İraq üçün mənbəyə bax

Aşağıdakı səbəbə görə bu səhifəni redaktə etmək hüququnuz yoxdur:

Sizin IP-ünvanınız bütün Vikimedia Fondu vikilərində bloklanmış diapazon daxilindədir.

Blok ‪EPIC‬ tərəfindən tətbiq edilib. Göstərilən səbəb: Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.

Blokun başlaması: 08:48, 2 iyul 2024
Blokun bitməsi: 08:48, 2 iyul 2025

Cari IP-ünvanınız: 206.189.44.186. Bloklanmış diapazon: 206.189.32.0/20. Zəhmət olmasa, yuxarıda göstərilən bütün məlumatları edəcəyiniz müraciətlərə daxil edin.

Səhvən bloklandığınızı düşünürsünüzsə, əlavə məlumat və təlimatları Açıq proksilərə yox qlobal siyasətində tapa bilərsiniz.

Əks halda bloku müzakirə etmək üçün Meta-Wiki-də sorğu göndərin. Siz həmçinin stüardlar VRT sorğu növbəsinə (stewards@wikimedia.org) yuxarıdakı bütün təfərrüatlar daxil olmaqla e-məktub göndərə bilərsiniz.

Siz bu səhifənin məzmununu görə və köçürə bilərsiniz.

{{digər məna|İraq (dəqiqləşdirmə)}}
{{Dövlət
| rəsmi_adı                = İraq Respublikası
| orijinal_adı                = {{dil-ar|جمهوریة العراق}}<br>{{dil-ku|کۆماری عێراق}}
| adı                = 
| şüarı                = {{dil-ar|الله أكبر}} <br>"[[Təkbir|Allahu Əkbər]]" <br>
| himni                = <br> "Mawtini" <br>{{dil-ar|"موطني"}} <br><center>{{dil-az|Ana Vətənim}}<br>
[[Fayl:United States Navy Band - Mawtini.ogg]]
| bayrağı                = Flag of Iraq.svg
| gerbi                = Coat of arms of Iraq.svg
| xəritəsi                = Iraq (orthographic).svg
| rəsmi_dilləri                = [[Ərəb dili]], [[Kürd dili]]
| dini                = [[İslam]]
| paytaxtı                = [[Bağdad]]
| lat_dir                = 
| lat_deg                = 
| lat_min                = 
| lat_sec                = 
| lon_dir                = 
| lon_deg                = 
| lon_min                = 
| lon_sec                = 
| region                = 
| CoordScale                = 
| ən_böyük_şəhəri                = Bağdad
| etnik_qrupları                = 
| idarəetmə_forması                = [[Federasiya|Federativ respublika]]
| rəhbərin_titulu1                = [[İraq prezidenti|Prezident]]
| rəhbərin_titulu2                = [[İraq Baş naziri|Baş nazir]]
| rəhbərin_adı1                = 
| rəhbərin_adı2                = [[Məhəmməd Şiə Əl Sudani]]
| quruluş_növü                = 
| quruluş                = 
| quruluş_hadisəsi1                = İraq Krallığı
| quruluş_tarixi1                = 3 oktyabr 1932
| quruluş_hadisəsi2                = Respublikanın yaranması
| quruluş_tarixi2                = 14 iyul 1958
| Aİ-yə qəbul tarixi                = 
| ərazisi                = 435,052
| ərazi_sırası                = 58-ci yer
| su_ərazisi_faizi                = 1.1
| təxmini_əhalisi                = 36 004 552
| təxmini_əhali_sırası                = 45-ci yer
| təxmini_əhalisi_il                = 2016
| əhalisinin_siyahıya_alınması                = 
| əhalisinin_siyahıya_alınması_il                = 
| əhalisinin_sıxlığı                = 82,7
| əhalisinin_sıxlığı_sırası                = 125-ci yer
| ÜDM_AQP                = 733.926$
| ÜDM_AQP_sırası                = 34-ci yer
| ÜDM_AQP_il                = 2019
| adam_başına_ÜDM_AQP                = 17.952$
| adam_başına_ÜDM_AQP_sırası                = 76-cı yer
| ÜDM_nominal                = 250.070$
| ÜDM_nominal_sırası                = 48-ci yer
| ÜDM_nominal_il                = 2019
| adam_başına_ÜDM_nominal                = 6.116$
| adam_başına_ÜDM_nominal_sırası                = 97-ci yer
| İİİ                = 0.685
| İİİ_il                = 2017
| İİİ_sırası                = 120-ci yer
| İİİ_fərq                = azalış
| valyutası                = [[İraq dinarı]]
| valyutası_kodu                = İQD
| üv_fərq                = 
| yay_vaxtı_saat_qurşağı                = 
| internet_domeni                = .iq
| telefon_kodu                = 964
}}

