Башҡорт дворяндары битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

Битте мөхәррирләү ғәмәлен башҡара алмайһығыҙ. Сәбәбе:
IP-адресығыҙ бөтә Викимедиа Фонды викиларында блокланған.
Блок ҡуйыусы: ‪EPIC‬. Сәбәбе: Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.
Блоктың башланғыс датаһы: 08:48, 2 июль 2024
Блоктың тамамланыу датаһы: 08:48, 2 июль 2025
Ағымдағы IP-адресығыҙ: 206.189.44.186. Блокланған арауыҡ: 206.189.32.0/20
Был мәғлүмәттәрҙе барлыҡ мөрәжәғәттәрегеҙҙә лә күрһәтегеҙ. Әгәр блоклауға яңылыш эләктем тип уйлаһағыҙ, өҫтәмә мәғлүмәтте һәм инструкцияларҙы глобаль асыҡ прокси ҡағиҙәләрендә таба алаһығыҙ.
Юғиһә, блок тураһында фекер алышыу өсөн Мета-викила тикшереү һорауы яҙығыҙ. Һеҙ шулай уҡ стюардтарҙың stewards@wikimedia.org адресындағы VRT сиратына бөтә юғарыла күрһәтелгән мәғлүмәттәр ҡушып электрон хат ебәрә алаһығыҙ.
Һеҙ был биттең сығанаҡ тексын ҡарай һәм күсермәһен ала алаһығыҙ:
{{Ук}}

'''Башҡорт дворяндары''' — [[башҡорт]]тоң ер биләүсе аҡһөйәктәре, закон менән нығытылған һәм мираҫ булараҡ вариҫтарына тапшырылған өҫтөнлөктәр менән файҙаланған юғары һәм урта дәүләт хеҙмәткәрҙәре [[ҡатлам]]ы.

[[Файл:Здание дворянского собрания, здесь выступал Шаляпин Ф. И . . ..jpg|right|thumb|250px|[[Өфө]]ләге Дворяндар йыйылышы (Өфө)|дворяндар йыйылышы бинаһы]]

== Тарих ==

=== XVIII быуаттың икенсе яртыһына тиклемге башҡорт аҡһөйөктәре ===
[[XVI быуат]] урталарына, [[Башҡортостандың Рәсәйгә ҡушылыуы|Башҡортостандың Урыҫ дәүләте составына инеүенә]] тиклем үк, башҡорт йәмғиәтендә ҡәбилә-ырыу аҡһөйәктәре өҫтөнлөктәр менән файҙалана:
* [[бей]]ҙәр,
* [[бәк|байҙар]],
* [[мырҙа]]лар,
* [[Тархан (титул)|тархандар]],
* мосолман руханиҙәре вәкилдәре.
Тархан дәрәжәһе [[Алтын Урҙа]]ла, ҡайһы бер [[Төрки-татар дәүләттәре|Урҙанан һуң ҡалған ханлыҡтарҙа]], аҙағыраҡ [[Урыҫ дәүләте]]ндә бирелә. [[Иван IV]] батшалыҡ иткәндә уның хөкүмәте хандар биргән тархан дәрәжәләрен таный, аҙағыраҡ үҙҙәре лә был дәрәжәне бирә башлай<ref>''[[Вельяминов-Зернов Владимир Владимирович|Вельяминов-Зернов В. В.]]''[http://tvereparhia.ru/biblioteka-2/v/1372-velyaminov-zernov-v-v/16983-velyaminov-zernov-v-v-istochniki-dlya-izucheniya-tarkhanstva-zhalovannogo-bashkiram-russkimi-gosudaryami-1864 Источники для изучения тарханства, жалованного башкирам русскими государями.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160917065424/http://tvereparhia.ru/biblioteka-2/v/1372-velyaminov-zernov-v-v/16983-velyaminov-zernov-v-v-istochniki-dlya-izucheniya-tarkhanstva-zhalovannogo-bashkiram-russkimi-gosudaryami-1864 |date=2016-09-17 }} — СПб.: тип. Имп. акад. наук, 1864. — 48 с.</ref>.

