Azərbaycan aşıq sənəti üçün mənbəyə bax

Aşağıdakı səbəbə görə bu səhifəni redaktə etmək hüququnuz yoxdur:
Sizin IP-ünvanınız bütün Vikimedia Fondu vikilərində bloklanmış diapazon daxilindədir.
Blok ‪EPIC‬ tərəfindən tətbiq edilib. Göstərilən səbəb: Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.
Blokun başlaması: 08:48, 2 iyul 2024
Blokun bitməsi: 08:48, 2 iyul 2025
Cari IP-ünvanınız: 206.189.44.186. Bloklanmış diapazon: 206.189.32.0/20. Zəhmət olmasa, yuxarıda göstərilən bütün məlumatları edəcəyiniz müraciətlərə daxil edin.
Səhvən bloklandığınızı düşünürsünüzsə, əlavə məlumat və təlimatları Açıq proksilərə yox qlobal siyasətində tapa bilərsiniz.
Əks halda bloku müzakirə etmək üçün Meta-Wiki-də sorğu göndərin. Siz həmçinin stüardlar VRT sorğu növbəsinə (stewards@wikimedia.org) yuxarıdakı bütün təfərrüatlar daxil olmaqla e-məktub göndərə bilərsiniz.
Siz bu səhifənin məzmununu görə və köçürə bilərsiniz.
{{Azərbaycan musiqisi}}
'''Azərbaycan aşıq sənəti''' ({{Dil-az2|آشیق صنعتی}}) — şifahi ənənəli [[Azərbaycan musiqisi|Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin]] ən qədim sahələrindən biri olan aşıq sənətinin mühüm tərkib hissəsidir.<ref name="presto">{{cite web|title=Aşıq musiqisi|url=http://uzeyirbook.musigi-dunya.az/AZ/data.pl?id=77&lang=AZ|website=uzeyirbook.musigi-dunya.az|publisher=uzeyirbook.musigi-dunya.az|accessdate=24 sentyabr 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210917073004/http://uzeyirbook.musigi-dunya.az/AZ/data.pl?id=77&lang=AZ|archivedate=2021-09-17|url-status=live}}</ref> Aşıq sənətində musiqi, poeziya, təhkiyə, rəqs, pantomima, teatr sənəti elementləri üzvi şəkildə birləşmişdir.<ref name="presto"/> Aşıq şeirinin janrları olan qoşma, gəraylı, müxəmməs, ustadnamə, qıfılbəndlə yanaşı, qoşmanın təcnis, cığalı təcnis növlərindən ibarətdir.<ref name="presto"/>

Aşıq musiqisinin ən geniş yayılmış növlərindən biri [[saz]]ın müşayiətilə solo oxumaqdır.<ref name="presto"/> Sazda çalmaq tarixi inkişaf prosesində tədricən müstəqil bədii əhəmiyyət kəsb etmişdir.<ref name="presto"/> 2009-cu ildə Azərbaycan aşıq yaradıcılığı [[UNESCO]]-nun Qeyri-maddi mədəni irsin Reprezentativ Siyahısına daxil edilmişdir.

== Etimologiya ==
Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbinin əsasını qoymuş [[Üzeyir Hacıbəyov]] ''"aşıq"'' sözünü ''"eşq"'' (ərəbcə) ilə bağlayır.<ref name=ashug>{{cite web|title=АШУГ|url=http://www.ubrus.org/dictionary-units/?id=46247|publisher=ubrus.org|accessdate=2 January 2011|archive-date=21 December 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181221182935/http://www.ubrus.org/dictionary-units/?id=46247|url-status=live}}</ref> Professor M. Təhmasib aşığı hazırda az işlənən və qədim türk söz kökü olan "aş"dan törədiyini qeyd edir.<ref name=ashug/> Əslində isə ''"aş"'' kökündən düzəldilən ''"aşılamaq"'' feli bu gün də işlənir.<ref name=ashug/> Güman olunur ki, ''"aş"'' kökü ''"mahnı"'' yaxud ''"nəğmə"'' mənasında da işlənib, çünki ''"aşulamaq"'' — ''"oxumaq"'' deməkdir.<ref name=ashug/> Hazırda özbək dilində ''"aşulaçi"'' — "mahnı oxuyan, müğənni" deməkdir.<ref name=ashug/>

Məlumdur ki, ''"varsaq"'' sözü ''"aşıq şeiri"'' yaxud ''"aşıq mahnısı (havası)"'' mənasını bildirir.<ref name=ashug/> Ehtimal olunur ki, ''"aş-u-la"'' yaxud "''aş-ı-la"'' — "aş" kökündən törəyərək, [[Azərbaycan dili]] qanunlarına görə ''"-ıq"'' şəkilçisi ilə birləşib fəxri ad-ünvan şəklini almışdı.<ref name=ashug/> Fəxri ad (ünvan) kimi "Aşıq" artıq XII əsrdən məlumdur və ilk dəfə bu ada türk sufiliyinin təməl daşını qoyan şair [[Əhməd əl-Yasəvi]]nin yaradıcılığında rast gəlinir.<ref name=ashug/>

== Tarixi ==
Öz şəxsiyyətində musiqiçi (çalğıçı və müğənni), dastançı (nağılçı), şair və söz ustası (aktyor və quruluşçu recissor) sənətlərini toplu halında birləşdirən Azərbaycan aşıqları ən qədim xalq-peşəkar musiqi ən’ənələrinin öncül daşıyıcılarından sayılırlar. Bu baxımdan onları [[baxşı]] ([[Türkmənistan]]), [[akın]] ([[Qırğızıstan]]), [[bastakor]] ([[Özbəkistan]] və [[Tacikistan]]), [[trubadur]] ([[Fransa]], XI–XIII yüzilliklər), [[skald]] (qədim və orta əsrlər Skandinaviyası), [[menestrel]] ([[İngiltərə]]), [[rapsod]] ([[qədim Yunanıstan]]) və [[bard]]larla ([[İrlandiya]] və [[Şotlandiya]]) müqayisə etmək olar.

Azərbaycan aşıq sənəti çox dərin tarixi kökləri olan və yüzilliklər boyu keçilən inkişaf yolunun məntiqi məhsuludur. Ən qədim dövrlərdən indiyədək saz-söz sənəti daşıyıcıları ozan, uzan, varsaq, dədə, qam, ata və bir-çox başqa adlarla tanınmışlar. Öz yaradıcılıq fəaliyyətində onlar tarixi hadisələri və gündəlik həyatı nəsil, tayfa və xalqın tarixi yaddaşına çevirməklə kifayətlənməyərək, müdrik məsləhətçi, el ağsaqqalı, əski inam biliciləri kimi çıxış etmişlər.

=== XI–XVII əsrlər ===
Azərbaycan xalq ədəbiyyatının ən qədim yazılı abidəsi olan [[Kitabi-Dədə Qorqud]], XI–XII əsrlərdə aid edilir.<ref>{{Cite web |title=Rinchindorji. "Mongolian-Turkic Epics: Typological Formation and Development" / Institute of Ethnic Literature, Chinese Academy of Social Sciences, Trans. by Naran Bilik, Oral Tradition, 16/2, 2001, p. 381 |url=http://journal.oraltradition.org/files/articles/16ii/Rinchindorji.pdf |access-date=2016-05-08 |archive-date=2017-12-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171202101744/http://journal.oraltradition.org/files/articles/16ii/Rinchindorji.pdf |url-status=dead }}</ref> Əsərin ilk nüsxəsinə XIX əsrin əvvəllərində [[Almaniya]]da [[Drezden kitabxanası]]nda təsadüf edilmişdir.<ref name="ditz">{{cite web|title=“DƏDƏ QORQUD DASTANLARI”|url=http://dede.musigi-dunya.az/d/dede_qorqud_dastan.html|website=dede.musigi-dunya.az|publisher=dede.musigi-dunya.az|accessdate=8 may 2016|archive-date=19 September 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210919084201/http://dede.musigi-dunya.az/d/dede_qorqud_dastan.html|url-status=live}}</ref> Həmin kitabxananın kataloqunu tərtib edən Fleyşer əlyazmasının üstündə olan bir qeydə əsaslanaraq əsəri [[XVI əsr]] kataloquna daxil etmişdir.<ref name="ditz"/> 1815-ci ildə şərqşünas [[Henrix Fridrix fon Dits]] həmin əlyazmasının üzünü çıxardaraq [[Berlin kitabxanası]]na gətirmiş və "[[Təpəgöz]]" boyunu da [[alman dili]]nə tərcüməsilə birlikdə nəşr etmişdir.<ref name="ditz"/>