'''İraq''' ([[Ərəb dili|ərəb]]. ''العراق''; [[Kürd dili|kürd]]. ''عێراق'') və ya rəsmi adı ilə '''İraq Respublikası''' ([[Ərəb dili|ərəb]]. ''جمهوریة'' ''العراق''; [[Kürd dili|kürd]]. ''کۆماری'' ''عێراق'') — [[Ön Asiya|Qərbi Asiyada]] dövlət. İraq [[Yaxın Şərq]]də dünyanın ən qədim mədəniyyətlərinin beşiyi olmuş Aşağı [[Mesopotamiya]] bölgəsində yerləşir. Şimalda [[Türkiyə]], şərqdə [[İran]], cənub-şərqdə [[Küveyt]], cənubda [[Səudiyyə Ərəbistanı]], cənub-qərbdə [[İordaniya]], qərbdə isə [[Suriya]] ilə həmsərhəddir. Ölkənin cənub-şərqdə [[İran körfəzi|Fars körfəzinə]] çıxışı vardır. Paytaxtı və ən böyük şəhəri [[Bağdad]], ümumi sahəsi 438,317 kvadrat kilometr, əhalisinin sayı 40 milyon nəfərdən çoxdur. Digər böyük şəhərləri [[Mosul]], [[Kərbəla]], [[Nəcəf]] və [[Ərbil]]dir. İraq Yaxın Şərqdə strateji mövqeyi, sahib olduğu neft ehtiyatları və əkinçiliyə əlverişli torpaqları ilə bölgənin geopolitik əhəmiyyətə malik ölkələrindən biridir. İraq Səudiyyə Ərəbistanından sonra dünyanın ən böyük ikinci neft ehtiyatına malikdir.
{{maplink|frame=yes|frame-width=265|type=line|stroke-width=3|text=İraq}}

İraq uzun illər [[Birləşmiş Krallıq|Böyük Britaniya]] tərəfindən idarə edilmiş, [[Birləşmiş Krallıq|Böyük Britaniya]]nın Yaxın Şərqdən tamamilə çəkilməsindən sonra bölgə üzərində əsas güc rolunu [[Amerika Birləşmiş Ştatları|ABŞ]] oynamağa başlamışdır.

== Etimologiya ==
İraq sözünün ölkə ərazisində qədim dövrlərdə yerləşmiş [[Uruk]] şəhərinin adından götürüldüyü güman edilir. Bu barədə digər ehtimal isə ''İraq'' sözünün ''uzaq'' mənasını verdiyi və bu adın ölkə [[Osmanlı İmperiyası]] tərəfindən idarə olunduğu dövrlərdə mərkəzə olan uzaqlığına görə verilməsidir. Başqa bir ehtimal isə ərəbcə irak sözünün "düzən" mənasıdır.

== Əhali ==
{{əsas|İraq əhalisi}}
2009-cu ilin oktyabr ayında İraqda əhalinin siyahıya alınması planlaşdırılır .<ref>{{Cite web |title=Unrepresented Nations and Peoples Organization : Iraqi Kurdistan: Census Plan |url=http://www.unpo.org/content/view/9305/236/ |access-date=2009-07-02 |archive-date=2010-06-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100605052322/http://www.unpo.org/content/view/9305/236/ |url-status=live }}</ref> İraqın digər Ərəb ölkələri ilə müqayisə edildiyində geniş bir şəhərli orta sinifə və nisbi bir səriştəli işgücünə sahib olması diqqətləri çəkər. İraq, Ərəb ölkələri arasında, Misirdən sonra ən çox məlumata sahib olan ölkə mövqesindədir. İraq olduqca gənc əhaliyə sahib olub əhalinin 55 %-i 15–64 yaş qrupuna, 42 %-i 0–14 yaş qrupuna, 3 %-i isə 65 yaş və yaxarı qrupa daxildir. Orta ömrün təxminən 66,5 il olduğu İraqda körpə ölüm nisbətlərinin yüksəkliyi (6,2%) əhəmiyyətli bir problemdir. İraq əhalisinin 58 %-i oxuyub-yaza bilmir. Bu nisbət kişilərdə 70,7%, qadınlarda 45%-dir. 2000-ci il üçün əhalinin artım sürəti 2,86% olaraq təxmin edilmişdir.

=== Milli tərkib ===
Bəzi mütəxəssis qiymətləndirmələrinə əsasən İraq əhalisinin 65%-ini [[ərəblər]] , 17%-ini<ref>Radio Free Europa : [http://www.rferl.org/content/KurdishArab_Power_Struggle_Leads_To_Calls_For_Iraq_Census_Delay/1810612.html Kurdish-Arab Power Struggle Leads To Calls For Iraq Census Delay] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20100903111012/http://www.rferl.org/content/KurdishArab_Power_Struggle_Leads_To_Calls_For_Iraq_Census_Delay/1810612.html |date=2010-09-03 }}</ref> [[kürdlər]], 13%-ini [[türkmanlar]], 3%-ini [[assuriyalılar]], 1%-ni [[farslar]], 1%-ini isə digər xalqların nümayəndələri təşkil edir .

