Ҡарасы
Ҡарасы - урта быуаттардағы[1] татарҙар составындағы төркөм менән булған субэтник. Төньяҡ мишәрҙәрҙә, себер татарҙарында «ҡарацы» йәки «ҡараца» булараҡ та билдәле. Әлеге ҡарасы-татарҙарҙың тыуған теле өҫтәрәк татар теле һаналған.[2]
Тарихы
үҙгәртергәҠайһы бер сығанаҡтар Сынғыҙхан һәм уның күп кенә ҡәрҙәштәре тап ошо «карача, ҡазан, ҡара, харин» субэтник төркөмөнән булған тип күрһәтәләр.[3] Ҡарасы титулы дә нәк шулай сыңғыҙҙар менән бәйле була.
Ҡарасы йәмғиәтенә ҡараған төмәнәр башлыҡтары һәм уларҙың яһаҡлы татарҙар булараҡ та билдәле. Сағатай һәм Жуси улыстарында улар даими ғәскәргә ҡарағандар. Улар сығып, мәҫәлән өфө татарҙары, ғаиләләре менән хәрби хеҙмәттә булғандар.
Монгол яуҙары осоронда ҡараусылар ғәскәр составында Кесе Азия ерлегендә урынлашалар, XIV быуатла был ерҙәр Аҡһаҡ Тимер-томор тарафынан яулап алынғас ҡараусылар Хәрәзем ерлегенә һәм Иссык күле буйҙарына күсереләләр. Һуңыраҡ, Хәрәзем ерҙәренән һәм Иссык күле буйҙарынан ҡараусылар Алтын Урда территорияһына күсенеп килә.
ҪҪҪ быуатта уҡ Ҡытай тарихсылары Сыңғыҙхан ысын монголдары «хэй-ҙа», йәғни «ҡара татарҙар».
1221 йылда Ҡытай тарихсыһы Мэн-ла Бэй-лу «Монгол-татарҙарҙы туп-тулы һүрәтләү» тигән китабында Сыңғыҙханды киләһе тасуирлай:
|
Бөгөнгө император Сыңғыҙ һәм уның ғәскәр башлыҡтары, түрәләре ҡара татарҙар булып торалар. Татар хакиме Тимучин оло буйлы, киң маңлайлы, оҙон һаҡаллы кеше, бик мөһим һәм көслө шәхес. Ҡытай тарихсыһы Мэн-ла Бэй-лу.
|
Сығанаҡтар
үҙгәртергә- Г. Оливье. . — ISBN 978-5-4438-0094-3.
Иҫкәрмәләр
үҙгәртергә- ↑ Протокол Общего Собрания 20 апреля 1914 года // Известия Общества археологии, истории и этнографии. Казань, 1915. С.20.
- ↑ Ахметзаки Валиди Тоған. История башкир. Өфө: Китап, 2010 ISBN 978-5-295-05000-8 стр.222
- ↑ Армянские источники о монгол. Извлечения из рукописей XIII-XIV вв. / Пер. с ��ревнем., пред. и прим. А.Г.Галстян., М., 1962, с.44