Xəttatlıq üçün mənbəyə bax

Aşağıdakı səbəbə görə bu səhifəni redaktə etmək hüququnuz yoxdur:

Sizin IP-ünvanınız bütün Vikimedia Fondu vikilərində bloklanmış diapazon daxilindədir.

Blok ‪EPIC‬ tərəfindən tətbiq edilib. Göstərilən səbəb: Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.

Blokun başlaması: 08:48, 2 iyul 2024
Blokun bitməsi: 08:48, 2 iyul 2025

Cari IP-ünvanınız: 206.189.44.186. Bloklanmış diapazon: 206.189.32.0/20. Zəhmət olmasa, yuxarıda göstərilən bütün məlumatları edəcəyiniz müraciətlərə daxil edin.

Səhvən bloklandığınızı düşünürsünüzsə, əlavə məlumat və təlimatları Açıq proksilərə yox qlobal siyasətində tapa bilərsiniz.

Əks halda bloku müzakirə etmək üçün Meta-Wiki-də sorğu göndərin. Siz həmçinin stüardlar VRT sorğu növbəsinə (stewards@wikimedia.org) yuxarıdakı bütün təfərrüatlar daxil olmaqla e-məktub göndərə bilərsiniz.

Siz bu səhifənin məzmununu görə və köçürə bilərsiniz.

[[Şəkil:Nastaliq-proportions.jpg|thumb|bottom|250px|Kalliqrafik yazı]]
[[Şəkil:AndalusQuran.JPG|thumb|right|200px|[[Quran]]dan bir yazı]]

'''Xəttatlıq''' və ya '''kalliqrafiya''' ({{Dil-el|καλλιγραφία}} — "gözəl xətt") — [[təsviri incəsənət]]in sahələrindən biri. Onu həmçinin nəfis [[məktub]] incəsənəti də adlandırırlar<ref name=r1>Mediavilla 1996</ref>. Xəttatlığın elmi anlayışı belədir: "işarələrin ekspressiv, harmonik və incə zövqlə tərtibatı incəsənəti"<ref name=r1/>.

Xəttatlıq yazını nəfis şəkildə [[şrift]], əl və [[əlifba]] kimi yazmaq bacarığıdır<ref>Fraser and Kwiatkowski 2006</ref><ref>Johnston 1909</ref>.

Kalliqrafiya [[əşya]] və [[lövhə]] üzərində [[məişət]] yazısından  yüksək incəsənət nümunələrinə qədər geniş bir [[sənət]]dir. Kalloqrafiyada həmişə [[hərf]]lər [[standart]] formada yazılmır.<ref name=r1/>.

Müasir dövrdə kalliqrafiya bəzi dini yazılarda, xüsusi [[sənəd]] yazılışında, [[dəvətnamə]]lərdə, [[yubiley]] və şənlik təbriklərində, qrafik işlərdə, daş yonmalarında və tarixi sənəd təkrarında isrifadə edilir. Xəttatlıq həmçinin televiziya monitor yazılarında, müəyyən [[xasiyyətnamə]]lərdə, əllə yazılması nəzərdə tutulan sənədlərdə ( məsələn, [[doğum şəhadətnaməsi]] ) istifadə edilir.

== Azərbaycanda xəttatlıq ==
{{main|Azərbaycan mədəniyyətində xəttatlıq}}
Xəttatlıq [[Azərbaycan]] xalqının uzun əsrlərdən bəri yaşatdığı qədim sənət növlərindən biridir. Ərəb köklü “xətt” (yazı) sözünü bildirən, gözəl və dəqiq yazı sənəti olan xəttatlıq “[[Qurani-Kərim]]”in ayələrini ən gözəl şəkildə yazmaq cəhdlərindən sonra meydana gəlmişdi. Xəttat isə gözəl yazı ustasına, yazıçıların əsərlərini, xüsusilə şeirlərini nəfis xətlə köçürüb yayan şəxsə verilən addır.