=== Din ===
İraqın cəmi əhalisinin təxminən 60 %-ni [[şiə]], 35 %-ni isə [[sünni]] müsəlmanlar , 3 %-ni xristianlar, 2 %-ni digər dinlərə etiqad edənlər təşkil edir.<ref>Russell, Malcom B. The Middle East and South Asia 1997 (The World Today Series). Harpers Ferry, West Virginia: Stryker-Post Publications (1997), pg. 104.</ref> Sünnülüyün hənəfi və az sayda şafii məzhəbinə ölkənin müxtəlif rayonlarında yaşayan bədəvi ərəblər, şəhər əhalisinin bir hissəsi (ilk növbədə Bağdad və Bəsrə şəhərinin əhalisi), Yuxarı Mesopotamiyanın ərəbləri, eləcə də [[kürdlər]], türklər, çərkəzlər, türkmələrin böyük hissəsi ibadət edir. İraqın mərkəzi və cənub hissəsində yaşayan əkinçi [[ərəblər]], [[farslar]], [[lurlar]] və türkmənlərin üçdə ikisi şiələrdir. Eyni zamanda az sayda əli-ilahi (kürdlər, türkmənlərin bir hissəsi), ismaililər, bəhailər də vardır. Xristianlar ölkənin iri şəhərlərində, eləcə də Mosulun kənd yerlərində məskunlaşıblar. Onlar əsasən assuriyalır, ermənilər və ərəblərin bir hissəsidir. Xristianların böyük qrupunu əsasən müxtəlif uniat kilsələrinin ardıcılları olan katoliklər təşkil edir. Onların əksəriyyəti xaldo-katoliklərdir. Bununla yanaşı siro-katoliklər (35 min nəfər) və erməni–qriqoryanlardır. Latın ənənəvi katoliklər azlıq (3,5 min nəfər) təşkil edir ki, bunlar da əsasən İraqda yaşayan əcnəbilərdir. Digər xristian təmsilçiləri nestorianlar (65 min nəfər), erməni-qriqoryanlar (23 min nəfər), yakobitlər (12 min nəfər), pravoslavlar, protestantlardır. İudaistlər müəyyən bir dövrdə əhəmiyyətli sayda olsalar da, ötən əsrin 50-ci illərində İsrailə köçmüşlər və bu gün onların İraqdakı sayı yalnız 450 nəfərdir. Ölkədə bir sıra qədim din və sektaların da ardıcılları vardır: yezidilər (70 min nəfər, Mosul, Kərkük və Sincar rayonunda yaşayan kürdlərin bir hissəsi), mandeylər (14 min nəfər, Ən-Nəsiriyyə rayonunda məskunlaşmışlar).

== Coğrafiya ==
{{Əsas|İraq coğrafiyası}}
[[Fayl:Iraq Topography.png|thumb|right|İraq Coğrafiyası]]
[[İran körfəzi]] ölkələri arasında İraq Səudiyyə Ərəbistanı və [[İran]]dan sonra 434,128&nbsp;km² ilə ən böyük ərazisi olan ölkədir. Şimalda [[Türkiyə]], qərbdə [[Suriya]] və [[İordaniya]], şərqdə İran, cənubda Səudiyyə Ərəbistanı və [[Küveyt]] ilə həmsərhəddir. İraqın İran körfəzi ilə əlaqəsi dənizə olan qısa sahili vasitəsilədir: ölkə 924&nbsp;km²-lik quru sularına malikdir. Beləliklə tipik bir quru dövləti olan İraqın, şimaldakı dağlıq ərazi xaricində hər tərəfdən təbii müdafiəsiz sərhədlərə malik olmasından əlavə dənizə çıxışı da qeyri-kafidir. İraqın qonşuları İran (1.458&nbsp;km), Səudiyyə ərəbistanı (814&nbsp;km), Suriya (605&nbsp;km), Türkiyə (331&nbsp;km), Küveyt (242&nbsp;km) və İordaniya (181&nbsp;km) ilə olan cəmi sərhəd uzunluğu 3631&nbsp;km-dir.

İraq, Cənub-Qərbi Asiyada Dəclə və Fərat çaylarının orta və aşağı axınında yerləşmişdir. Əlverişli iqtisadi və siyasi-coğrafi mövqeyi olan ərazisindən beynəlxalq əhəmiyyətli quru və hava yolları keçir. İraq şimaldan cənuba təqribən 1000, qərbdən şərqə 700&nbsp;km məsafədə uzanır. Quru sərhədlərinin uzunluğu 3300&nbsp;km-dir. Ucqar cənub-şərqdə 50&nbsp;km məsafədə İran körfəzinə çıxışı var.

Relyefinə görə İraq, əsasən düzən ölkədir. Ərazisinin çox hissəsini Cənub-Qərbi Asiyada ən böyük ovalıq sayılan [[Mesopotamiya ovalığı]] tutur. Ovalığın səthində çökəkliklər çox vaxt daşqın və yeraltı sularla dolur və müvəqqəti göllər əmələ gətirir. Cənuba doğru getdikcə ovalıq genişlənir və delta ilə qurtarır. [[Dəclə]], [[Fərat]] çaylarının orta axarında yerləşən ərazinin səthi dərə-təpəlikdir. Qərbdə bu ərazi Suriya ərazisinə daxil olur. İran körfəzinə tədricən enən Mesopotamiya ovalığı Bağdaddan bir qədər şimalda [[Babilistan ovalığı]] ilə əvəz olunur. Ölkənin şimal və şimal-şərq hissəsi çətin keçilən dağlıq, qərb hissəsi isə səhra tipli relyefə malikdir. Fiziki-coğrafi xüsusiyyətlərinə görə İraqda dörd təbii rayon – Aşağı Mesopotamiya; Yuxarı Mesopotamiya; Şimali İraq dağlıq bölgəsi və Əl-Bədiyə adlanan səhra ayrılır. İraqın ən hündür yeri (3598 m) İranla həmsərhəd bölgələrdədir.