=== XVIII–XIX əsrlər ===
[[Fayl:Ashiq Ali.jpg|thumb|[[Aşıq Alı]] — XIX əsr Azərbaycan aşıq şeirinin nümayəndələrindən biri]]

XVIII–XIX əsrlərdə Azərbaycan və gürcü poeziyası sıx qarşılıqlı əlaqədə inkişaf edirdi.<ref name="georgia">{{cite web|title=Azərbaycan ozan-aşıq sənəti gürcü mənbələrində|url=http://www.anl.az/down/meqale/525/2015/mart/426487.htm|website=www.anl.az|publisher=www.anl.az|accessdate=8 may 2016|archive-date=25 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220325040845/http://www.anl.az/down/meqale/525/2015/mart/426487.htm|url-status=live}}</ref> Azərbaycan şairləri və xanəndələri Gürcüstana gedir, orada uzun müddət yaşayır, azərbaycanca bilən gürcü şair və aşıqları ilə tanış olur və onlara müəyyən təsir göstərirdilər.<ref name="georgia"/> Məhz bu təsirin nəticəsində gürcü şair və aşıqları da müxəmməs, müstəzad, təcnis, bayatı, gəraylı, qoşma, dodaqdəyməz, qəzəl və sair şeir formalarından istifadə edirdilər.<ref name="georgia"/> Bu proses [[XIX əsr]]in axırları və [[XX əsr]]in əvvəllərində xüsusilə güclənmişdi.<ref name="georgia"/> Başlıca səbəb isə Zaqafqaziyada aşıq sənətinin güclü inkişafı, Azərbaycan dastan yaradıcılığının Gürcüstanda geniş yayılması idi.<ref name="georgia"/> [[Gürcüstan]]lı şair və alim [[İosif Qrişaşvili]] yazırdı:
{{cquote|müəllif=|''Onlar əsl aşıq idilər və üç dildə - gürcücə, azərbaycanca və ermənicə oxuyurdular. Bu aşıqların bəzisi tiflisli, bəzisi irəvanlı, gəncəli, şamaxılı, həştərxanlı idilər''.<ref name="georgia"/>}}

[[XVIII əsr]]in ikinci yarısında yaşayıb yaratmış [[Sayat Nova]] kimi aşığın gürcü əlifbası ilə yazıya alınmış 27 şeiri ötən əsrin 1880-ci illərində tapılıb.<ref name="georgia"/> Bu şeirlərdə onun Azərbaycan aşıq sənətinin incəliklərini dərindən bildiyi göstərilir.<ref name="georgia"/> [[Aleksandr Xodzko]]nun azərbaycanlı [[Aşıq Sadıx]]ın ifasında yazıya alınmış və 1842-ci ildə [[London]]da nəşr olunmuş "Specimens of popular poetry of Persia" kitabına daxil edilmiş "Koroğlu" havasını aşıq musiqisinin nota salınmış ilk nümunəsi hesab etmək olar.<ref name="weimar">{{cite web|title=Aşıq sənəti not antologiyası|url=http://enene.musigi-dunya.az/ashiq_noti.html|website=enene.musigi-dunya.az|publisher=enene.musigi-dunya.az|accessdate=1 iyul 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20211102010303/http://enene.musigi-dunya.az/ashiq_noti.html|archivedate=2021-11-02|url-status=live}}</ref>

Azərbaycan şifahi ənənəli musiqi irsinin ilk not yazıları XIX əsrdə rus folklorçularına məxsusdur.<ref name="songworld"/> Gilanda rus konsulu kimi fəaliyyət göstərən [[Aleksandr Xodzko]] 1842-ci ildə "Koroğlu" dastanını Azərbaycan aşıqlannın ifasından yazıya almış və "Fars xalq poeziyası nümunələri" adı altında Londonda ingilis dilində Koroğlu havalarından ibarət məcmuə halında dərc etdirmişdir.<ref name="songworld">{{cite book|last1=Məmmədov|first1=Tariyel|title=Azərbaycan aşıq yaradıcılığı|date=2011|url=http://www.ebooks.az/view/lCnJhXqx.pdf|accessdate=19 sentyabr 2017|archive-date=2022-06-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20220623121719/https://www.ebooks.az/view/lCnJhXqx.pdf|url-status=live}}</ref> Bu məcmuə 1856-cı ildə S. S. Penn tərəfindən rus dilinə tərcümə olunub, "Koroğlu Şərq şairi və xalq qəhrəmanı. Tərcümeyi-halı əlavə olunmaqla, onun bütün oxumalarının tam külliyyatı" adı ilə həm ayrıca kitab kimi, həm də "Qafqaz" qəzetinin səhifələrində nəşr olunmuşdur.<ref>"Кёр-оглу. Восточный поэт-наездник. Полное собрание его импровизаций с присовокуплением его биографии", перевод с английского С. С. Пенн. Тифлис, 1856, газ. "Кавказ", 1856, № 21–24, 27, 31–34, 37–42</ref>

=== XX əsrin erkən illəri ===
1928-ci ildə Azərbaycan aşıqlarının I qurultayı keçirildi.<ref name="AAB">{{cite web|title=Azərbaycan Aşıqlar Birliyinin sədri (2004-2008), aşıq-şair|url=http://www.aab.az/|website=www.aab.az|publisher=[[Azərbaycan Aşıqlar Birliyi]]|accessdate=24 dekabr 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20211124181117/http://aab.az/|archivedate=2021-11-24|url-status=live}}</ref> 1932-ci ildə [[Azərbaycan Dövlət Konservatoriyası]] nəzdində yaradılmış Elmi – tədqiqat xalq musiqisi kabinetinin Azərbaycan aşıq musiqisinin toplanılıb nota salınmasında mühüm rolu olmuşdur.<ref name="weimar"/> 1938–40-cı illərdə Azərbaycanın müxtəlif rayonları üzrə folklor-etnoqrafik ekspedisiyalarında bilavasitə informatorlann, yəni söz-sənət təmsilçiləri olan aşıqların canlı ifasından yazıya alınmışdır.<ref name=songworld/>

[[SSRİ]]-nin yürütdüyü "[[dəmir pərdə]]" siyasəti uzun müddət Azərbaycan musiqisi üçün beynəlxalq musiqi məkanına çıxışı bağlamışdı.<ref name=world>{{cite web|first1=Zümrüd|title=Bu gün Beynəlxalq Azərbaycan Muğamı Günüdür|url=http://anl.az/down/meqale/ses/2010/avqust/131336.htm|website=anl.az|publisher=anl.az|accessdate=20 January 2016|archive-date=25 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220325040845/http://anl.az/down/meqale/ses/2010/avqust/131336.htm|url-status=live}}</ref> Xarici mədəni məkanda Azərbaycan aşıq yaradıcılığının mövqeyinin itirilməsi ilə yanaşı, Azərbaycanın özünün daxilində də keçən yüzilin 1920–30-cu illərin məlum şüarlarında ifadə olunmuş [[nihilizm|nihilist]] tendensiya tədricən aşıq yaradıcılığının ictimai statusunu laxlatdı.<ref name=world/> 1970-ci illərədək olan dövrdə Azərbaycan cəmiyyətində aşıq yaradıcılığına primitiv sənət kimi baxış tədricən möhkəmlənməyə başlasa da, cəmiyyətin müəyyən bir hissəsində aşıq yaradıcılığının populyarlığını azaltmadı.<ref name=world/>

1961-ci ildə aşıqların III qurultayı ərəfəsində akademik [[Həmid Araslı]] "Aşıq yaradıcılığı" adlı monoqrafiya çap etdirdi.<ref name="qara">{{cite book|last1=Namazov|first1=Qara|title=OZAN-AŞIQ SƏNƏTİNİN TARİXİ|date=2013|publisher=Elm və təhsil|location=Bakı|isbn=N-098-2013|accessdate=8 may 2016}}</ref> Bu aşıq sənətinin öyrənilməsi sahəsində ilk təşəbbüs idi.<ref name="qara"/> Qurultaydan sonrakı illərdə aşıq sənətinin öyrənilməsi və tədqiqi geniş bir miqyas aldı.<ref name="qara"/>

=== Dəmir pərdə dövründən sonra (1970–1980-ci illər) ===
1970-ci illərin əvvəllərində [[SSRİ]]-də [[UNESCO]]-nun himayəsi altında, 1971-ci ildə [[Moskva]]da, 1973-cü ildə [[Almatı]]da, 1978-ci və 1983-cü ildə [[Səmərqənd]]də keçirilən ənənəvi musiqinin beynəlxalq festivalları Qərb üçün Sovet Şərqinin ənənəvi musiqisini, həmçinin orijinal musiqi mədəniyyəti kimi Azərbaycan aşıq yaradıcılığı sənətinin dirçəlişində rol oynadı.