[[Рычков Пётр Иванович|П. И. Рычков]] фекеренсә: ''«Башҡорттарҙа башҡалар менән сағыштырғанда төрлө өҫтөнлөктәр менән файҙаланған тархандар борондан дворяндар булараҡ ҡабул ителгән»''<ref>''[[Рычков, Пётр Иванович|Рычков П. И.]]'' О способах к умножению земледелия в Оренбургской губернии.// Труды Вольного Экономического общества. Ч.VII. — СПб., 1767. С.8.</ref>.

Г. Е. Марковтың фекере: тарханлыҡ —дворянлыҡ ул, әммә уларға дворяндарға хас ҡатламдың бөтә төр өҫтөнлөктәре һәм хоҡуҡтары, бигерәк тә ергә һәм кешеләргә ҡағылышлы булғандары, бирелмәгән.
[[Аҙнабаев Булат Әхмәр улы|Б. Ә. Аҙнабаев]] XVII быуатта Өфө буйынса хеҙмәткәрҙәр һаны башҡорт тархандары һанына тап килеүенең осраҡлы булыумауына күрһәтә<ref>''[[Азнабаев, Булат Ахмерович|Азнабаев Б. А.]]'' Башкирское общество в XVII — первой трети XVII в.: монография — Уфа: РИЦ БашГУ , 2016. — 370 с.</ref>.

Ошо ваҡыттан алып юғары ҡатлам башҡорттары араһында үҙгәрештәр күҙәтелә — бейҙәр һәм байҙар мырҙалар, ә мырҙалар иһә тархандар булып китә. Бындай үҙгәрештәр [[XVIII быуат]] урталарына, тарханлыҡ институты бөтөрөлгәнгә тиклем дауам итә<ref>''[[Асфандияров, Анвар Закирович|Асфандияров А. З.]]'' Башкирские тарханы. — Уфа: Китап, 2006.</ref>.

=== ��ашҡорттарҙа дворянлыҡтың формалашыуы ===
Башҡорттарҙа дворянлыҡ [[Екатерина II]]-нең 1785 йылдың 21 апрелендәге «Рәсәйҙең затлы дворян нәҫеленең хоҡуҡтарға, иреккә һәм өҫтөнлөктәргә хоҡуҡ Грамоталары»нан башлана. Грамота буйынса кешене дворянлыҡ титулына күсереү хоҡуғы Губерния дворян депутаттары йыйылышына тапшырыла. [[Ырымбур губернаһы]]ның дворян нәҫелдәре кенәгәһенә ярашлы башҡорттарҙан иң тәүгеләрҙән булып 1793 йылда [[Күсәрбай Аҡсулпанов]] һәм уның улы [[Аҡсулпанов Аралбай Күсәрбай улы|Аралбай]] дворян ҡатламына яҙыла<ref>{{книга
| автор = Азнабаев Б. А.
| заглавие = Дворянство. // Башкортостан: краткая энциклопедия
| ссылка =
| ответственный =
| место = Уфа
| издательство = Башкирская энциклопедия
| год = 1996
| том =
| страниц = 672
| страницы = 252—253
| isbn = 5-88185-001-7
| ref =
}}</ref>. Башҡорт дворяндарының ҙур ғына өлөшө XIX быуаттың беренсе яртыһында формалаша — Ырымбур губернаһының дворян нәҫеле кенәгәһенә [[Аҡсулпановтар|К. Аҡсулпанов]], [[Солтановтар|А. Солтанов]], [[Кейековтар|Н. Кейеков]], М. Мусин, [[Ибраһим Биксурин|И. Биксурин]], [[Буранғол Ҡыуатов|Б. Ҡыуатов]], [[Аҫылғужа Бакиров|А. Бакиров]], С. Собханҡулов, [[Йәһүҙиндар|А. Йәһүҙин]] һәм башҡалар индерелгән. 1850 йылда башҡорт дворяндарының һаны 590-ға барып етә<ref>{{книга|автор = [[Аҙнабаев Булат Әхмәр улы|Азнабаев Б. А.]]|часть=Дворянство|заглавие=Башкирская энциклопедия. В 7 т.|ответственный=глав. ред. М. А. Ильгамов|место= Уфа|издательство=Башкирская энциклопедия|год=2010|том=2|страницы=428—429|страниц=624|isbn=5-88185-062-9|ref=Азнабаев Б. А.}}</ref>.