== İqtisadiyyatı ==
{{Əsas|İraq iqtisadiyyatı}}
XXI əsrin başlanğıcında İraq mədən sənayesi inkişaf etmiş, orta səviyyəli sənaye-aqrar ölkə idi. 2001-ci ildə ölkənin Daxili Məcmui Məhsulunun dəyəri 60–65 mlrd. ABŞ dollarına yaxın idi. O vaxt ölkənin milli valyutası olan bir [[dinar]] təqribən 3 ABŞ dollarına bərabər tutulurdu. 2001-ci ildən sonra ölkə iqtisadiyyatı güclü dəyişikliklərə məruz qaldı. Müharibələr, kamekadzelərin törətdikləri partlayışlar və terror aktları, ölkəyə qarşı yönəldilmiş iqtisadi sanksiyalar, başqa qadağalar, maliyyə vəsaitlərinin həbs edilməsi və xoşagəlməz başqa səbəblər iqtisadiyyata viranedici zərbə vurdu.

Hazırda İraq hökuməti iqtisadiyyatı bərpa etmək sahəsində aşağıdakı vəzifələri həyata keçirməyi planlaşdırır:
* əvvəllər fəaliyyətdə olmuş bütün müəssisələri ilk növbədə energetika və mədən sənaye müəssisələrini yenidən işə salmaq;
* ölkədə yaşayan xalqlar və dini icmaların həmrəyliyinə nail olmaq;
* insanlar üçün şəhər və kəndlərdə yeni iş yerləri yaratmaq;
* əhalini ərzaq, içməli su, dərman preparatları ilə təmin etmək;
* səhiyyə və maarif sistemlərinin işini bərpa etmək;
* ölkənin təhlükəsizlik qüvvəllərini yaratmaq;
* qonşuları ilə münasibəti mehriban məcrayə yönəltmək.

[[XIX əsr]]in sonlarına qədər zəngin neft ehtiyatı hesabına neft sənayesi ilə əlaqədar köməkçi təsərrüfat sahələri: yanacaq, elektroenergetika, neft-kimya, tikinti materialları istehsalı sənaye sahələri yaradılmışdır. Neftdən gələn böyük gəlirlər hesabına hərbi infrastruktur və ən yeni silahların və hərbi sursatların alınması işi geniş vüsət almışdı.

== İqlim ==
İraqda qışlar soyuq və quraq, yaylar isə isti və buludsuz keçir. Ərazisinin çox hissəsinin səhra olması bu tip iqlim şəraitinin ortaya çıxmasına səbəb olur. [[İran]] və [[Türkiyə]] sərhədi boyunca uzanan şimaldakı dağlıq bölgələrə, qışda tez-tez qar yağır. Bəzən mərkəzi və cənubi İraqda sel baş verir. Ölkədə digər təbii fəlakətlərlə yanaşı toz və qum fırtınalarına da tez-tez rast gəlinir. İraqın əksərən geniş düzlüklərdən ibarət olan ərazi quruluşu var. [[İran]] sərhədində geniş bataqlıqlar da mövcuddur.

Ölkənin iqlimi şimalda və mərkəzdə [[subtropik kontinental Aralıq dənizi tipli]], cənubda tropikdir. Həm dağlıq rayonlarda, həm də Mesopotamiya ovalığında yay qızmar, quru, qış isə yumşaq və rütubətli keçir. İyul ayının orta temperaturu Mosulda (ölkənin şimalında) 38, Bağdadda (mərkəzdə) 34, Bəsrədə (cənubda) 33 dərəcədir. Yayda cənubda havanın hərarətinin 50 dərəcəyədək qalxmasını tez-tez müşahidə etmək olar. Yanvar ayının orta temperaturu Mosulda müsbət 5–7, Bağdadda 9–10 dərəcə olur. Şimaldakı dağlıq rayonlarda temperaturun 15 dərəcəyədək azalması hallarına da rast gəlmək olar. İraqda tez-tez quru şimal və şimal-qərb küləkləri əsir. Həmin külək ildə 50 gün davam etdiyinə görə "xəms"in (xəms ərəbcə 50 deməkdir) adlanan külək əsdiyi vaxt hər yer bozarır. Hava sarı rəngə çalır. Küləklə gələn qum adamı göz açmağa qoymur. Bu küləyi şimal ölkələrində qar yağan zaman baş verən çovğunla müqayisə etmək olar. Ölkə üzrə illik yağıntıların orta miqdarı 300&nbsp;mm-ə yaxındır. Şimala, xüsusilə, dağlıq rayonlara yağıntı (500&nbsp;mm), cənuba isə az (100&nbsp;mm) düşür. Ən az yağıntı (60&nbsp;mm) Mesopotamiyanın cənub şərqinə düşür. Yuxarı Mesopotamiyada dekabr ayında başlayan və tədricən ölkənin şərqini əhatə edən leysan yağışlar əksər hallarda güclü daşqınlarla nəticələnir.

== Daxili sular ==
İslam ölkələrinin əksəriyyətindən fərqli olaraq İraq daxili sularla zəngindir. Yaxın Şərqin ən böyük çayları olan Dəclə (uz. 1718)
və Fəratın (2300&nbsp;km) orta və aşağı axınları İraq ərazisindədir. Şimal-qərbdən cənub-şərq istiqamətində axan Dəclə və Fərat [[Əl-Qürnə]]
şəhəri yaxınlığında birləşərək [[Şətt-ül-Ərəb]] (mənası Ərəb çayı) adı altında İran körfəzinə tökülür. Fərat axını boyu heç bir qol qəbul etmir. Dəcləyə isə mənbəyi Kürdüstan və [[Zaqros]] dağlarında yerləşən Böyük Zab, Kiçik Zab, Diala çayları tökülür və İraq ərazisində onun ən böyük qolları sayılır. Dəclə və Fərat qolları ilə birlikdə Mesopotamiya ovalığına 70 kub metr həcmində su gətirir.