[[Heydər Əliyev]]in 1972-ci ildə [[Aşıq Ələsgər]]in 150 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında imzaladığı sərəncam [[Qərbi Azərbaycan]]ın tarixi-mədəni irsinin məhz Azərbaycan xalqına mənsubluğunun rəsmən bəyan edilməsi olmuş və bu irsə sahib çıxmaq üçün bir işarə mahiyyəti daşımışdır.<ref name="iman">{{cite web|last1=Imanov|first1=Muxtar|title=ÇEVRİLƏN İRS|url=http://www.azrefs.org/umummilli-lider-heyder-eliyevin.html|accessdate=26 may 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171109121251/http://azrefs.org/umummilli-lider-heyder-eliyevin.html|archivedate=9 November 2017|url-status=live}}</ref> Bu sərəncam təkcə Aşıq Ələsgər irsinin deyil, Qərbi Azərbaycandakı aşıq mühiti və onun görkəmli nümayəndələrinin ([[Miskin Abdal]], [[Ağ Aşıq]], [[Aşıq Alı]], [[Növrəs İman]], [[Aşıq Məmmədhüseyn]] və b.) poetik irsinin toplanması və tədqiqi işində müstəsna rol oynamışdır.<ref name="iman"/> 1972–1973-cü illərdə [[Azərbaycan Elmlər Akademiyası]] Aşıq Ələsgərin ədəbi irsini əhatə edən ikicildliyi hazırlayıb nəşr etdirmiş, 1975-ci ildə Aşıq Alının, 1976-cı ildə [[Usta Abdulla|Zodlu Abdullanın]] əsərləri ilk dəfə kitab halında işıq üzü görmüşdür.<ref name="iman"/> Həmin illərdə aşıq sənətinin, xüsusən də Qərbi Azərbaycan aşıq mühitinin tədqiqi istiqamətində çoxlu dissertasiyalar yazılmışdır.<ref name="iman"/><ref>İ. Ələsgərov. Aşıq Ələsgər və XIX əsr Göyçə aşıq mühiti, 1971</ref>{{sfn|Abbasov|1977|p=}}<ref>M. Həkimov. Orta əsrlər Azərbaycan aşıq ədəbiyyatı, 1977</ref>

Həmin illərdə [[Cənubi Azərbaycan]] aşıq ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələrinin əsərləri də toplanıb nəşr etdirilmişdir.<ref name="iman"/> 1979-cu ildə nəşrə başlayan və Azərbaycan folkloruna geniş yer ayıran "[[Varlıq (jurnal)|Varlıq]]" jurnalı, [[Bulud Qaraçorlu|Səhəndin]] "[[Dədə Qorqud]]" motivləri əsasında yazılmış "Dədəmin öyüdü", "Dədəmin kitabı", "Dəli Domrul" poemaları və digər Güney şairlərinin o dövr yaradıcılığı Şimal Azərbaycanda güclənməkdə olan milli ideyaların Cənubi Azərbaycan ədəbi-mədəni mühitinə əsaslı təsirindən xəbər verir.<ref name="iman"/>

1970–80-ci illərdə Azərbaycanın ayrı-ayrı bölgələrində saz məktəbləri, aşıq ansamblları, aşıq muzeyləri yaradılmış, folklor bayramları mütəmadi xarakter almışdır.<ref name="iman"/> 1978-ci ildə [[Cəbrayıl rayonu|Cəbrayılda]] təşkil olunmuş "Qurbani saz bayramı" xüsusilə yaddaqalan olmuş, 1979-cu ildə [[Gəncə]]də məşhur "Çeşmə" folklor teatrı, 1980-ci ildə ilk dəfə olaraq, aşıq qızlar ansamblı – "Aygün" fəaliyyətə başlamışdır.<ref name="iman"/> Televiziya və radioda dastan axşamları, milli-mənəvi dəyərləri təbliğ edən "Ozan", "Bulaq", "Odlar yurdu", "Ocaq", "Elin sazı – elin sözü" verilişləri meydana gəlmişdir.<ref name="iman"/> Həmin illərdə Respublika sarayında "Koroğluya qayıdaq" adlı aşıq gecələri təşkil olunmuşdur.<ref name="iman"/> 1979-cu ildə "İrs" folklor ansamblı fəaliyyətə başlamışdır.<ref name="iman"/>

1982-ci ildə xalq şairi [[Hüseyn Arif]]in təşəbbüsü ilə Azərbaycan Aşıqlar Birliyinin Təşkilat Komitəsi yaradıldı.<ref name=AAB/> Komitənin üzvləri aşıq Kamandar Əfəndiyev, Suleyman Ələsgərov, Vaqif Vəliyev, Məcnun Göyçəli, Aydın Çobanoğlu, Qaracan Borçalı (Kərimli), Əzizə Cəfərzadə, İmran Həsənov və Əhməd Şirvanlı idi.<ref name=AAB/> Bu tərkibdən ibarət olan təşkilat komitəsinin qərarı ilə 1982-ci ildən Azərbaycan Aşıqlar Birliyi öz nüfuzunu artıraraq 1984-cü ilin mart ayının 19-da Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasında növbəti IV qurultayını keçirdi.<ref name=AAB/> Birlik 1984-cü ildən 19 iyun 1991-ci ilədək Mədəniyyət Nazirliyinin tərkibində fəaliyyət göstərirdi.<ref name=AAB/>

=== Müstəqil Azərbaycan dövrü ===
[[Fayl:Beynəlxalq Aşıq Festivalı.JPG|thumb|left|Beynəlxalq Aşıq Festivalı]]

Azərbaycan [[SSRİ]]-dən müstəqillik əldə etdikdən sonra, Azərbaycan mədəniyyətinin dünyada təbliği mümkün oldu. Bunun nəticəsində, Azərbaycan aşıqları Azərbaycan dövləti tərəfindən dəstəklənir və dünyada onlara turlar təşkil olunur.<ref>{{cite web|title=Voices of the living past: the 'Ashug' minstrel music of Azerbaijan|url=http://eap.bl.uk/database/overview_project.a4d?projID=EAP149;r=2082|website=eap.bl.uk|publisher=eap.bl.uk|accessdate=12 may 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150907032352/http://eap.bl.uk/database/overview_project.a4d?projID=EAP149;r=2082|archivedate=7 September 2015|url-status=dead}}</ref>

2000-ci illərdə "Azərbaycan xalq-peşəkar musiqisi: Aşıq sənəti" (2002), "Azərbaycan klassik aşıq havaları" (2009), "Koroğlu aşıq havaları" (2010) dərs vəsaitləri ali musiqi təhsili verən tədris müəssisələrində müəllim və tələbələr tərəfindən geniş istifadə edilməkdədir.<ref name="fund"/> Bu dərsliklərdə aşıq havalarının müxtəlif aspektlərdən nəzəri təhlilinə də ətraflı yer verilmişdir ki, bu da musiqişünaslıq və etnomusiqişünaslıq ixitaslarının tədrisində tələbələrin nəzəri-təhlili biliklərinin formalaşmasına xidmət edir.<ref name="fund"/> 2009-cu ildə Azərbaycan aşıq yaradıcılığı [[UNESCO]]-nun [[Qeyri-maddi Mədəni İrs]]in Reprezentativ Siyahısına daxil edilmişdir.<ref>{{cite web|title=“Aşıq sənəti yalnız Azərbaycan xalqına məxsusdur”|url=http://www.bizimyol.info/news/22319.html|website=www.bizimyol.info|publisher=www.bizimyol.info|accessdate=7 may 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150407231423/http://bizimyol.info/news/22319.html|archivedate=7 April 2015|url-status=dead}}</ref> Həmin ildə [[Strasburq]]da keçirilən 500 tamaşaçı olan tədbirdə 15 aşıq havası səsləndi.<ref>{{cite web|title=Zəlimxan Yaqub : “İlk dəfə olaraq Azərbaycan sazı avropanı fəth etdi”|url=http://www.anl.az/down/meqale/ses/ses_aprel2009/73761.htm|website=www.anl.az|publisher=www.anl.az|accessdate=26 may 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220325040846/http://www.anl.az/down/meqale/ses/ses_aprel2009/73761.htm|archivedate=25 March 2022|url-status=live}}</ref>