Башҡорттарҙа дворяндар ҡатламын булдырыуҙың үҙенсәлектәре:
* Башҡорт тархандары юридик яҡтан Рәсәй дворянлығының бер генә төрөнә лә ҡарамай. Бының сәбәбе — башҡорт тархандары һәм старшиналарының [[Башҡорт ихтилалдары]]нда һәм [[Емельян Пугачёв етәкселегендәге Крәҫтиәндәр һуғышы]]нда ҡатнашыуы. 1754 йылда батша хөкүмәте тарханлыҡ биреүҙе туҡтата. Тархандар үҙҙәрен Рәсәй дворяндары тип таныуҙы юллап ҡарай, әммә уңышҡа өлгәшмәй. Хәрби министр эргәһендәге хәрби советтың 1845 йылдың 17 июлендәге положениеһына ярашлы тархандар вариҫтарына (тархан балаларына), ябай башҡортҡа һалынған кеүек, һалымдар һалына<ref>{{книга
| автор =
| заглавие = Тархан. // Башкортостан: краткая энциклопедия
| ссылка =
| ответственный =
| место = Уфа
| издательство = Башкирская энциклопедия
| год = 1996
| том =
| страниц = 672
| страницы = 559
| isbn = 5-88185-001-7
| ref =
}}</ref>.
* Башҡорттарға Рәсәй дворянлыҡ дәрәжәһен алыу өсөн юғары ҡатлам кешеһе булыу етмәй, тик хәрби һәм граждандар хеҙмәтендәге ҡаҙаныштары ғына дворян дәрәжәһен биреүгә нигеҙ була ала.
* Башҡорттар хеҙмәттә билдәле бер чинға өлгәшһә, йәки орден алһа ғына батша ғәли йәнәптәре теләге (монархтың мәрхәмәт күрһәтеүе) буйынса быуындан-быуынға тапшырыла торған дворянлыҡ дәрәжәһен алыу мөмкинлегенә эйә. Әммә башҡорттар өсөн юғары баҫҡысҡа күтәрелеү хоҡуғын алыу бигерәк тә ҡатмарлы була.
1785—1845 йылдарҙа ғәмәлдәге армия чиндарын ([[прапорщик]], [[корнет]], 14-се класслы подпоручик), ә 1845—1856 йылдарҙа — «хәрби батырлыҡтары өсөн» ғәсҡәр старшинаһы чинын алған башҡорттарға мираҫ итеп тапшырыла торған дворянлыҡты алыу мөмкин була. 1856 йылдан һуң —[[полковник]] чинына тиклем хеҙмәт иткән осраҡта ғына бирелә.
Граждандар хеҙмәтендәге башҡорттарға мираҫҡа дворянлыҡ титулын алыу хоҡуғын дөйөм нигеҙҙәрҙә биреүҙе күҙаллай: 1785—1845 йылдарҙа — 8 класслы (коллеж ассесоры), 1845—1856 йылдарҙа — 5-се класслы (статский советник), 1856 йылдан һуң — 4 класслы (действительный статский советник) чиндарҙы. Ғәмәлдәге казак офицеры ([[хорунжий]], [[сотник]], [[есаул]], [[урядник]]) һәм класслы чиндар (14-се класслы чиновник), ә 1832 йылға тиклем — зауряд-чиндар алған башҡорттарға дворянлыҡ титулы бирелә. [[Башҡорт-мишәр ғәскәре]] чиндары, орден менән бүләкләнгән осраҡта шәхсән дворянлыҡ дәрәжәһенә хоҡуҡ бирелә, әммә был юғары дәрәжәне быуындан-быуынға мираҫ итеп тапшырып булмай. Шуға күрә башҡорттарҙың юғары ҡатламы тик шәхсән дворянлыҡ хоҡуғына ғына эйә була. Батша хөкүмәте башҡорт дворяндарының артыуын төрлөсә тотҡарлай<ref>Зайнулла Расулев — выдающийся башкирский мыслитель-философ, теолог и педагог-просветлитель мусульманского мира: материалы междунар. науч.-практ. конф., посвящ. 175-летию со дня рождения круп. педагога-просветлителя, философа и религ. деятеля З. Расулева (1833—1917). — Уфа: БашГУ, 2008. — С.290.</ref>.
Шәхсән дворян дәрәжәһендә булғандарҙың балалары 1832 йылдың 10 апреленән почетлы граждандар тоҡомо ҡатламына индерелә башлай. 1891 йылдың 12 мартынан дворяндар һәм почетлы граждандар тарафынан уллыҡҡа алынған кешеләр шәхсән почетлы граждан булыу мөмкинлегенә эйә була.
Башҡорт дворяндарының төп өлөшө XVIII быуат аҙағында — XIX быуаттың 40-сы йылдарында формалаша. 1863 йылдың 14 майындағы «Башҡорттар тураһында положение»ға ярашлы башҡорт дворяндарының хоҡуҡтары урыҫ дворяндарыныҡы менән тиңләштерелә:

{{цитатаның башы}}«…Хакимлыҡ итеүсе Сенаттың Герольдия Департаметы тарафынан дворян тип раҫланған башҡорттар, ғөмүмән, урыҫ дворяндарына бүләк ителгән бөтә хоҡуҡтар һәм өҫтөнлөктәр менән менән файҙалана һәм дворяндар тураһындағы закондарға буйһона башлай»{{цитатаның аҙағы|источник={{книга
| автор = Ильясова А. Я.
| заглавие = Дворяне из башкир.// История башкирского народа: в 7 т./ гл. ред. [[Кульшарипов, Марат Махмутович|М. М. Кульшарипов]]
| ссылка =
| ответственный =
| место = С.-Пб.
| издательство = Наука
| год = 2011
| том = IV
| страниц = 400
| страницы = 292
| isbn = 978-5-02-038276-3
| ref =
}}}}
1860—1917 йылдарҙа 8 башҡорт нәҫеле Ырымбур һәм Өфө губернияларының шәжәрә кенәгәләренә индерелә, улар түбәндәгеләр: [[Биксуриндар]], [[Ибраһимовтар]], [[Ишбулатовтар]], [[Ҡорбанғәлиндар]], [[Көсөковтар]], [[Мутиндар]], [[Сыртлановтар]] һәм [[Өмөтбаевтар]].