Tez-tez baş verən daşqınlar Dəclə və Fəratın aşağı axınında bataqlaşmış sahələr əmələ gətirmişdir. Hidrotexniki qurğuların tikintisi çaylarda su sərfini xeyli nizama salmışdır. Misir üçün Nil, Pakistan üçün Hind çayının iqtisadi əhəmiyyəti nə qədər böyükdürsə, İraq üçün də Dəclə və Fərat bir o qədər əhəmiyyətlidir. Bu çaylar Mesopotamiya ovalığının məhsuldar torpaqlarını suvarmaqla yanaşı əhalinin içməli su ilə təmin olunmasında da böyük rol oynayır. Çayların nəqliyyat arteriyası kimi də əhəmiyyəti böyükdür. Şətt-ül-Ərəb çayında mövcud dərinlik (9 metr) dəniz gəmilərinin Bəsrə şəhərinə qədər qalxmasına imkan yaradır.

== Tarix ==
{{Əsas|İraq tarixi}}
Ən qədim şərq mədəniyyətlərinin doğulduğu Mesopotamiya, 633–642-ci illər arasında [[Ərəb xilafəti]] torpaqlarına daxil edildi. Bölgə [[Əməvilər]] və [[Abbasilər]] xilafəti dövrlərində ən parlaq dövrəsini yaşamışdır. O zamanlar Bağdad dünyanın ən əhəmiyyətli mədəniyyət və ticarət mərkəzi idi. İraq 637-ci ildə müsəlmanlar tərəfindən fəth edilməsindən sonra [[Əli ibn Əbu Talib|Xəlifə Əli]] dövründə İslamın mərkəzi halına gətirilmiş və xilafətin paytaxtı [[Kufə]]yə köçürülmüşdür. [[Əli]] ilə Əməvilər arasındakı [[Siffin döyüşü]] də İraq sərhədləri daxilində baş vermişdir. Bu döyüşün ardında bölgə günümüzə qədər sürən fərqli təriqət və etnik qrupların mübarizələrinə səhnə olmuşdur. Əməvilər dövründən sonra Abbasilər bölgəyə hakim olmuş, daha sonra 1055-ci ildən etibarən bölgə [[Səlcuqlular]]'ın hakimiyyətinə girmişdir. İraq ərazisi1258-ci ildən etibarən isə [[Monqol istilası]]'na uğramış və iki əsr monqol idarəsində qalmışdır. Tarixi qaynaqlar Dəclə çayının günlərlə mürəkkəb rəngində axdığı və minlərlə dərilik kitabı [[İran körfəzi]]nə daşıdığını yazırlar. Daha sonra bölgə Ağqoyunluların (1444–1467), 1499–1508-ci illər arasında isə [[Səfəvilər]]in hakimiyyətinə girmişdir. İndiki İraq ərazisi 1534-cü ildən 1917-ci ilə qədər, qısa müddətlik ististalar xaric olmaqla [[Osmanlı imperiyası]]nın tərkibində qalmışdır.

[[Birinci dünya müharibəsi]] zamanı Osmanlı imperiyasının Yaxın Şərqdən çəkilməsinə səbəb olan bəzi yerli üsyanlar olmuşdur. Bu üsyanlarda ingilislərin təşviqi ilə [[Məkkə]] əmiri Şərif Hüseyndən də istifadə edilmişdir. [[Şərif Hüseyn]] və oğullarına Osmanlının yıxılmasından sonra qurulacaq olan Böyük Ərəb Dövlətinin krallığı vəd edilmişdi, lakin bunun əvəzində 1916-cı ildə [[Böyük Britaniya]] və [[Fransa]] arasında əldə edilən [[Sayks-Pikot müqaviləsi]]nə əsasən bölgə hegemon Avropa dövlətləri tərəfindən zəbt edildi. Bu razılaşmağa görə yeni- "süni" dövlətlər quruldu. Sayks-Pikot xətti deyilən bu sərhədlər, o dövrün şərtlərində dünyanın iki böyük imperialist gücü olan Böyük Britaniya və Fransanın Yaxın Şərqə baxışlarını əks etdirir. Fransız və ingilis zabitlər bölgənin etnik və dini şəraitini nəzərə almadan, yalnız öz mənafeləri istiqamətində, təkcə xəritə üzərində mövcud olan yeni ölkələr meydana gətirməklə bəzi etnik qrupları da parçaladılar. Bu razılaşma nəticəsində qurulan dövlətlərdən İraq, [[İordaniya]] və [[Fələstin]] Böyük Britaniya bölgəsini, [[Suriya]] və [[Livan]] isə [[Fransa]] bölgəsini təşkil etmişdir.

Yekun olaraq İraq, sahib olduğu coğrafi xüsusiyyətləri etibarilə müdaxiləyə açıq olması səbəbilə müxtəlif güclərin hakimiyyətinə girmiş, zəbtlərə uğramışdır. 1918-ci ildə İraq, Osmanlı dövlətindən tamamilə ayrılmış və 1920-ci ildə təşkil edilən [[San Remo konfransı]] ilə İngilis mandatına verilmişdir.

