Көньяҡ-Көнсығыш Азия договоры ойошмаһы битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

← Көньяҡ-Көнсығыш Азия договоры ойошмаһы

Битте мөхәррирләү ғәмәлен башҡара алмайһығыҙ. Сәбәбе:

IP-адресығыҙ бөтә Викимедиа Фонды викиларында блокланған.

Блок ҡуйыусы: ‪EPIC‬. Сәбәбе: Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.

Блоктың башланғыс датаһы: 08:48, 2 июль 2024
Блоктың тамамланыу датаһы: 08:48, 2 июль 2025

Ағымдағы IP-адресығыҙ: 206.189.44.186. Блокланған арауыҡ: 206.189.32.0/20

Был мәғлүмәттәрҙе барлыҡ мөрәжәғәттәрегеҙҙә лә күрһәтегеҙ. Әгәр блоклауға яңылыш эләктем тип уйлаһағыҙ, өҫтәмә мәғлүмәтте һәм инструкцияларҙы глобаль асыҡ прокси ҡағиҙәләрендә таба алаһығыҙ.

Юғиһә, блок тураһында фекер алышыу өсөн Мета-викила тикшереү һорауы яҙығыҙ. Һеҙ шулай уҡ стюардтарҙың stewards@wikimedia.org адресындағы VRT сиратына бөтә юғарыла күрһәтелгән мәғлүмәттәр ҡушып электрон хат ебәрә алаһығыҙ.

Һеҙ был биттең сығанаҡ тексын ҡарай һәм күсермәһен ала алаһығыҙ:

{{Ук}}
[[Файл:Map_of_SEATO_member_countries_-_de.svg|мини|280x280пкс]]
'''СЕАТО''' ({{lang-en|SEATO, Seato}}, {{lang-fr|OTASE}}, {{lang-ru|СЕАТО}}) — '''Көньяҡ-Көнсығыш Азия Договоры Ойошмаһы''', ''Көньяҡ-Көнсығыш Азия договоры ойошмаһы  ''({{lang-en|'''S'''outh-'''E'''ast '''A'''sia '''T'''reaty '''O'''rganization}}, {{lang-ru|Организа́ция Догово́ра Ю́го-Восто́чной А́зии}}, {{lang-fr|'''O'''rganisation du '''T'''raité de l''''A'''sie du '''S'''ud-'''E'''st}}, {{lang-th|องค์การสนธิสัญญาป้องกันภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้}}, {{lang-bn|সিয়াটো}}, {{lang-vi|Tổ chức Hiệp ước Đông Nam Á}}), йәки Манила пакты ({{lang-en|Manila Pact}}), Азия-Тымыҡ океан төбәге илдәренең  [[1955]]—[[1977 йыл]]дарҙа йәшәгән хәрби-сәйәси блогы.

== Манила пактын төҙөү ==
[[Файл:Seatostamp.jpg|справа|мини|135x135пкс|СЕАТО эмблемаһы һәм девизы төшөрөлгән АҠШ почта маркаһы]]
Көньяҡ-Көнсығыш Азияны Коллектив Һаҡлау Договорына  (Көньяҡ-Көнсығыш Азия Договоры, {{lang-en|Southeast Asia Collective Defense Treaty}}), йәки СЕАТО ойошмаһын төҙөү тураһында '''Манила договорына''' ('''Манила пакты''') [[1954 йыл]]дың  [[8 сентябрь|8 сентябрендә]] ҡул ҡуйыла. 1954 йылдың  [[2 декабрь|2 декабрендә]] ратификациялау ярлығын Таиланд индерә. [[1955 йыл]]дың [[1 февраль|1 февралендә]]  АҠШ Сенаты ратификациялай, ә  [[4 февраль|4 февралдә]] уға  [[АҠШ президенты]] ҡул ҡуя.  1955 йылдың [[19 февраль|19 февраленә]] ратификацияланған ярлыҡтарҙы  документҡа ҡул ҡуйған бөтә илдәр ҙә индерә, ләкин рәсми йәһәттән  СЕАТО ойошмаһы  [[1956 йыл]]да барлыҡҡа килә.

== СЕАТО символикаһы ==
[[1959 йыл]]да  СЕАТО-ның үҙ  флагы һәм эмблемаһы барлыҡҡа килә.
СЕАТО-ның девизы: ''берҙәмлек, тыныслыҡ, прогресс'' ({{lang-en|Unity, Peace, Progress}}).