{| cellpadding="4" align="right" style="margin: 1em 1em 1em 1em; background: #f0f0f0; border: 1px #aaa solid; font-size: 90%; "
|
{| class=wide
|+''Таблица 1. 11785 — 1917 йылдарҙа Ырымбур һәм Өфө губернияларының шәжәрә кенәгәләренә индерелеп, дворяндар тоҡомона ҡараған башҡорттар<ref>{{книга
| автор = Ильясова А. Я.
| заглавие = Дворяне из башкир.// История башкирского народа: в 7 т./ гл. ред. [[Кульшарипов, Марат Махмутович|М. М. Кульшарипов]]
| ссылка =
| ответственный =
| место = С.-Пб.
| издательство = Наука
| год = 2011
| том = IV
| страниц = 400
| страницы = 289
| isbn = 978-5-02-038276-3
| ref =
}}</ref><ref>[http://www.lib.csu.ru/vch/176/004.pdf ''Ильясова А. Я.'' Особенности формирования дворянского сословия из башкир. // Вестник Челябинского государственного университета. 2009. № 38 (176). История. Вып. 37. С. 29—30.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140314180028/http://www.lib.csu.ru/vch/176/004.pdf |date=2014-03-14 }}</ref>''
|-
! Шәжәрә кенәгәһенә индереү тураһында Дворян депутаттары<br /> йыйылышының билдәләү датаһы!!Сенаттың Герольдия<br />Департаментының дворян тип раҫлау тураһындағы указының датаһы һәм һаны!!Исеме, атаһының исеме, фамилияһы
|-
| 14.02.1793|| 26.05.1869, № 1792||[[Күсәрбай Аҡсулпанов|Күсәрбай Өмөтбай улы Аҡсулпанов]] улы [[Аҡсулпанов Аралбай Күсәрбай улы|Аралбай]] менән
|-
| 13.03.1796, 11.07.1832, 16.06.1844, 26.05.1849 || 18.04.1850, № 3004;<br /> 22.02.1851, № 1272 ||[[Солтановтар|Әбйәлил Солтанов]] улдары, ейәндәре һәм бүләләре менән
|-
| 10.07.1802|| 1870, № 6766 ||[[Кейековтар|Ниғмәтулла Шәрип улы Кейеков (Кейеков)]] улдары Ғәбиҙулла, Мөхәмәтша, Мухаметшәриф һәм Дәүләтша менән
|-
| 13.06.1818|| ||[[Буранғол Ҡыуатов|Буранғол Ҡыуат улы Ҡыуатов]] ҡатындары, улдары һәм ейәндәре менән
|-
| 28.01.1823|| ||[[Аҫылғужа Бакиров]] улдары менән
|-
| XIX б. 20-30-се йй.|| ||Абдуллатиф Ғәнбәров<br />[[Әйүп Ҡәйепов|Әйүп Ҡәйүп улы Ҡәйепов (Ҡәйепов)]] улдары менән
|-
| 27.02.1829|| ||Дәүләтҡол Юлыш улы Мырҙаев ҡатындары менән
|-
| 11.12.1831|| ||[[Нуғайбәковтар|Шаһингәрәй Көрмәнкәй улы Нуғайбәков]] ҡатыны Шәмсиниса Баязитова менән
|-
| 09.01.1834|| ||[[Ибраһим Биксурин|Ибраһим Биксура улы Биксурин]] ҡатындары, балалары, ейәндәре һәм ейәнсәре менән
|-
| 1818-1845 йй.|| ||[[Ҡотлобаевтар]]<br />Яхья Йәнтей улы Әкимбәтов улдары һәм ейәндәре менән
|-
| 1865||1865||[[Сыртлановтар|Шаһимәрҙән Ишбулды улы Сыртланов]] улы [[Сыртланов Шаһихәйҙәр Шаһгардан улы|Шаһихәйҙәр]], ейәндәре [[Сыртланов Ғәлиасҡар Шәхәйҙәр улы|Ғәлиасҡар]], [[Сыртланов Рауил Шәхәйҙәр улы|Рауил]] һәм Йосоп менән
|-
| 1860-е йй.||20.04.1866||[[Өмөтбаевтар|Ишмөхәмәт Ишҡол улы Өмөтбаев]] улдары Фәхретдин, [[Өмөтбаев Мөхәмәтсәлим Ишмөхәмәт улы|Мөхәмәтсәлим]], Сөләймән, Әсәҙулла һәм ейәндәре менән
|-
| 08.01.1865||11.02.1865, № 657||[[Көсөковтар|Хәсән Мөхәмәтҡолой улы Көсөков]] улдары Мөхәмәтйософ һәм Мөхәмәтшәриф менән
|-
| 10.09.1868||11.11.1868, № 5010||[[Биксурин Мирсәлих Мирсәлим улы|Мирсәлих Мөрсәлим улы Биксурин]] ҡатыны Бибигәфифә һәм балалары Мирйософ, Мирәбүбәкир, Мирмәхмүт, Миряҡуп. Зөләйха, Хәҙисә, Фатима и Зөһөрә менән
|-
| XIX б.|| 08.03.1900, № 504||[[Мутиндар|Сәйетгәрәй Мутин]] улдары Батырхан һәм Арыҫлангәрәй, ейәне Ғүмәр Батырхан улы менән
|-
| 1863 йылдан||30.02.1871, № 6956||[[Ибраһимовтар|Лоҡман Ибраһимов]] улдары Бикмөхәмәт<br />Ҡорбанғәлин<br />Йәнгир Исхаҡ улы Ишбулатов
|-
|}
|}
Башҡорт ырыуҙарының күп кенә ырыу башлыҡтары дворянлыҡ дәрәжәһен үҙҙәренең ҡаҙаныштары арҡаһында ала, тик ([[Кейековтар|Н. Кейеков]] һәм [[Көсөковтар|Х. Көсөков]]) — атайҙары ҡаҙаныштары буйынса.