2010-cu il oktyabrın 22-də, Bakıda [[Heydər Əliyev Fondu]]nun dəstəyi, [[Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi]]nin və Azərbaycan Aşıqlar Birliyinin təşkilatçılığı ilə birinci Beynəlxalq aşıq festivalının təntənəli açılış mərasimi keçirilmişdir.<ref>{{cite web|title=Bakıda birinci Beynəlxalq aşıq festivalının təntənəli açılış mərasimi olmuşdur|url=http://www.anl.az/down/meqale/azerbaycan/2010/oktyabr/137998.htm|website=www.anl.az|publisher=www.anl.az|accessdate=8 may 2016|archive-date=25 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220325040846/http://www.anl.az/down/meqale/azerbaycan/2010/oktyabr/137998.htm|url-status=live}}</ref> 2013-cü ildə Azərbaycan aşıq yaradıcılığı haqqında ilk fundamental dərslik nəşr olunub.<ref name="fund">{{cite web|title=Aşıq musiqisi haqqında ilk fundamental dərslik|url=http://525.az/site/?name=xeber&news_id=5689|website=525.az|publisher=525.az|accessdate=7 may 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230629112200/https://525.az/?name=xeber&news_id=5689|archivedate=29 June 2023|url-status=unfit}}</ref>

== Azərbaycan aşıq yaradıcılığının janrları ==
Aşıq şeirinin janrları olan qoşma, gəraylı, müxəmməs, ustadnamə, qıfılbəndlə yanaşı, qoşmanın təcnis, cığalı təcnis növlərindən ibarətdir.<ref name="qosma">{{cite web|title=Aşıq musiqisi milli ruhumuzun qidasıdır|url=http://www.olimpnews.az/2038/get+A%C5%9F%C4%B1q+musiqisi+milli+ruhumuzun+qidas%C4%B1d%C4%B1r#.Vy15EoSDFBc|website=www.olimpnews.az|publisher=www.olimpnews.az|accessdate=7 may 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171126050843/http://www.olimpnews.az/2038/get+A%C5%9F%C4%B1q+musiqisi+milli+ruhumuzun+qidas%C4%B1d%C4%B1r#.Vy15EoSDFBc|archivedate=26 November 2017|url-status=dead}}</ref> Klassik aşıq havalarından bayatı, gəraylı, qoşma, təcnis və başqaları poetik formalara əsaslanır.<ref name="qosma"/> "Kərəmi", "Əfşarı", "Kürdü", "Dilqəmi", "Yanıq Kərəmi" kimi aşıq havalarının ayrı-ayrı variantları mövcuddur.<ref name="qosma"/>

=== Qoşma ===
[[Qoşma]] — aşıq yaradıcılığında ən çox geniş yayılmış janrdır. Adi qoşmanın birinci bəndinin 1–3-cü misraları sərbəst, 2–4-cü misraları həmqafiyə, sonrakı bəndlərin 1-2-3-cü misraları həmqafiyə, 4-cü misrası ise birinci bəndin sonuncu misrası ile həmqafiyə olur.<ref name=nabiyev>{{cite book|last1=Nəbiyev|first1=A.|title=Azərbaycan xalq ədəbiyyatı II hissə.|date=2006|accessdate=7 may 2016}}</ref> Çarpaz qafiyəli qoşmada isə birinci bənd çarpaz qafiyələnir — yəni 1–3, 2–4-cü misralar həmqafiyə olur.<ref name=nabiyev/> Sonrakı bəndlərin qafiyə sistemi isə adi qoşmada olduğu kimi təkrarlanır.<ref name=nabiyev/> Qoşma 11 hecadan, üç, beş, yeddi, on bir, on üç, bəzən də on yeddi bənddən ibarət olur.<ref name=nabiyev/>

Qoşmada insanın hiss və duyğuları yüksək bədii ifadəsini tapır, onun daxili aləmi, xarici görkəmi, təbiət gözəllikleri ve s. vəsf olunur.<ref name=nabiyev/> [[Molla Qasım]]ın, [[Qurbani]]nin, [[Abbas Tufarqanlı]]nın, [[Aşıq Ələsgər]]in, [[Xaltanlı Tağı]]nın, [[Molla Cümə]]nin ve b. sənətkarların yaradıcılığında çox işlənən şəkillərdən biridir.<ref name=nabiyev/> Aşıq yaradıcılığında qoşma geniş və müxtəlif məzmun çevrəsini əhatə etmiş, onun imkanlarından istifadə edən sənətkarlar özlərinin mənəvi-əxlaği, fəlsəfi-didaktik görüşlərini, öyüd, nəsihət ve digər əxlaqi dəyərləri onun vasitəsilə gəniş yaya bilmişlər.<ref name=nabiyev/> Qoşma qəhrəmanlıq ve məhəbbət dastanlarında da istifadə edilən şer şəkillərindəndir.<ref name=nabiyev/> O, həm ana dilində yazan bir çox klassik şairlərin, həm də müasir şer yaradıcılarının tez-tez müraciət etdiyi şekillərdəndir.<ref name=nabiyev/>

=== Dastan ===
[[Dastan]] bədii formasında ifadə olunan xalq epik yaradıcılığı həqiqəti bədii ən’ənə çərçivələrində özünəməxsus şəkildə modelləşdirir, tarixi keçmişi istədiyi şəkildə elə tərzdə təşkil edir ki, burada çoxəsrlik təcrübə xalqın idealları, iradəsi və baxışları ilə birləşir.<ref name="dastan">{{cite web|title=TARİYEL MƏMMƏDOV|url=http://e-library.musigi-dunya.az/page38.html|website=e-library.musigi-dunya.az|publisher=e-library.musigi-dunya.az|accessdate=8 may 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110206203431/http://e-library.musigi-dunya.az/page38.html|archivedate=6 February 2011|url-status=live}}</ref> Aşıq yaradıcılığının bütün xüsusiyyətlərini özündə təcəssüm etdirən dastanın adının özü də müəyyən əlaqə, rabitə yaradır, çünki əsasən türk xalqlarının əksər epik dastanlarının adları onların qəhrəmanlarının və ya qəhrəmanların atalarının adları ilə bağlıdır.<ref name="dastan"/> Bu dastanlardan "[[Dədə Qorqud]]", "[[Koroğlu dastanı|Koroğlu]]", "[[Qara Məlik]]", "[[Qaçaq Nəbi]]", "[[Qatır Məmməd]]" və s. qeyd etmək olar.<ref name="dastan"/> Qədim tarixi dövrlərdə epik yaradıcılıq sənəti "oğuznamə", "hekayət", "xəbər", "qissə", "nağıl" və s. kimi adlar daşıyıb.<ref name="dastan"/>

Bədii məzmun baxımından Azərbaycan dastanlarını üç növə ayırmaq olar: qəhrəmanlıq ("[[Dəli Alı]]", "[[Qaçaq Kərəm]]", "[[Səttarxan]]"), sevgi "[[Tahir və Zöhrə]]", "[[Aşıq Qərib dastanı|Aşıq Qərib]]", "[[Leyli və Məcnun]]") və öyüd-nəsihətverici ("[[Alıxan-Pəri]]", "[[Səlim şah]]") dastanlar.<ref name="dastan"/> Bir qayda olaraq, dastan ifası giriş — "ustadnamə" ilə başlanır və "duvaqqapma" ilə tamamlanır. Sonuncunun son bəndində aşıq öz adını yaxud dastan yaradıcısının adını (ləqəbini) bildirir.<ref name="dastan"/> Adətən duvaqqapma "Baş müxəmməs" havası ilə oxunur.<ref name="dastan"/> Dastanın girişində üç ustadnamə isə, öz növbəsində "[[Divanı]]", "[[Təcnis]]" və "[[Qaraçı]]" kimi havalara oxunur və məzmunca ifaçının öz sələfləri — böyük ustadları yad edib şöhrətləndirməsi və dinləyicilər üçün nəzərdə tutulan nəsihətlərindən ibarətdir.<ref name="dastan"/> Dastan yaradıcılığında aşıqlar müxtəlif şeir quruluşu və janrlarından — [[Gözəlləmə]] (tə’rifnamə), [[Şikayətnamə]], [[Deyişmə]] ([[hərbə-zorba]], [[qıfılbənd]], [[Bağlama (ədəbiyyat)|bağlama]]), [[Oxşatma]], [[Vücudnamə]] və s. istifadə edirlər.<ref name="dastan"/>