== СЕАТО составы ==
[[Файл:RAAFAvroLincolnMalaya1950.jpg|справа|мини|160x160пкс|Австралия бомбардировщигы «Авро Линкольн» малай  партизандары позицияларын бомбаға тота, 1950 йыл]]

* {{Флаг Австралии}} [[Австралия]],
* {{Флаг Великобритании}} [[Бөйөк Британия]],
* {{Флаг Новой Зеландии}} [[Яңы  Зеландия]],
* {{Флаг Пакистана}} [[Пакистан]] (1972 йылға тиклем),
* {{Флаг США}} [[Америка Ҡушма Штаттары|АҠШ]],
* {{Флаг Таиланда}} [[Таиланд]] (1975 йылға тиклем),
* {{Флаг Филиппин}} [[Филиппин]],
* {{Флаг Фр��нции}} [[Франция]] (1974 йылға тиклем).

СЕАТО партнёрҙары булалар:

* {{Флаг Южной Кореи}} [[Көньяҡ Корея]](Корея Республикаһы)<br />(Вьетнамға ғәскәрҙәрен ебәрә),
* {{Флаг Южного Вьетнама}} Көньяҡ Вьетнам (Вьетнам Республикаһы)<br />(договорға ҡул ҡуйған мәлгә [[Камбоджа]] менән бергәләп  Француз Берлегенә ингән була,  1975 йылда Вьетнам Республикаһы йәшәүҙән туҡтай).

== СЕАТО-ның маҡсаттары һәм принциптары ==
[[Файл:President_Marcos_and_US_President_Johnson_at_the_SEATO_Conference_at_Malacañang_Palace_in_1966.jpg|слева|мини|380x380пкс|Манилала СЕАТО конференцияһы]]
АҠШ тәҡдиме буйынса ойошторолған хәрби-сәйәси төркөм асылда Көньяҡ-Көнсығыш Азиялағы милли-азатлыҡ хәрәкәттәре (башлыса коммунистик һәм башҡалар)  менән көрәшкә йүнәлеш тота.   [[НАТО]]-нан айырмалы, СЕАТО договоры ҡатнашыусыларының берәйһенә һөжүм автоматик рәүештә башҡаларға ла һөжүм тип ҡаралмай,  һәр ҡатнашыусы  СЕАТО-лағы күмәк эш-ғәмәлде булдырмай ҡалырға хоҡуҡлы. Әммә,  Манила договорына ярашлы (4-се статья), СЕАТО-ла ҡатнашыусылар, «договор йоғонтоһо аҫтындағы районда» уларҙың берәйһенә ҡарата ҡораллы «агрессия» яһалған осраҡта,  «был дөйөм хәүефте еңеп сығыу өсөн үҙ конституцион процедураларына ярашлы эш итергә» һәм  «агрессия янағанда» консультациялар бирешергә йөкләмә ала. Манила договоры башҡа илдәргә лә ҡағыла ала, сөнки был договорҙың 8-се статьяһына ярашлы,   СЕАТО-ның тәьҫир итеү зонаһына  «тотош Көньяҡ-Көнсығыш Азия районы», шул иҫәптән договорлашҡан Азия илдәренең бөтә территориялары һәм  «Тымыҡ океандың төньяҡ киңлектәге 21 градус 30 минуттан төньяҡтараҡ ятҡан өлөштәренән тыш, Тымыҡ океандың тотош көньяҡ-көнсығыш өлөшө» инә. 1954 йылғы Женева кәңәшмәһенең Вьетнамдағы, Лаостағы һәм Камбоджалағы хәлде сәйәси көйләү принциптары һәм уларҙың суверенитетын хөрмәт итеү тураһындағы ҡарарҙарына ҡаршы барып,  Манилалағы кәңәшмәлә ҡатнашыусылар  Манила договорының йоғонтоһон Көньяҡ Вьетнамға, Лаосҡа һәм Камбоджаға таратҡан өҫтәмә протоколға ҡул ҡуя.
[[Файл:CongressBuilding_SEATO.jpg|справа|мини|300x300пкс|СЕАТО ағзаһы булған илдәрҙең һәм уның партнёрҙарының башлыҡтары Филиппин  конгресы бинаһы алдында блокта ҡатнашыусыларҙың флагтары янында, Манила, 1966 йылдың 24 октябре; һүрәттә һүлдан уңға: Вьетнам Республикаһы премьер-министры Нгуен Као Ки,  Австралия Союзы премьер-министры Гарольд Холт,  Корея Республикаһы президенты Пак Чон Хи, Филиппин  Республикаһы президенты Фердинанд Маркос, Яңы Зеландия премьер-министры   Кит Холиок, Вьетнам Республикаһы президенты Нгуен Ван Тхиеу, Таиланд Короллеге  премьер-министры Таном Киттикачон, АҠШ президенты Линдон Джонсон]]