Azərbaycanda xəttatlıq sənəti Mübarək şah Zərrinqələm Təbrizinin işlərindən başlanır. O, [[XIII əsr]]in məşhur ərəb xəttatı Cəmaləddin Müstəsiminin yetirdiyi altı şagirddən biri idi. Həmin "altılığa” daha bir azərbaycanlı usta şeyx Əhməd Sührəvərdi də daxil idi. Onlar xəttatlıq tarixinə "altı usta" adı ilə daxil olmuşlar. Bu xətt ustalarının fəaliyyəti nəticəsində klassik xəttatlığın 6 xətt növü yaranmışdı: nəsx, suls, reyhani, mühəqqəq, touqi, riqa. Mübarək şah Zərrinqələm klassik xətlərin altısını da yaxşı bilirdi və onun həmin xətlərlə yazan xeyli ardıcılı vardı.

[[XIV əsr]]də Azərbaycanda, bütün müsəlman dünyasında məşhur olacaq bir xəttat – [[Mir Əli Təbrizi|Xacə Mir Əli ibn İlyas Təbrizi]] ([[1330]]-[[1405]]) yetişmişdi. XV-[[XVI əsr]]lərdə geniş yayılan nəstəliq xətti XIV əsrin sonlarında məşhur xəttat Mir Əli Təbrizi tərəfindən nəsx və təliq xətlərinin əlaqələndirilməsi nəticəsində yaradılmışdı. Bu xətt növü, əsasən, əlyazma kitablarının üzünün köçürülməsində, məktub və sənədlərin yazılmasında geniş tətbiq olunurdu. Sonralar nəstəliq xətti [[gümüş]], [[bürünc]] və [[saxsı]]dan hazırlanan qabların, eləcə də bəzək əşyalarının bəzədilməsində tətbiq edilmişdi.

Xəttatlıq sənətinin çox geniş yayılmış növlərinin yaranma tarixinə nəzər salsaq, bu sənətin qədim növlərindən biri olan kufi xətti ilk dəfə İraqın indiki Kufə şəhərində yayıldığından öz adını buradan almışdı. Əsasən, düz və sınıq cizgilərdən ibarət olan kufi xətti əvvəllər nöqtəsiz yazılsa da, sonralar daha da təkmilləşdirilmişdi. X əsrədək həm epiqrafikada, həm də paleoqrafiyada geniş tətbiq olunmuşdu. Kufi xəttinin özünün 4 əsas növü var: kufi nəsx, kufi suls, kufi həndəsi və kufi şikəstə.

Nəsx xətti [[XII əsr]]də ibn Muğla Şirazi tərəfindən kufi xəttinin təkmilləşdirilməsi nəticəsində ortaya çıxmış və nəsx adı ona kufi xəttini sıradan çıxardığı üçün verilmişdi. Digər xətlərlə müqayisədə nəsx xətti özünün sadəliyi, rahat oxunuşu və asan yazılışı ilə diqqəti cəlb edir. [[Kufi xətti]]nin yerini tutan nəsx xətti meydana gəldiyi ilk gündən bədii və elmi əsərlərin yazılışında, üzünün köçürülməsində və dəftərxana işlərində geniş istifadə olunmağa başlanmışdı. [[Naxçıvan]] ərazisindəki daş kitabələrdə və əlyazmalarda bu xəttə daha çox rast gəlmək olur.

[[Süls xətti]]nin lüğəvi mənası “üçdə bir” deməkdir. [[Ərəb əlifbası]]nda yazılan klassik xətt növlərindən olan suls xətti [[X əsr]]də məşhur ərəb xəttatı Əbu Əli Məhəmməd ibn Muğla tərəfindən ixtira olunmuşdu. Bu xətt növündə hərflərin üçdə bir hissəsi əyri, qalan hissəsi isə düz cizgidə yazılır ki, bu da sözlərin bir-birinə toxunaraq yazılmasına imkan verir. Suls xətti özünəməxsus gözəlliyə malik olduğu üçün xətt ustadları onu “xətlərin anası” adlandırmışlar. Təliq xətti isə [[XIV əsr]]də İranda “touqi” və “riqa” xətlərinin əsasında yaranmışdı. Bu yazı üslubu sürətli yazılması ilə fərqlənir.

Xəttatlıq sənətinə bağlı olaraq ''[[Təzhib|təzhib]]'', ''əbru'' və ''cild'' sənətləri də yaranmışdı. Xəttatlığın tarixi hərflərin dekorativ şəkildə təsvir olunması ilə başlamışdı. Tarixi mənbələrə əsasən, X əsrdən başlayaraq formalaşan xəttatlıq sənəti [[XIII əsr]]də öz inkişafının zirvəsinə çatmış, tətbiq olunduğu sahələr daha da genişlənmişdi. Dekorativ-ornamental sənətlə qovuşan bədii yazı mədəniyyəti kitabları, saray binalarını, məscidləri, saxsıdan, metaldan, ağacdan və parçadan hazırlanan tətbiqi sənət nümunələrini bəzəyirdi.