=== Ustadnamə ===
[[Ustadnamə]] ağsaqqal, böyük sözü, böyüyün nəsihəti, məsləhəti mənasında başa düşülməlidir.<ref name=shifa>{{cite book|last1=Əfəndiyev|first1=P.|title=Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı II hissə.|date=1992|accessdate=7 may 2016}}</ref> Adətən məhəbbət dastanlarının əvvəlində üç ustadnamə bir-birinin arxasınca verilir.<ref name=shifa/> Bu isə dastana forma yaraşığı verən, onu gözəlləşdirən, hadisəni tamaşaçıların, dinləyicinin, oxucunun diqqət mərkəzinə çəkən, bir az da dastanda baş verəcək əhvalatlardan qabaqcadan üstüörtülü şəkildə soraq verən nümunələrdir.<ref name=shifa/> Dastanın əvvellində verilən ustadnamələrin hər birinde insan fəzilətlərindən, əxlaqi dəyərlərdən söz açılır.<ref name=shifa/> Ustadnamələr ictimai-fəlsəfi ve didaktik şerlər əsasında formalaşır.<ref name=shifa/> Onlar deyildiyi kimi, ayrı-ayrılıqda aşıq yaradıcılığında müstəqil qoşmalar kimi yayılmışdır.<ref name=shifa/> Məsələn, Aşıq Abbas Tufarqanlının məşhur qoşmasına nəzər salaq:
{{Sitat qutusu
 |title    = 
 |quote    =
Ay həzərat, bir zamana gəlibdi,<br>
Ala qarğa şux tərlanı bəyənməz.<br>
Oğullar atanı, qızlar ananı, <br>
Gəlinlər də qaynananı bəyənməz.
 |qalign   = center
 |source   = <small>[[Aşıq Abbas Tufarqanlı]]</small><ref name=shifa/>
 |width    = 25%
 |fontsize = 100%
 |align    = center
 |bgcolor  = 
}}

=== Gözəlləmə ===
[[Gözəlləmə]] — gözəllərin vəsfinə həsr edilən aşiqanə məzmunlu qoşmalardır.<ref name=nabiyev/> Aşıq Ələsgərin "Güləndam", "Xurşıd", "Müşkinaz" və başqa gözəlləmələr, qoşmaların ən gözəl nümunələrindəndir.<ref name=nabiyev/>

== Aşıq məktəbləri və məclisləri ==
Bir sıra tanınmış aşıq məktəbləri, — [[Göyçə]], [[Tovuz]], [[Borçalı]], [[Gəncə]]-[[Şəmkir]], [[Şirvan]], [[Qarabağ]], [[Qaradağ]], [[Təbriz]], [[Urmiya]], [[Çıldır]] və [[Dərbənd]] saz-söz ustaları arasında istər işlədilən havacat və onun ifa üslubunda, istər yerli danışıq və söz-dastan söyləmələrində, istərsə də saz çalğısı, oxuma texnikası, səs yüksəkliyi və səslənmə xüsusiyyətlərində, tək və ansambl (birgə) hey’ətdə çıxışlarına görə biri-birindən fərqlənirlər.<ref name="mekteb">{{cite web|title=AŞIQ SƏNƏTİ|url=http://e-library.musigi-dunya.az/page11.html|website=e-library.musigi-dunya.az|publisher=e-library.musigi-dunya.az|accessdate=8 may 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210515211955/http://e-library.musigi-dunya.az/page11.html|archivedate=15 May 2021|url-status=live}}</ref>

Borçalı, Çıldır və Urmiya aşıqları ancaq təklikdə çıxışa üstünlük verdikləri halda, Tovuz, Gəncə-Şəmkir, Qaradağ sənətkarları həm təklikdə, həm cüt, həm də balabançı ilə məclis keçirirlər.<ref name="mekteb"/> Şirvan və Təbriz aşıqlarının havacatı və ifa tərzi ilə Göyçə və başqa Qərb aşıq məktəblərininki arasında köklü oxşarsızlıqlar var.<ref name="mekteb"/> Yerli ənənələr tayfa-qəbilə birliklərinin mədəni irsini, onların tarixi keçmişini və həmin keçmişdə yaşama şəraitini əks etdirir.<ref name="mekteb"/>

== Azərbaycan aşıq ifaçılığı ==
Aşıq sənəti sinkretik xarakter daşıyır.<ref name="avaz">{{cite web|title=Aşıq sənəti|url=http://enene.musigi-dunya.az/ashiq_snt.html|website=enene.musigi-dunya.az|publisher=enene.musigi-dunya.az|accessdate=1 iyul 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200703171636/http://enene.musigi-dunya.az/ashiq_snt.html|archivedate=2020-07-03|url-status=live}}</ref> Burada [[musiqi]], [[poeziya]], [[təhkiyə]], [[rəqs]], [[pantomim]], [[teatr]] sənəti elementləri üzvi şəkildə birləşmişdir.<ref name="avaz"/> Yəni aşıq yaradıcı, ifaçı, pedaqoji əsasları özündə birləşdirir.<ref name="avaz"/> Bu cəhətləri özündə cəmləşdirən və şagirdlər tərbiyə edən sənətkarlara "ustad aşıqlar" deyilir.<ref name="avaz"/> Sənətkarlıq xüsusiyyətlərinə görə aşıqlar üç yerə bölünür:
* ''Ustad aşıqlar'' — sinkretik aşıq saz-söz sənətinin ən parlaq şəxsiyyətləri kimi özündə şairlik və bəstəkarlıq istedadı, kamil müğənni, çalğıçı, aktyor və hətta rəqs (plastika) sənətkarlıqlarını və ən başlıcası, təcrübəli və müdrik ustadlığı (müəllimliyi) üzvi birləşdirir.<ref name="avaz"/>
* ''İfaçı aşıqlar'' — qədim saz-söz ənənələrini yaşadan və onu xalq arasında yayan sənət ustalarıdırlar. Azərbaycan xalqının folklorunun qorunması və inkişafında onların böyük xidmətləri var.<ref name="avaz"/>
* ''Şair aşıqlar'' — el şairləri, aşıq sənətinin şeir nümunələrini yaradan, xalq şeirinin inkişafında xidməti olan söz ustadlarıdırlar.<ref name="avaz"/> Şair aşıqlar şeir yaradıcılığında həmişə ənənəvi havacata əsaslanırlar.<ref name="avaz"/> Bu da həmin şeirlərin ifaçı-aşıqlar tərəfindən çalıb və oxuma yolu ilə yayılmasına imkan yaradır.<ref name="avaz"/>

=== Quruluş ===
Aşıq sənətinin sinkretik sənət göstəricilərindən biri musiqi ilə sözün (şeirin) qarşılıqlı əlaqəliliyinin quruluş xüsusiyyətləri ilə müəyyənləşir.<ref name="qurul">{{cite web|title=AŞIQ HAVALARI MUSİQİ  QURULUŞUNUN ƏSASLARI|url=http://e-library.musigi-dunya.az/page34.html|website=e-library.musigi-dunya.az|publisher=e-library.musigi-dunya.az|accessdate=8 may 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210916095319/http://e-library.musigi-dunya.az/page34.html|archivedate=16 September 2021|url-status=live}}</ref> Bu da havacatın quruluşlaşmasını şərtləndirir.<ref name="qurul"/> Poetik mətn—şer havanın quruluşunda bilavasitə öz əksini tapır.<ref name="qurul"/> Yəni şeirin mənadaşıyıcı bölgüləri müvafiq musiqili bölgülərə, məsələn, şeir misrası — melodik misraya, daha mürəkkəb düzümlü şeir bəndi isə melodik bəndə uyğundur.<ref name="qurul"/> Bədii-məna daşıyan hər bir melodik bənd havanın quruluşunun biçimlənməsində öz iştirakı ilə yanaşı, havacatdakı başqa melo-bəndlərdən özünü, bir növ ayırır.<ref name="qurul"/> Bitkin quruluşlu melobəndlər ənənəvi havacatda tipik mahnı bəndlərini xatırladır ki, belələrinin quruluşu tərkiblərində melodik misraların sayı və düzülüşü ilə şərtlənir.<ref name="qurul"/>