== СЕАТО-ның төҙөлөшө ==
Министрҙар советы СЕАТО-ның юғарғы органы була, уның сессиялары йыл  һайын үткәрелә.  Генераль секретарь етәкселегендәге Вәкилдәр советы даими эшләгән орган була. Министрҙар советына  Хәрби кәңәшселәр комитеты («Хәрби планлаштырыу комитеты») буйһона.   [[НАТО]]-нан айырмалы,  СЕАТО-ла берләштерелгән  командование булмай. Штаб-фатиры  [[Бангкок]]та  (Таиланд) урынлашҡан була. СЕАТО сиктәрендә хәрби-диңгеҙ, хәрби-һауа һәм ҡоро ер  манёврҙары үткәрелә.

'''СЕАТО-ның генераль  секретарҙары исемлеге''':
{| class="wikitable" width="40%" style="margin-bottom: 10px;"
!Осор
!Исем-шәрифе
!Гражданлығы
|-
|1957—1963
|Поте '''Сарасин'''
|{{Флаг Таиланда}} Таиланд Короллеге
|-
|1963—1964
|Уильям '''Уорт'''
|{{Флаг Австралии}} Австралия Берлеге
|-
|1964—1965
|Контхи '''Суфамонгкхон'''
|{{Флаг Таиланда}} Таиланд Короллеге
|-
|1965—1972
|Хесус '''Варгас'''
|{{Флаг Филиппин}} Филиппин Республикаһы 
|-
|1972—1977
|Сунтхорн '''Хонгладаром'''
|{{Флаг Таиланда}} Таиланд Короллеге
|}

== Блок эшмәкәрлегенең башы ==
[[Файл:P-2_P-5_Sunderland_Corregidor_1963.jpg|справа|мини|250x250пкс|Австралия (Lockheed SP-2H Neptune), Америка  (P-5B Marlin) һәм Яңы Зеландия (Short Sunderland MR.5) диңгеҙ патруле  самолёттары СЕАТО күнекмәләрендә, Манила боғаҙы, 1963 йыл]]
Блок АҠШ-тың [[Вьетнам һуғышы|Вьетнамдағы граждандар һуғышына]] ҡыҫылыуын хуплай, әммә был ҡыҫылыу әүҙемләшкәс (1965 йыл), ойошмала уның  ағзаларының бер фекергә килә алмауына бәйле  кризис билдәләре күренә башлай. Халыҡ-ара хәлдәрҙә көсөргәнешлелек кәмей барыуы ла быға үҙ өлөшөн индерә.
Договорға ҡул ҡуйған мәлдән үк Францияның ҡыҙыҡһыныуы һүрәнләнә бара.   Франция  [[1965 йыл]]дан Совет  сессияларына йөрөмәй, шунан  СЕАТО-ның хәрби эшмәкәрлегендә ҡатнашыуҙан баш тарта, ә [[1973 йыл]]да [[1974 йыл]]дың [[30 июнь|30 июненән]] ойошмаға  аҡсалата иғәнәне түләмәйәсәге тураһында белдерә, шулай итеп, уның ағзаһы булыуҙан туҡтай. 

Бөйөк Британияның СЕАТО ағзаһы булыуға  мәнфәғәте көслөрәк була, ләкин [[1957 йыл]]да Малайяға үҙаллылыҡ бирелгәндән,   [[1963 йыл]]да Малайя, [[Сингапур]],  Сәбәх (Төньяҡ Борнео) һәм  Саравак  штаттарынан Малайзия Федерацияһы ойошторғандан, әммә айырыуса Индонезия менән Малайзия араһында 1963—1966 йылдарҙағы бәрелештәрҙән һуң уның да ҡыҙыҡһыныуы кәмей.