== Башҡорт дворяндарының социаль-иҡтисади хәле ==
Башҡорт дворяндарының милек мөнәсәбәттәре буйынса социаль-иҡтисади хәле урыҫ дворяндарыныҡынан айырыла. Башҡорт дворяндары он тарттырыу тирмәндәре, ҙур булмаған поташ һәм йылҡы заводтары хужалары була, әммә уларҙың нәҫел имениелары булмай, ерҙе һатып алалар, ағас йорттарҙа йәшәй, урман һәм балыҡ тотоу кәсебе, умартасылыҡ менән шөғөлләнә. Башҡорт дворяндарының ырыу башлыҡтарының бөтәһе лә сығышы менән ауылдан була.

Дворяндар ҡатламының төп өҫтөнлөгө — ергә һәм крепостной крәҫтиәндәргә хужа булыу. Башҡорттарҙың үҙ ерҙәренә аҫабалыҡ хоҡуғының үҙенсәлектәре: урыҫ һәм татар дворяндарынан айырмалы рәүештә башҡорт дворяндарына ер бушҡа бирелмәй, улар буш ятҡан ерҙәрҙе генә һатып алыу мөмкинлегенә эйә, шулай уҡ уларға «христиандарҙы крепостной итеп тотоу» тыйыла. Тупланған мәғлүмәттәр буйынса быуындан-быуынға дворян булған Солтановтар һәм Шәриповтарҙың ғына хеҙмәтселәре һәм башҡорт крәҫтиәндәре булған.

Башҡорт дворяндарының бер өлөшө эре ер биләмәләре хужалары булған: Нуғайбәковтар, [[Солтановтар]], Аҡсулпановтар, Ҡотлобаевтар. Икенсе бер өлөшөнөң бөтөнләй ерҙәре булмай ([[Мутиндар]]), ҡайһы берҙәре ([[Сыртлановтар|М. И. Сыртланов]]) ер биләү хоҡуғын файҙаланмай. XIX быуаттың икенсе яртыһы —XX быуат башында башҡорт дворяндары араһында ярлы дворяндар булыуы күҙәтелә: улар аҡһөйәк булыуҙарын раҫлаған документтарһыҙ һәм ауылда ғәҙәти тормош менән йәшәй.
Рәсәй закондары буйынса дворяндар шәхси һалымдарҙан азат ителә. Нәҫеле буйынса дворян булған башҡорттарҙың улдары, әгәр улар ғәмәлдәге чинды ала алмаһа, 1845 йылдан, ябай башҡорттар кеүек үк, иген уңмаған ��сраҡта аҙыҡ-түлек тупланмаһын булдырыу өсөн ҡаҙнаға аҡсалата түләү һәм 23 тинлек почта йыйымы өсөн түләү индерегә бурыслы була. Тик 1847 йылда ғына Хәрби Совет положениеһы менән нәҫеле буйынса дворян булғандар аҡсатала түләүҙәрҙән азат ителә. Әммә 1848 йылда Хәрби Министрлыҡтың Хәрби биләмәләр Департаменты, Хаким итеүсе Сенат Герольдияһында башҡорттоң нәҫеле буйынса дворян булыуы раҫланған осраҡта ғына ул аҡсалата түләүҙәрҙән азат ителә, тигән билдәләмә ҡабул итә.