Genişmiqyaslılığı və bitkin quruluşu ilə fərqlənən mahnı bəndi-kuplet vokal musiqisi baxımından ən geniş yayılmış musiqi quruluşu olan perioda — dövrə uyğun ola bilər.<ref name="qurul"/> Belə period-dövrlər adətən melodik misraların cütlərini (poetik dövrə, yarımbənd) birləşdirən iki cümlədən ibarət olur.<ref name="qurul"/> Ənənəvi aşıq havalarının quruluşu tam şifahilik şəraitində təşəkkül tapıb (yetkinləşib).<ref name="qurul"/> Ənənəvi havaların müxtəlif təfsirləri (yaradıcı, özümlü ifaları) eyni havaların ayrı-ayrı variantlarının yaranmasına səbəb olur.<ref name="qurul"/> Lakin, eyni zamanda aşıq yaradıcılığına xas olan havacatın tanınma dərəcəsi daim saxlanılır.<ref name="qurul"/>

Bu halda kupletin (bəndin) sabitliyi çərçivəsində havanın müəyyən quruluş ünsürləri yeniləşir, şəklidəyişmələrə uğrayaraq melodik məzmunu zənginləşdirirlər.<ref name="qurul"/> Məsələn, aşıqlar havacatın bədii tə’sir gücünü artırmaq üçün kuplet (bənd) daxilində birünsürlü və çoxünsürlü-təzadlı musiqili ibarələrin şəklidəyişmələrindən və tərkibdəyişmələrindən tez-tez faydalanırlar.<ref name="qurul"/>

=== Melodiya ===
[[Fayl:Azerbaijani ashiq at Eurovision 2012.jpg|thumb|[[2012 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi]]ndə Azərbaycanlı aşıq]]

Havacatda "məqam melodik inkişafın vasitəsilə dərk olunur".<ref name="elm">{{cite book|title=Azərbaycan aşıqları və el şairləri.|date=1983|publisher=Elm}}</ref> Müstəqil və sabit dayaq səs pərdələri məqamın quruluşunda təkcə vəzni və dinamik imkanları ilə deyil, melodik xətlə də təsdiq olunur ki, həmin xətti hərəkətin ən geniş yayılmışlarından dayaq pərdələrə hamar eniş və zil kvarta intervallı sıçrayışın səslərlə "doldurulmasıdır".<ref name="elm"/> Çox zaman qısa məsafəyə pillə-pillə qalxma və enmə də baş verir.<ref name="elm"/>

Havacatda məqam dayaq nöqtələri yaxınlıqdakı qeyri-sabit səslərlə "ətraflanır".<ref name="intonasiya">{{cite book|last1=Babayev|first1=E.Ə|title=Şifahi ən’ənəli Azərbaycan musiqisində intonasiya problemləri.|date=1998|location=Bakı|accessdate=8 may 2016}}</ref> Sekundalı "toxunmalar" (zilə yaxud bəmə) və sonrakı qayıdışlar, peyklərin öz mərkəz oxu ətrafında fırlanmasına oxşar hərəkətlər havacatın melodik ifadəliliyini artırır və zənginləşdirir.<ref name="intonasiya"/> Bəzən ən sadə enmə yaradan səs birləşmələri (ardıcıllıqları) nümunəvi məzmun modelləri şəklini alır ki, bu da mahiyyətcə tamamlayıcı "ayaq" dairəsində "qabaqlama" prinsipinə uyğundur.<ref name="intonasiya"/>

Havacatda bədii musiqi dilinin bütövlüyünü tə’min edən ən əhəmiyyətli amillərdən biri də sekvensiyaların (o cümlədən, dəqiq və qeyri-dəqiq, qalxan və enən) çoxluğudur.<ref name="ozan">{{cite book|last1=Qasımlı|first1=M.|title=Aşıq sənəti (qaynaqları, tarixi yaranışı və mühitləri).|date=1996|accessdate=8 may 2016}}</ref> Söyləmələrin üstünlük təşkil etdiyi havacatda "sıfır dərəcəli" yaxud "yerində sayan interval addımları" adlanan üfqi hərəkət aydın nəzərə çarpır.<ref name="ozan"/> Melodik inkişafın gərgin yerlərində qalxan və enən sıçrayışlara da rast gəlmək olar.<ref name="ozan"/> Lakin onların yaranması kvarta, kvinta, septima və oktava ölçülü fəal interval addımlarının enmələri kimi izah olunmalıdır.<ref name="ozan"/> Bundan savayı, sıçrayışlar çox zaman melodiyanın dayaq nöqtəsinə istiqamətlənmiş kvinta yaxud seksta intervallı yüksəlişlər üçün istifadə olunur.<ref name="ozan"/>

Havacatda melodiyanın rəvan axarı, səsyüksəklikli dalğaların dönə-dönə təkrarı (sabit təkrarlar və "şəbəkəli, hörgülü" təkrarlar şəklində) melodik hərəkətin sıxlığı, dolğunluğu — yəni melodik inkişafın gərginliyi və səmərəliliyi təsəvvürü yaradır.<ref name="ozan"/> Bir çox havacatda ən yüksək səsdən başlanğıc hərəkət əsas şərtlərdən biridir.<ref name="ozan"/> Verilən nümunədə uzadılan başlanğıc səslə onun davamı olan gəzişmə arasındakı fərq böyük mə’na kəsb eləyir. Buradakı təzad nəfəsdən bacarıqla istifadə edə bilmə sayəsində başa gəlir.<ref name="ozan"/> Aşıq nəfəsi opera müğənnisinə xas olan çox çətin ibarələri düzgün, səhvsiz, səsi yatımlı ifa etməyə imkan verir.<ref name="ozan"/>

Hətta gücləndirilmiş, "ey!" nidasına oxunan yüksək, hərəkətsiz səs vəzn bölgülərinə ayrıla bilər (bərabər və qeyri-bərabər) və "kulminasiya hərəkətin lap başlanğıcı da ola bilər" fikrini əsas götürsək, oxumanın baş kulminasiyası, gərginliyin yüksək nöqtəsi kimi qəbul edilə bilər.<ref name="hakim">{{cite book|last1=Həkimov|first1=M.|title=Azərbaycan aşıq ədəbiyyatı|publisher=Yazıçı|accessdate=8 may 2016}}</ref> Adi kulminasiyalardan fərqli, aşıq havacatında özbək "aucu" və türkmən "şirvanını" xatırladan şıdırğı çalğı bölmələri yaranır.<ref name="hakim"/> Onlar əsasən II və III melobəndlərə çalğı müqəddimələrində yerləşir.<ref name="hakim"/>

Misal olaraq "Mina gəraylı", "Keşişoğlu", "Baş sarıtel", "Orta müxəmməs", "Cəlili", "Quba Kərəmi", "Orta Sarıtel", "Yanıq Kərəmi", "Kürdü gəraylı", "Misri Koroğlu" havalarını göstərmək olar.<ref name="namaz">{{cite book|last1=Namazov|first1=Q.|title=Azərbaycan aşıq sənəti|date=1984|publisher=Yazıçı}}</ref> Mərkəzi çalğı kulminasiyaları adətən havacatın "qızıl bölgü nöqtə"-si ilə üst-üstə düşürlər.<ref name=spoke>İmamverdiyev İ. C. Azərbaycan aşıq ifaçılığı sənətinin səciyyəvi xüsusiyyətləri. Namizədlik diss. B., 1994.</ref>