=== Müasir İraq ===
[[Fayl:Proposed_flag_of_Iraq_(Coalition_Provisional_Authority,_2004).svg|thumb|250px|2004-cü ildə təklif edilən bayraq]]
[[Fayl:Flag of Iraq.svg|thumb|250px| [[Səddam]] Rejimindən sonra istifadə edilməyə başlanan İraq Bayrağı]]
Müasir İraq 1920-ci ildə Osmanlı İmperiyasının Birinci dünya müharibəsində məğlub olması ilə ingilislərin ələ keçirdiyi Osmanlı vilayətləri olan Mosul, [[Bağdad]] və Bəsrəni yeni bir siyasi vahid olaraq birləşdirməsinin nəticəsində Dəclə-Fərat hövzəsinində qurulmuşdur.

[[İngilislər]] əvvəllər ölkəni birbaşa idarə etmək fikrində olsalar da xalqın sərt müxalifətilə qarşı-qarşıya qalmışlar. Ortaya çıxan üsyanlarda xüsusilə Şiə əhali əsas rol almışdır. Şiələrin əksəriyyətdə olduğu [[Nəcəf]], bu dövrdə üsyanın mərkəzinə çevrilmişdir. Nəticədə [[ingilislər]] tərəfindən [[Məhəmməd Peyğəmbər]]'in nəslindən olan [[Feysəl bin Hüseyn əl-Haşimi|Kral Feysəl]] İraqın başına keçirilmişdir. Bu üsulla [[ingilislər]] həm İraqa tamamilə hakim olmaq, həm də Osmanlının ardından ortaya çıxan xəlifə boşluğunu bu şəkildə dolduraraq digər İslam ölkələrinə də təsir etməyi planlaşdırmışdır.

Kral Feysəl başa keçməsiylə birlikdə yaşanan ən əhəmiyyətli inkişaf Ərəb xalqçılığının teorisyeni [[Sati əl Hüsri]]nin İraqa gətirilməsidir. Onun qurduğu Ərəb birliyinə istiqamətli təhsil sistemi xüsusilə Şiə qrupların reaksiyasını yığmışdır. Kral Feysəl güclü və müstəqil bir İraq qura bilmənin yolunun güclü bir ordudan keçdiyini bilirdi. Bu səbəblə bu tip bir ordunun meydana gəlməsi üçün bütün gücü ilə çalışsa da İraqlı Kürdlər və Şiələrin mənfi rəftarıyla qarşılaşmış və əsgərə götürmələrdə daim problemlər yaranmışdır. Hər iki birlik də Sünni Ərəblərə əsgər olaraq xidmət etməyi rədd etmişlər.

Sonrakı illərdə Sünnilərlə Şiələr arasındakı inteqrasiya müddəti yaşanmış qarşılıqlı evliliklər və ticarət əlaqələri olmuşdur. 1928 gəlindiyində 88 nəfərlik İraq parlamentində 26 Şiə üzv vardı. [[1930-cu]] ildə İraq hökuməti müstəqil bir dövlət olma yolunda İngiltərə ilə 25 illik bir razılaşma imzaladı və İraq [[1932-ci]] ildə [[Millətlər Cəmiyeti]]nə müstəqil bir dövlət olaraq qatıldı. 1933 Kral Farukun ölümünün ardından ölkədə dini və etnik qarşıdurmalar artdı.

1935da İtalyanların [[Həbəşistan]]ı işğal etməsi Orta Şərq ölkələri arasında xüsusilə təhlükəsizlik narahatlığının meydana gəlməsinə səbəb olmuşdur. İtalyanlar Şimali Afrikada qurduqları bu hakimiyyəti Orta Şərqə də yaymaq istədi. Nəticədə [[Yəmən]]lə bağladığı müqavilə ilə [[Qırmızı dəniz]]'ə nəzarəti ələ keçirdi. Bu səbəblə Orta Şərq ölkələri arasında [[Sədabad müqaviləsi]] imzalandı.

[[İkinci dünya müharibəsi]] illərində hakim güclər arasında yaşanan mübarizə İraq üzərində də olmuşdur. [[Almanlar]] etdikləri inqilab ilə özlərinə yaxın bir hökuməti başa gətirsələr də, edilən əks-inqilab ilə [[İngilislər]] təkrar hakimiyyəti qurmuşlar. İkinci dünya müharibəsi illərində [[Türkiyə]] sərhədlərinə qədər gələn Almanların məqsədlərindən biri də Türkiyəni keçərək İraqdakı yandaşlarına yardım edib, buradakı İngilis hakimiyyətini qırmaq idi, lakin daha sonra Alman ordularının [[Rusiya]]ya qayıtması, [[Türkiyə]]nin işğalı və İraqa çatma planlarından imtina etməsinə səbəb oldu. [[İngilislər]] İraqı da Almaniyaya qarşı döyüşə girməyə təşviq etsə də İraq rəhbərliyi Türkiyəni nümunə götürərək eyni siyasətləri izləmiş və döyüşə girməmişdir.