Orta əsr Azərbaycanında kitab tərtibatı ölkənin siyasi-mədəni mərkəzləri olan – [[Marağa]], [[Sultaniyə]], [[Təbriz]], [[Şamaxı]]da fəaliyyət göstərən sənətkarlar tərəfindən həyata keçirilirdi<ref>[http://intangible.az/front/az/aboutExample/1937?type=1 ''AZƏRBAYCAN QEYRİ-MADDİ MƏDƏNİ İRS NÜMUNƏLƏRİNİN DÖVLƏT REYESTRİ''] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20191112050430/http://intangible.az/front/az/aboutExample/1937?type=1 |date=2019-11-12 }} TƏSVİRİ SƏNƏT » XƏTTATLIQ</ref>.

== Xəttatlıq muzeyləri ==
* [http://www.calligraphy-museum.com Moskva Kalliqrafiya muzeyi]
* [http://www.schriftmuseum.at Pettenbax Kalliqrafiya muzeyi]
* [http://www.hmml.org Hill adına əlyazmalar muzeyi]
* [http://www.naritakanko.jp/naritashodo/ Naritasan Calligraphy museum] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20090408081601/http://www.naritakanko.jp/naritashodo/ |date=2009-04-08 }}
* [http://www.vam.ac.uk/collections/prints_books/prints_books/modern_calligraphy/index.html The Modern Calligraphy Collection of the National Art Library at the Victoria and Albert Museum] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20090614123518/http://www.vam.ac.uk/collections/prints_books/prints_books/modern_calligraphy/index.html |date=2009-06-14 }}
* [http://www.ditchling-museum.com/index.html Ditchling Museum] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20090821101458/http://www.ditchling-museum.com/index.html |date=2009-08-21 }}
* [http://www.klingspor-museum.de/UeberdasMuseum.html Klingspor Museum] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20171209060642/http://www.klingspor-museum.de/UeberdasMuseum.html |date=2017-12-09 }}
* [http://muze.sabanciuniv.edu/main/default.php?bytLanguageID=2 Sakip Sabanci Museum] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20101125084408/http://muze.sabanciuniv.edu/main/default.php?bytLanguageID=2 |date=2010-11-25 }}

== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}

== Xarici keçidlər ==
* [http://www.calligraphy-expo.com Kalliqrafiya üzrə beynəlxalq sərgi]
* [http://inessdesign.com Müasir Kalliqrafiya] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20181227224135/http://inessdesign.com/ |date=2018-12-27 }}
* [http://mmarina.ru Kalliqrafiya sənəti]
* [http://callig.ru Kalliqrafiya].
* [http://www.chinapage.com/callig1.html Çin Kalliqrafiyası] {{ref-en}}.
* [http://www.borshevsky.com/kosher_calligraphy.htm Yahudi Kalliqrafiyası.] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20160304202943/http://www.borshevsky.com/kosher_calligraphy.htm |date=2016-03-04 }}
* [http://www.buryat-mongolia.info/?p=206&language=ru Müasir Monqol Kalliqrafiyası]
* [http://www.japancalligraphy.eu/ru/ Shodo — Yapon Kalliqrafiyası].
* [http://www.heriz.ru/podpisi.html Ərəb Kalliqrafiyası]
* [http://www.hi-braa.spb.ru/nihhon/calligraphy.php Yapon Kalliqrafiyası] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20161230002511/http://hi-braa.spb.ru/nihhon/calligraphy.php |date=2016-12-30 }}

