|accessdate=2015-08-22}}{{ref-ru}}

== Видеояҙмалар ==
* {{YouTube|rW4nTCIbtcU|''Быть Президентом''}}

{{Башҡортостан парламенттарының етәкселәре}}
{{Представители Республики Башкортостан в Федеральном Собрании}}
[[Категория:Өфө дәүләт нефть техник университетын тамамлаусылар]]
[[Категория:Башҡортостан Республикаһы Президенттары]]
[[Категория:Өфө ҡалаһының почётлы граждандары]]
[[Категория:КПСС ағзалары]]
[[Категория:СССР халыҡ депутаттары]]
[[Категория:СССР-ҙың Юғары Советы Президиумы ағзалары]]
[[Категория:Рәсәй Федерация Советы ағзалары (1996—2000)]]
[[Категория:Башҡорт АССР‑ының атҡаҙанған нефтселәре]]
[[Категория:«Берҙәм Рәсәй» ағзалары]]
[[Категория:Рәсәй Федерацияһының 4-се саҡырылыш Дәүләт Думаһы депутаттары]]
[[Категория:Рәсәй Федерацияһының 5-се саҡырылыш Дәүләт Думаһы депутаттары]]
Был биттә ҡулланылған ҡалыптар:
Рәхимов Мортаза Ғөбәйҙулла улы битенә ҡайтыу.
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Рәхимов_Мортаза_Ғөбәйҙулла_улы» битенән алынған