=== Repertuar ===
Aşıq sənətinin böyük yaradıcılıq kamilliyini göstərən güclü tərəflərindən biri də dastan yaradıcılığıdır.<ref name="avaz"/> Dastan çoxhissəli ədəbi – musiqi əsəridir.<ref name="avaz"/> Dastanın məzmunu nağıl şəklində ifadə olunur, qəhrəmanların monoloqları mahnı epizodları ilə verilir.<ref name="avaz"/> Bunlardan qəhrəmani xarakter daşıyan "[[Dədə Qorqud]]", "[[Qara Məlik]]", "[[Koroğlu dastanı|Koroğlu]]", "[[Səttərxan]]", "[[Qaçaq Nəbi]]", lirik – romantik xarkter daşıyan "[[Şah İsmayıl dastanı|Şah İsmayıl]]", "[[Aşıq Qərib dastanı|Aşıq Qərib]]", "[[Əsli və Kərəm]]" dastanlarını misal göstərmək olar.<ref name="avaz"/>

Aşıq havalarının adları aşağıda qeyd olunan mövzular ilə bağlıdır:<ref>{{cite web|title=AŞIQ SƏNƏTİ. II HİSSƏ|url=http://e-library.musigi-dunya.az/page10.html|website=e-library.musigi-dunya.az|publisher=e-library.musigi-dunya.az|accessdate=8 may 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210916095807/http://e-library.musigi-dunya.az/page10.html|archivedate=16 September 2021|url-status=live}}</ref>

* şeir quruluşları — Güllü qafiyə, Təcnis, Təxnis, Müxəmməs, Divanı;
* tarixi və əfsanəvi qəhrəmanlar, görkəmli ustad-aşıqlar — Koroğlu, Şah İsmayıl Xətai, Kərəm, Qaçaq Nəbi, Mənsur Həllac (Mansırı), Aşıq Bəhmən (Bəhməni), Aşıq Cəlil (Cəlili), Şah İsmayılın böyük qardaşı Sultanəli (Sultanı), Aşıq Duraxan (Duraxanı);
* coğrafi yer adları — Naxçıvan, Göyçə, İrəvan (İrəvan çuxuru), Borçalı, Şirvan;
* tayfa adları — Boz ox (Bozuğu), Qaraçı, Ovşar (Ovşarı), Şahsevən (Şahsevəni);
* bədii (lirik) — poetik anlayışlarla (surətlərlə) — Turacı, Mixəyi, Süsənbəri, Bayramı, Gülabı, Sarıtel, Dolhicran;
* igidlik mövzuları (Qəhrəmanı, Cəngi, Sürütmə, Misri və s.)

== Mədəniyyətdə ==

=== Kinoda ===
[[Azərbaycan kinematoqrafı]]nda aşıq yaradıcılığına həsr olunan filmlərdən "''[[Dədə Qorqud (film, 1975)|Dədə Qorqud]]''", "''[[Aşıq Ələsgər (film, 1972)|Aşıq Ələsgər]]''", "''[[Nəyim varsa sazımdadır (film, 2008)|Nəyim varsa sazımdadır]]''", "''[[Dədə Şəmşir (film, 2002)|Dədə Şəmşir]]''", "''[[Saz haqqı (film, 2007)|Saz haqqı]]''", "''Aşıq Pənah''", "''[[Azərbaycan aşıqları (film, 1938)|Azərbaycan aşıqları]]''", "''[[Tanrı payım, telli sazım (film, 2007)|Tanrı payım, telli sazım]]''", "''Ay duman, gəl get…''", "''Zəlimxan dastanı''" və s. qeyd etmək olar.

== Görkəmli sənətçilər ==
<!-- Ancaq ensiklopedik olan sənətçiləri artırın. -->

==== Kişi ====
{| class="wikitable" align="right"
|-
|[[Fayl:Qurbani.png|border|center|120px]]
|[[Fayl:Sarı Aşıq.jpg|border|center|120px]]
|[[Fayl:Ashig Alesger.jpg|border|center|120px]]
|-
| colspan="5" align="center" |<small>[[Aşıq Qurbani]] {{·}}[[Sarı Aşıq]] {{·}}[[Aşıq Ələsgər]]</small>
|-
|[[Fayl:Asiq Dilqem Semkirli.jpg|border|center|120px]]
|[[Fayl:Molla Cümə.jpg|border|center|120px]]
|[[Fayl:Aşıq Əsəd.jpg|border|center|120px]]
|-
| colspan="5" align="center" |<small>[[Yəhya bəy Dilqəm]] {{·}}[[Molla Cümə]] {{·}}[[Aşıq Əsəd]]</small>
|-
|[[Fayl:Mikayıl Azaflı.jpg|border|center|120px]]
|[[Fayl:Aşıq Pənah.jpg|border|center|120px]]
|[[Fayl:Alqayıt.jpg|border|center|120px]]
|-
| colspan="5" align="center" |<small>[[Mikayıl Azaflı]] {{·}}[[Aşıq Pənah]] {{·}}[[Alqayıt]]</small>
|-
|}
{{columns-list|4|
* [[Ağ Aşıq]]
* [[Alqayıt]]
* [[Aşıq Abbas Piçənisli]]
* [[Aşıq Abbas Tufarqanlı]]
* [[Aşıq Abbasqulu]]
* [[Aşıq Abbasəli]]
* [[Aşıq Alı]]
* [[Aşıq Arzuman]]
* [[Aşıq Aslan Kosalı]]
* [[Aşıq Avdı Qaymaqlı]]
* [[Aşıq Ağalar Mikayılov]]
* [[Aşıq Azər Məhərrəmov]]
* [[Aşıq Behbud]]
* [[Aşıq Bəhmən Göyçəli]]
* [[Aşıq Bəylər Qədirov]]
* [[Aşıq Cabbar]]
* [[Aşıq Cahad]]
* [[Aşıq Canallı Məmməd]]
* [[Aşıq Çingiz Mehdipur]]
* [[Aşıq Ədalət Dəlidağlı]]
* [[Aşıq Əhliman]]
* [[Aşıq Əhməd]]
* [[Aşıq Əhməd Rüstəmov]]
* [[Aşıq Əkbər Cəfərov]]
* [[Aşıq Əli]]
* [[Aşıq Əli Tapdıqoğlu]]
* [[Aşıq Əli Şairov]]
* [[Aşıq Ələsgər]]
* [[Aşıq Əmrah]]
* [[Aşıq Əsəd]]
* [[Aşıq Firudin]]
* [[Aşıq Fətulla]]
* [[Aşıq Gülabı]]
* [[Aşıq Hacı Göyçəli]]
* [[Aşıq Heydər]]
* [[Aşıq Hüseyn Bozalqanlı]]
* [[Aşıq Hüseyn Cavan]]
* [[Aşıq Hüseyn Saraçlı]]
* [[Aşıq Hüseyn Şəmkirli]]
* [[Aşıq Xanlar Məhərrəmov]]
* [[Aşıq Xaspolad Gülablı]]
* [[Aşıq Xındı Məmməd]]
* [[Aşıq Xosrov Məhəmmədoğlu]]
* [[Aşıq İdris]]
* [[Aşıq İmran]]
* [[Aşıq İsfəndiyar Rüstəmov]]
* [[Aşıq İsgəndər Ağbabalı]]
* [[Aşıq İslam]]
* [[Aşıq İslam Yusifov]]
* [[Aşıq Kamandar]]
* [[Aşıq Kərəm İncəli]]
* [[Aşıq Qasım]]
* [[Aşıq Qəhrəman]]
* [[Aşıq Qəmbər]]
* [[Aşıq Qərib]]
* [[Aşıq Qoca]]
* [[Aşıq Qurban]]
* [[Aşıq Qurbani]]
* [[Aşıq Mahmud Məmmədov]]
* [[Aşıq Mirzə Bilal]]
* [[Aşıq Məhbub Xəlili]]
* [[Aşıq Məhəmməd Kolanlı]]
* [[Aşıq Məhəmməd Rzayev]]
* [[Aşıq Məhəmməd Sadaxlı]]
* [[Aşıq Məhərrəm Hüseynli]]
* [[Aşıq Musa]]
* [[Aşıq Musa Ağkilsəli]]
* [[Aşıq Mustafa]]
* [[Aşıq Müseyib]]
* [[Aşıq Niftalı]]
* [[Aşıq Novruz]]
* [[Aşıq Nuriddin]]
* [[Aşıq Nəcəf]]
* [[Aşıq Nəcəf Ağkilsəli]]
* [[Aşıq Nəcəf Əlimərdanlı]]
* [[Aşıq Oruc]]
* [[Aşıq Pənah]]
* [[Aşıq Rəcəb]]
* [[Aşıq Sakit Köçəri]]
* [[Aşıq Səfiyar]]
* [[Aşıq Şahsuvar]]
* [[Aşıq Şakir]]
* [[Aşıq Şirin]]
* [[Aşıq Şəmşir]]
* [[Aşıq Talıb]]
* [[Aşıq Umbay]]
* [[Aşıq Valeh]]
* [[Aşıq Vəli]]
* [[Aşıq Vüqar Mahmudoğlu]]
* [[Aşıq Yanvar Bədəlov]]
* [[Aşıq Ziyad]]
* [[Aydın Çobanoğlu]]
* [[Cəfər Xakipur]]
* [[Çingiz Briya]]
* [[Çoban Məhəmməd]]
* [[Çoban Əfqan]]
* [[Çopur Ələsgər]]
* [[Dəllək Murad]]
* [[Dəmirçi Aşıq Hüseyn]]
* [[Dirili Surxay]]
* [[Əli Quliyev (aşıq)|Əli Quliyev]]
* [[Ədalət Nəsibov]]
* [[Fəzail Miskinli]]
* [[Haqverdi Talıboğlu]]
* [[İsmayıl Mahir]]
* [[Kərim Paşayev]]
* [[Mikayıl Azaflı]]
* [[Mirzə Bayramov]]
* [[Miskin Abdal]]
* [[Miskinli Vəli]]
* [[Molla Cümə]]
* [[Məmməd İrəvanlı]]
* [[Məzahir Daşqın]]
* [[Murad Niyazlı]]
* [[Muxayıl Göyçəli]]
* [[Növrəs İman]]
* [[Sarı Aşıq]]
* [[Şair Alməmməd]]
* [[Şakir İravbi]]
* [[Telim xan]]
* [[Ululu Kərim]]
* [[Xaltanlı Tağı]]
* [[Xan Çoban]]
* [[Xəstə Qasım]]
* [[Xəyyat Mirzə]]
* [[Yaşar Fərmayıloğlu]]
* [[Yetim Seyid]]
* [[Yəhya bəy Dilqəm]]
* [[Zəkəriyyə Mehman]]
* [[Zəlimxan Yaqub]]
}}