{{Vikianbar kateqoriyası|Calligraphy}}

== Ədəbiyyat ==
# Anderson, D. M. (2008). Indic calligraphy. Encyclopædia Britannica 2008 . 
# Brown, M.P. (2004) Painted Labyrinth: The World of the Lindisfarne Gospel. Revised Ed. British Library. 
# Child, H. ed. (1985) The Calligrapher's Handbook. Taplinger Publishing Co. 
# Diringer, D. (1968) The Alphabet: A Key to the History of Mankind 3rd Ed. Volume 1 Hutchinson & Co. London 
# Fraser, M., & Kwiatowski, W. (2006) Ink and Gold: Islamic Calligraphy. Sam Fogg Ltd. London 
# Geddes, A., & Dion, C. (2004) Miracle: a celebration of new life. Photogenique Publishers Auckland. 
# Henning, W.E. (2002) An elegant hand : the golden age of American penmanship and calligraphy ed. Melzer, P. Oak Knoll Press New Castle, Delaware 
# Johnston, E. (1909) Manuscript & Inscription Letters: For schools and classes and for the use # of craftsmen, plate 6. San Vito Press & Double Elephant Press 10th Impression 
# Lamb, C.M. ed. (1956) Calligrapher's Handbook. Pentalic 1976 ed. 
# Mediavilla, Claude (2006) Histoire de la Calligraphie Française. Albin Michel, France. 
# Mediavilla, C. (1996) Calligraphy. Scirpus Publications 
# Pott, G. (2006) Kalligrafie: Intensiv Training Verlag Hermann Schmidt Mainz 
# Pott, G. (2005) Kalligrafie:Erste Hilfe und Schrift-Training mit Muster-Alphabeten Verlag Hermann Schmidt Mainz 
# Propfe, J. (2005) SchreibKunstRaume: Kalligraphie im Raum Verlag George D.W. Callwey GmbH & Co.K.G. Munich 
# Reaves, M., & Schulte, E. (2006) Brush Lettering: An instructional manual in Western brush calligraphy, Revised Edition, Design Books New York. 
# Schimmel, Annemarie. (1984) Calligraphy and Islamic Culture. New York Univ. Press. New York. 
# Zapf, H. (2007) Alphabet Stories: A Chronicle of technical developments, Cary Graphic Arts Press, Rochester, New York 
# Zapf, H. (2006) The world of Alphabets: A kaleidoscope of drawings and letterforms, CD-ROM 
# Marns, F.A (2002) Various, copperplate and form, London 
# Namiq Musalı, (2016) “Səfəvilər dövründə Ərdəbildə xəttalıq və kitab sənəti”
# Алиева-Кенгерли А. И., Мамедова Л. Г. “Книжное дело в средневековом Азербайджане”

[[Kateqoriya:Xəttatlıq]]

Bu səhifədə istifadə edilmiş şablonlar:

Şablon:Dil (redaktə)
Şablon:Dil-el (redaktə)
Şablon:Dil-el2 (redaktə)
Şablon:Dəqiqləşdirilməmiş (mənbə koduna bax) (mühafizə edilib)
Şablon:En (redaktə)
Şablon:Main (redaktə)
Şablon:Plainlist/styles.css (redaktə)
Şablon:Ref-en (redaktə)
Şablon:Ref-info (redaktə)
Şablon:Ref-lang (redaktə)
Şablon:Side box (redaktə)
Şablon:Str rep (redaktə)
Şablon:Törəmə layihələr (redaktə)
Şablon:Veb-arxiv (redaktə)
Şablon:Vebarxiv (redaktə)
Şablon:Vikianbar kateqoriyası (redaktə)
Şablon:Wikidata (mənbə koduna bax) (mühafizə edilib)
Şablon:İstinad siyahısı (mənbə koduna bax) (təcrübəli redaktor mühafizəsi)
Şablon:İstinad siyahısı/styles.css (redaktə)
Şablon:Əsas (redaktə)
Modul:Arguments (redaktə)
Modul:No globals (redaktə)
Modul:Side box (redaktə)
Modul:Side box/styles.css (redaktə)
Modul:Sources (redaktə)
Modul:Sources/utils (redaktə)
Modul:String (mənbə koduna bax) (mühafizə edilib)
Modul:Webarchive (redaktə)
Modul:Webarchive/data (redaktə)
Modul:Wikidata (mənbə koduna bax) (mühafizə edilib)
Modul:Wikidata/config (redaktə)
Modul:Wikidata/media (redaktə)
Modul:WikidataSelectors (redaktə)
Modul:Yesno (redaktə)

Xəttatlıq səhifəsinə qayıt.

Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/Xəttatlıq"

Xəttatlıq üçün mənbəyə bax

Naviqasiya menyusu

Axtar