[[1936-cı]] ildə Kürd mənşəli bir Polkovnik olan [[Bəkir Sidqi]] liderliyində bir inqilab reallaşdı. 1941-ci ildə isə May hərəkatı olaraq bilinən ikinci bir zərbə oldu. 1945-ci ildə Ərəb ölkələri bir araya gələrək, bir [[Ərəb Birliyi]] təşkilatı qurdular. Ərəb Birliyi hərəkatı Ərəb ölkələri arasında milliyyətçilik duyğularının da artmasına səbəb oldu. Bunun nəticəsi olaraq da İraq, [[Suriya]], [[İordaniya]] və [[Livan]] bir tək ölkə olaraq birləşmə düşüncəsi ortaya atıldı. Ərəblərin birləşmə düşüncəsini xüsusilə [[İngiltərə]] dəstəkləyirdi. Bu birləşmə ilə [[İngilislər]], [[Suriya]] və Livandakı Fransız hakimiyyətini qaldıraraq bu bölgələri də öz hakimiyyəti altına almağı məqsəd qoyurdular. Digər güclü bir Ərəb ölkəsi olan [[Misir]]də bu birləşməyə qarşı çıxırdı. Onun narahatlığı isə Ərəb dünyasının ən böyük ölkəsi olma xüsusiyyətini itirəcək olması idi. Orta şərqdə İngilislərin təsirinin zəifləməsi, [[İsrail]] dövlətinin qurulması, Misirin müxalifəti kimi səbəblərlə bu birlik fikri həyata keçirilə bilmədi. 1960-cı illərdə [[Misir]] və Suriyanın birləşmələri xaricində Ərəb ölkələri arasında hər hansı bir birləşmə olmadı.

İsrailin qurulması ilə Ərəb [[Türkiyə]] əlaqələri yeni bir dövrə girdi. [[ABŞ]]ın təsiri ilə [[Türkiyə]]nin [[İsrail]] dövlətini tanıması Ərəb ölkələrində reaksiya ilə qarşılandı. [[Türkiyə]] bu reaksiyaları azaltmaq və yeni müttəfiqlər tapa bilmək üçün İraqla yaxınlaşmağa çalışdı və [[ABŞ]] və İngiltərənin aktiv iştiraklarıyla [[Bağdad Paktı]]nı imzalandı.

İkinci Dünya döyüşü sonrası Dünya üzərindəki güc tarazlıqlarında böyük dəyişmələr yaşandı. [[İngiltərə]] hakimiyyətini itirərkən ortaya çıxan boşluğu [[ABŞ]] və Sovetlər doldurmağa başladı. İraq isə bu dövrdə [[Sovetlər Birliyi]] yanında iştirak etdi.

=== 1958 inqilabı ===
{{Əsas|14 iyul inqilabı}}
1958-ci ildə ildə reallaşan qanlı zərbə ilə Krallıq aşıb, Respublika elan edildi. General [[Əbdülkərim Qasım]] respublika başçısı oldu. İraq bu zərbənin ardından Bağdad Paktından çəkildiyini açıqladı. İraqda bu dövr xüsusilə kommunizm və etnik milliyyətçiliyin sürətlə yayıldığı illərdir.

İraqda yaşanan bu dəyişiklik Orta Şərqdəki bütün tarazlıqları alt-üst etdi. İraqdakı bu zərbədən təsirlənən Suriyada bənzər bir əsgəri zərbə yaşandı. Orta şərqin tamamilə Sovet Rusiyanın hakimiyyətinə girməməsi üçün [[ABŞ]] və [[İngiltərə]] hərəkətə keçdi. [[ABŞ]] Livana əsgəri müdaxilə edərkən, [[İngiltərə]] İordaniyadakı qarışıqlığı bəhanə edərək buranı işğal etdi.

Orta şərqin əhəmiyyətli bir hissəsinin Sovet təsiri altına girməsi [[ABŞ]] və müttəfiqlərini narahatlıqlandırdı. Xüsusilə son dövrdə açıqlanan sənədlər Türkiyənin İraq və Suriyada yaşanan zərbələrin ardından ABŞın nəşr/təzyiqiylə bu ölkələrə yönəlib bir işğal planı hazırladığı və daha sonra bəzi səbəblərdən ötəri bundan imtina etdiyini ortaya qoymaqda.

8 noyabr 1963-da [[Bəəs]] Partiyası mənsubları və ordudakı milliyyətçiləri zərbə cəhdində ol/tapıldılar, lakin General [[Əbül Salam Arif]] yeni lider oldu və ölkə daxilində [[kommunist ovu]] başladıldı. 17 noyabr 1968da Bəəs Partiyası bir zərbə ilə iqtidarı ələ keçirdi. General [[Əhməd Həsən Əl-Bəkr]] Respublika başçısı oldu.

=== Bəəs rejimi (1968–2003) ===

==== ''Bəəs Hərəkatı'' ====
''Bəəs'' [[Ərəb dili]]ndə ''yenidən diriliş'' mənasını verməkdədir. 1940-cı ildə [[Suriya]]da qurulan bu hərəkatın ilk nəzəriyyəçiləri Əkrəm Sinaqoqu ilə [[Mişel Əfləq]]dir (Əfləq, Suriyalı bir Xristian və bu ideologiyanın əfsanəvi lideridir). Bəəs ideologiyası, məqsəd olaraq Orta Şərqdə tək bir Ərəb dövləti qurulmasını mənimsəmişdir. Partiyanın şüarı ''Birlik, azadlıq və sosializm'' idi. Partiya ideologiyası Partiya birliyinə və xarici nəşr/təzyiqlərə qarşı dayanmağa söykənirdi. Bəəs hərəkatı [[Suriya]]da ortaya çıxmışsa da, İraqda da tərəfdar tapmışdır. [[BƏƏS]] Partiyası Suriya və İraqda etdikləri inqilablarla iqtidarı ələ keçirmişdir. [[Səddam Hüseyn]] və [[Hafiz Əsəd]] Bəəs axınının son nümayəndələridir.