==== Qadın ====
{| class="wikitable" align="right"
|-
|[[Fayl:Aşıq Pəri.jpg|border|center|120px]]
|[[Fayl:Aşıq Savad.jpg|border|center|120px]]
|-
| colspan="5" align="center" |<small>[[Aşıq Pəri]] {{·}}[[Aşıq Savad]]]</small>
|-
|}
{{columns-list|4|
* [[Aşıq Bəsti]]
* [[Aşıq Nabat]]
* [[Aşıq Pəri]]
* [[Aşıq Savad]]
* [[Aşıq Zülfiyyə]]
* [[Dilarə Azaflı]]
* [[Fatma]]
* [[Gülarə Azaflı]]
* [[Gülşad]]
* [[Narınc Xatun]]
* [[Samirə Əliyeva]]
* [[Telli Borçalı]]
* [[Ulduz Sönməz]]
* [[Zeynəb Zərbəli qızı]]
}}

== Həmçinin bax ==
* [[Azərbaycan klassik musiqisi]]
* [[Azərbaycan roku]]

== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı|3}}

== Mənbə ==
* Azərbaycan aşıq və şair qadınları. Bakı: Gənclik, 1974, 185 s.
* {{kitab3|müəllif=Abbasov İ. İ.|başlıq=Azərbaycan folkloru XIX əsr erməni mənbələrində|link=https://www.avetruthbooks.com/abbasov-i-i-azerbaycan-folkloru-xix-esr-ermeni-menbelerinde-1977|cavabdeh=|yer=Bakı|nəşriyyat="Elm" nəşriyyatı|il=1977|cild=|səhifə=156|səhifələr=|isbn=|doi=|ref=Abbasov|hissə=}}
* Azərbaycan aşıqları və el şairləri. (tərtib edəni Ə. Axundov). 2 cilddə, I c., Bakı: Elm, 1983, 375 s.
* Azərbaycan aşıqları və el şairləri. (tərtib edəni Ə. Axundov). 2 cilddə, II c., Bakı: Elm, 1984, 544 s.
* Azərbaycan aşıq yaradıcılığı və Ərtoğrol Cavid. 12 cilddə, X c., Bakı: Çaşıoğlu, 2011, 304 s.
* Aşıq ədəbiyyatı antologiyası: 3 cilddə / Xalq Bank; layihənin rəh. R. Həşimov; tərt.: M. Qasımlı, M. Allahmanlı; elmi red. M. Qasımlı. I cild: Aşıq poeziyası. — Bakı, 2017. — 592 s.
* Aşıq ədəbiyyatı antologiyası: 3 cilddə / Xalq Bank; layihənin rəh. R. Həşimov; tərt.: M. Qasımlı, M. Allahmanlı; elmi red. M. Qasımlı. II cild: Qəhrəmanlıq dastanları. — Bakı, 2017. — 512 s.
* Aşıq ədəbiyyatı antologiyası: 3 cilddə / Xalq Bank; layihənin rəh. R. Həşimov; tərt.: M. Qasımlı, M. Allahmanlı; elmi red. M. Qasımlı. III cild: Məhəbbət dastanları. — Bakı, 2017. — 640 s.

== Xarici keçidlər ==
* [http://enene.musigi-dunya.az/ashiq_snt.html Aşıq sənəti]
{{Qeyri-maddi Mədəni İrs: Azərbaycan}}

[[Kateqoriya:Aşıqlar]]
[[Kateqoriya:Aşıq ədəbiyyatı]]
Bu səhifədə istifadə edilmiş şablonlar:
Şablon:Azərbaycan musiqisi (redaktə)
Şablon:Cite book (mənbə koduna bax) (mühafizə edilib)
Şablon:Cite web (mənbə koduna bax) (mühafizə edilib)
Şablon:Column-count (redaktə)
Şablon:Columns-list (redaktə)
Şablon:Cquote (redaktə)
Şablon:Dil-az2 (redaktə)
Şablon:Dil1 (redaktə)
Şablon:Div col (redaktə)
Şablon:Harvid (redaktə)
Şablon:Hlist (redaktə)
Şablon:Hlist/styles.css (redaktə)
Şablon:If empty (redaktə)
Şablon:Infobox (redaktə)
Şablon:Kitab3 (redaktə)
Şablon:Musiqi sidebar (redaktə)
Şablon:Navbox (redaktə)
Şablon:Qeyri-maddi Mədəni İrs: Azərbaycan (redaktə)
Şablon:Sfn (redaktə)
Şablon:SfnRef (redaktə)
Şablon:Sitat (redaktə)
Şablon:Sitat qutusu (redaktə)
Şablon:Sitat qutusu/styles.css (redaktə)
Şablon:Siyahı sütunlarla (redaktə)
Şablon:· (redaktə)
Şablon:İf empty (redaktə)
Şablon:İstinad siyahısı (mənbə koduna bax) (mühafizə edilib)
Şablon:İstinad siyahısı/styles.css (redaktə)
Modul:Arguments (redaktə)
Modul:Citation/CS1 (mənbə koduna bax) (mühafizə edilib)
Modul:Citation/CS1/COinS (redaktə)
Modul:Citation/CS1/Configuration (redaktə)
Modul:Citation/CS1/Date validation (redaktə)
Modul:Citation/CS1/Identifiers (redaktə)
Modul:Citation/CS1/Utilities (redaktə)
Modul:Citation/CS1/Whitelist (redaktə)
Modul:Citation/CS1/styles.css (redaktə)
Modul:Color contrast (redaktə)
Modul:Color contrast/colors (redaktə)
Modul:Footnotes (redaktə)
Modul:If empty (redaktə)
Modul:Infobox (redaktə)
Modul:Infobox/styles.css (redaktə)
Modul:InfoboxImage (redaktə)
Modul:List (redaktə)
Modul:Navbar (redaktə)
Modul:Navbox (redaktə)
Modul:TableTools (redaktə)
Azərbaycan aşıq sənəti səhifəsinə qayıt.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/Azərbaycan_aşıq_sənəti"
Azərbaycan aşıq sənəti üçün mənbəyə bax

Naviqasiya menyusu

Axtar