== СЕАТО-ны таратыу ==
[[Файл:USS_Frank_E._Evans_(DD-754)_post_collision.jpg|слева|мини|250x250пкс|1969 йылдың 3 июнендә АҠШ-тың «Франк Эванс»  эсминецы Австралияның «Мельбурн» еңел авиайөрөткөсө менән СЕАТО-ның  [[Көньяҡ Ҡытай диңгеҙе]]ндә үткән «Диңгеҙ рухы» тигән күнекмәләрендә бәрелешкәндән һуң. Фажиғә һөҙөмтәһендә АҠШ карабы командаһының  74 ағзаһы һәләк була]]
[[1971 йыл]]да Пакистандың көнсығыш өлөшөнөң айырылып сығыуы һәм был  территорияла бойондороҡһоҙ  [[Бангладеш|Бангладеш Халыҡ Республикаһын]] иғлан ителеү  Исламабадҡа  ойошмала ҡатнашыуҙың мәғәнәһен ҡалдырмай.  [[1972 йыл]]дың [[7 ноябрь|7 ноябрендә]]  Пакистан  СЕАТО-нан сыға<ref> Международный ежегодник. Политика и экономика. 1972 / М., Государственное издательство политической литературы — С. 297.</ref>. Америка ғәскәрҙәрен [[Вьетнам]]дан сығарғас, СЕАТО-ның абруйы бөтә.  СЕАТО күмәк хәүефһеҙлекте ойошторорға һәләтһеҙ булып сыға.  [[1975 йыл]]да Таиланд блоктан сыға, быға күп йәһәттән  Һинд-Ҡытай илдәрендә власҡа коммунистар килеүе  (Төньяҡ Вьетнамдың Көньяҡ Вьетнамды еңеүе, 1975 йылдың апрелендә [[Камбоджа|Кампучияла]] власҡа  «ҡыҙыл кхмерҙар» килеүе, шул уҡ йылдың декабрендә коммунистик баш күтәреүселәрҙең  [[Лаос]]та монархияны  ҡолатыуы) сәбәпсе була. Көньяҡ-Көнсығыш Азияла  коммунистик көстәрҙең нығына барыуы шарттарында  СЕАТО-ның Министрҙар советы  ағза илдәрҙең ризалығы менән ойошманы таратыуға әҙерлек тураһында ҡарар сығара (1975 йылдың сентябре). [[1976 йыл]]да  Вьетнамдың ике өлөшөнөң берләшеүе тураһында иғлан ителә, ә [[1977 йыл]]дың [[30 июнь|30 июнендә]]  СЕАТО формаль таратыла.

== Сығанаҡтар ==
{{сығанаҡтар}}

* Большая Советская энциклопедия, издание третье, М., стр. 476.
* Мерзляков Н. С. СЕАТО, М, 1958.
* Советский энциклопедический словарь.
* Klaus Bollinger: NATO, CENTO, SEATO, OAS : imperialistische Paktsysteme, Berlin 1964. {{Ref-de}}(нем.)
* Kai Dreisbach : USA und ASEAN. Amerikanische Aussenpolitik und regionale Kooperation in Südostasien vom Vietnamkrieg bis zur Asienkrise, Trier 2004, ISBN 3-88476-656-2. {{Ref-de}}(нем.)
* Herman Kinder og Verner Hilgemann. Munksgaards atlas verdenshistorie bind 2. Munksgaard, 1991:239. {{Ref-da}}(дан.)
* Thorsten Thurèn, Kold krig og fredelig sameksistens.Munksgaard, 1978:158. {{Ref-da}}(дан.)
* Wah Kin Chin, Suryadinata Leo. Michael, Leifer Selected Works on Southeast Asia. {{Ref-en}}(инг.)

== Һылтанмалар ==

* [http://avalon.law.yale.edu/20th_century/usmu003.asp Официальный текст Манильского договора 1954 года] {{Ref-en}}(инг.)
* [https://web.archive.org/web/20090729180816/http://www.geocities.com/cseidler.rm//seato.pdf%7CwebciteID%3D5koSPqSUo%7Ctext%3DChristoph Seidler: Die SEATO.] [https://web.archive.org/web/20090729180816/http://www.geocities.com/cseidler.rm//seato.pdf%7CwebciteID%3D5koSPqSUo%7Ctext%3DChristoph Dresden 2004 (Hausarbeit)] {{Ref-de}}(нем.)
* [http://www.rulers.org/intorgs2.html#seato rulers.org] {{Ref-en}}(инг.)

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==

* [[АНЗЮК]]
* [[АНЗЮС]] 
* [[НАТО]]
* [[Америка дәүләттәре ойошмаһы]]
* [[Үҙәк договор ойошмаһы|СЕНТО (Багдад  пакты)]]
* [[Көньяҡ Атлантик договор ойошмаһы]]
* [[Вьетнам һуғышы]]
[[Категория:Хәрби-сәйәси блоктар]]
[[Категория:Һалҡын һуғыш]]

Был биттә ҡулланылған ҡалыптар:

Көньяҡ-Көнсығыш Азия договоры ойошмаһы битенә ҡайтыу.

«https://ba.wikipedia.org/wiki/Көньяҡ-Көнсығыш_Азия_договоры_ойошмаһы» битенән алынған