Башҡорт дворяндарының күп кенә вәкилдәре [[Ҡазан Император университеты]]нда ([[Ҡыуатов Әлмөхәмәт Әхмәт улы|Ә. Ә. Ҡыуатов]]), [[Ырымбур Неплюев кадет корпусы|Неплюев кадет корпусында]] (А. А. Дәүләтшин, С. Ш. Нуғайбәков, [[Биксурин Мирсәлих Мирсәлим улы|М. М. Биксурин]], [[Сыртланов Шаһихәйҙәр Шаһгардан улы|Ш. Ш. Сыртланов]], [[Сыртланов Ғәлиасҡар Шаһихәйҙәр улы|А. Ш. Сыртланов]] һәм башҡалар)<ref name="Азнабаев Б. А.">{{ЭБЭ2013|index.php/2-statya/10032-dvoryanstvo|Дворянство|автор=[[Аҙнабаев Булат Әхмәр улы|Азнабаев Б. А.]]}}</ref>.
Христиан динендәге дворяндар, нигеҙҙә, бер ҡатын менән ғаилә ҡора, ә мосолман дворяндарҙың ике-өс ҡатыны, шәхсән дворяндарҙың бер-ике ҡатыны була.

1897 йылдың халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәренә ярашлы Өфө губернаһында нәҫеле буйынса дворян булған башҡорттарҙың ғаиләләрендә 512 кеше, шәхсән дворян һәм чиновник ғаиләләрендә 133, ә Ырымбур губернаһында ярашлы рәүештә 452 һәм 207 кеше иҫәпләнгән<ref>{{книга
| автор = Ильясова А. Я.
| заглавие = Дворяне из башкир.// История башкирского народа: в 7 т./ гл. ред. [[Кульшарипов, Марат Махмутович|М. М. Кульшарипов]]
| ссылка =
| ответственный =
| место = С.-Пб.
| издательство = Наука
| год = 2011
| том = IV
| страниц = 400
| страницы = 292
| isbn = 978-5-02-038276-3
| ref =
}}</ref>. Кантон начальниктары А. А. Дәүләтшин, [[Ҡыуатовтар]], [[Солтановтар]], [[Аҡсулпановтар]], [[Ибраһимовтар]], [[Рафиҡовтар]], [[Нуғайбәковтар]], [[Ҡәйеповтар]] һәм башҡалар абруйлы башҡорт дворяндары була.
1917 йылдың 27 октябрендәге ер тураһындағы һәм 1917 йылдың 10 ноябрендәге ҡатламдарҙы һәм гражданлыҡ чиндарын бөтөрөү тураһындағы декерттарға ярашлы Рәсәйҙә дворяндар ергә хужа булыуҙан туҡтай һәм ҡатлам статусын да юғалта.

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Дворянлыҡ]]
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}

== Әҙәбиәт ==
* {{книга|автор = [[Азнабаев, Булат Ахмерович|Азнабаев Б. А.]]|часть=Дворянство|заглавие=Башкирская энциклопедия. В 7 т.|ответственный=глав. ред. М. А. Ильгамов|место= Уфа|издательство=Башкирская энциклопедия|год=2010|том=2|страницы=428—429|страниц=624|isbn=5-88185-062-9|ref=Азнабаев Б. А.}}
* ''Азнабаев Б. А.'' Из истории формирования уфимского дворянства в XVI—XVIII вв. //Социально-экономическое развитие и народные движения на Южном Урале и в Среднем Поволжье (дореволюционный период). Уфа, 1990.
* {{книга
| автор = Азнабаев Б. А.
| заглавие = Дворянство. // Башкортостан: краткая энциклопедия
| ссылка =
| ответственный =
| место = Уфа
| издательство = Башкирская энциклопедия
| год = 1996
| том =
| страниц = 672
| страницы = 252—253
| isbn = 5-88185-001-7
| ref =
}}
* ''[[Асфандияров, Анвар Закирович|Асфандияров А. З.]]'' Башкирские тарханы. — Уфа: Китап, 2006.
* {{статья
|автор = Гайсин Г.
|заглавие = Башкирские тарханы и дворяне
|ссылка =
|язык =
|издание = [[Ватандаш]]
|тип =
|год = 1999
|том =
|номер = 10
|страницы = 154—159
|doi =
|issn = 1683-3554
}}
* ''Гумеров Ф. Х.'' Законы Российской империи о башкирах, мишарях, тептярах и бобылях. Уфа, 1999.
* {{книга|автор = Ильясова А. Я.|заглавие=История башкирского дворянства|ответственный=|место= Уфа|издательство=Китап|год=2015|страницы=|страниц=232|isbn=978-5-295-06335-0|ref=Ильясова А. Я.}}
* [http://www.lib.csu.ru/vch/176/004.pdf ''Ильясова А. Я.'' Особенности формирования дворянского сословия из башкир. // Вестник Челябинского государственного университета. 2009. № 38 (176). История. Вып. 37. С. 26—32.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140314180028/http://www.lib.csu.ru/vch/176/004.pdf |date=2014-03-14 }}
* {{книга
| автор = Ильясова А. Я.
| заглавие = Дворяне из башкир.// История башкирского народа: в 7 т./ гл. ред. [[Кульшарипов, Марат Махмутович|М. М. Кульшарипов]]
| ссылка =
| ответственный =
| место = С.-Пб.
| издательство = Наука
| год = 2011
| том = IV
| страниц = 400
| страницы = 288—292
| isbn = 978-5-02-038276-3
| ref =
}}
* [http://www.ufabist.ru/assets/files/07-14.pdf ''Сайфуллина Л. Ф.'' Правящая элита Башкирии конца XVI — первой половины XIX вв.: Основные этапы формирования.// Вестник БИСТ. № 3 (7), 2010. С.132—139.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140314201003/http://www.ufabist.ru/assets/files/07-14.pdf |date=2014-03-14 }}
* История башкирского дворянства. А.Я Ильясова. Диссертация кандидата исторических наук. Уфа, 2010.
* ''Никольский Н. В.'' Башкиры // Сборник исторических народностях Поволжья. Казань, 1919. С. 1-75.
* ''Новиков В. А.'' Сборник по истории уфимского дворянства. Уфа, 1903.
* ''Савелов Л. М.'' Дворянское сословие в его бытовом и общественном значении: Доклад о дворянстве. М.: Тип. А. Н. Виноградо
отяинцев Д. Д.'' К дворянству. Письмо 1. М., 1908.
* ''[[Янгузин, Рим Зайнигабитович|Янгузин Р. З.]]'' Социальная структура башкирского общества в XVIII—XIX вв. Уфа, 1987.

== Һылтанмалар ==
* ''Ильясова А. Я.'' [http://www.dissercat.com/content/istoriya-bashkirskogo-dvoryanstva История башкирского дворянства] //Дисс.… канд. ист. наук. Уфа. — 2010.
* [http://posredi.ru/enc_D_Dvoran_sobr.html Дворянское собрание]

[[Категория:Башҡорт дворянлығы]]
[[Категория:Рәсәй дворянлығы]]
[[Категория:Башҡортостан тарихы]]
Был биттә ҡулланылған ҡалыптар:
Башҡорт дворяндары битенә ҡайтыу.
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Башҡорт_дворяндары» битенән алынған