17 iyul 1968-ci ildə reallaşan çevrilişin ardından İnqilabçı Əmr/əmrə Şuras(n)ı yaradıldı. Hökumət proqramı mövzusunda başlayan anlaşılmazlıqlar üzərinə Bəəs yanlısı Səddam Hüseynin başında ol/tapıldığı bir qrup zabit iyul sonlarında o biri zərbəçi hizipleri saf xarici buraxdı. Dövlət başçılığı və baş nazirliyə gətirilən əl-Bəkir, eyni zamanda DKK və Bəəs Partiyası Regional komandirliyi başçısı olaraq qəti bir yoxlama təmin etdi. Hökumətə ağırlığını qoyan Bəəs Partiyası, təşkilatlı quruluşuyla dərhal dərhal bütün təşkilatları ələ keçərməyi bacardı. Döşəməs(n)ini genişlətmək istəyən Partiya, 1970-da Kürdlərlə qarşıdurmaya son verərək [[İraq Kommunist Partiyası]] (IKP), [[Kürdüstan Demokratik Partiyası]] (KDP) və o biri bəzi milliyyətçi və sol meylli siyasi güclərlə əməkdaşlığına yönəldi. Ancaq, 1974da [[Kürdlər]]lə, ardından [[kommunist]]lərlə əlaqələrin pozulması səbəbiylə yenidən tək partiyalı möhkəm bir rejimə dönüldü.

1976-da baş nazirliyi və bəzi əhəmiyyətli səlahiyyətləri [[Əhməd Həsən Əl-Bəkr|Həsən Əl Bekrdən]] götürən [[Səddam Hüseyn]], iyul 1979-da, dövlət başçısı oldu.

[[İran-İraq müharibəsi]]: 1979 ilində [[İran]]da yaşanan [[İran İslam İnqilabı|İslam İnqilabı]] oldu. 1975-da Kürd problemini həll etmək üçün [[İran]]a bəzi güzəştlər verən İraq 1979-da bu ölkədə yaşanan rejim dəyişikliyindən faydalanaraq [[İran]]a müharibə açdı. Hər iki ölkəyə də insani və iqtisadi olaraq böyük itkilər verdirən [[İran-İraq müharibəsi]] 1988-ci ildə imzalanan atəşkəs andlaşmasıyla sona çatdı.

==== [[Körfəz müharibəsi]] ====
[[İkinci dünya müharibəsi]]ndən sonra başlayan [[Soyuq müharibə]] bütün dünyanı iki düşərgəyə ayırmışdı. 1980-ci illər Sovetlərin həll edilmə müddətinə girməsinə və Soyuq Döyüşün nəticələnməsinə səhnə oldu. İki qütblü bir dünyadan tək qütblü bir dünyaya doğru fəaliyyət xəritəsi təkrar çəkilməyə başlanması, [[Orta Şərq]]ə da əks olundu.

İraq 1990-cı ilin avqust ayından neft istehsal kvotalarını aşmaq və müzakirəli bölgələrdən neft çıxarmaqla günahlandırdığı qonşusu [[Küveyt]]ı işğal edərək 19. əli olaraq torpaqlarına qatdığını elan etdi. [[Səddam Hüseyn]]in uzlaşmaz gücü qarşısında [[BMT]]ə üzv müxtəlif ölkələr [[Amerika Birləşmiş Ştatları|ABŞ]] liderliyində [[Səudiyyə Ərəbistan]]a əsgərlərini yığmağa başladı. [[Birləşmiş Millətlər|BM Təhlükəsizlik Şurası]] İraqa 15 yanvar 1991-nə kimi əsgərlərini Küveytdən çəkməsi üçün bir xəbərdarlıqda etdi. 17 yanvar 1991-ci ildə başlayan və Körfəz Döyüşü olaraq bilinən ''Çöl Fırtınası Hərəkatı'' sonunda 27 fevral 1991-ci ildə [[Küveyt]] qurtarıldı. 28 fevraldakı atəşkəsin ardından şimaldakı [[Kürd]]lər və cənubdakı [[Şiə]]lər arasında başlayan qiyamlar İraq qüvvətlərin tərəfindən mərhəmətsizcə basdırıldı. Milyonun üzərində İraqlı Kürd [[Türkiyə]] və [[İran]]a sığındı. Bunun üzərinə müttəfiq qüvvətlər 36. paralelin şimalı və 32. paralelin cənubundakı bölgələri İraq uçuşlarına qadağan etdilər.

[[Amerika Birləşmiş Ştatları|ABŞ]] rəhbərliyindəki müttəfiq qüvvələr 1993, 1996, 1998 və 2001 illərində İraqa qarşı hava hücumları təşkil etdi. [[Körfəz müharibəsi]]ndən sonra tətbiq edilən BM embarqosu 1996-cı ildə başlayan Qida Qarşılığı Neft proqramıyla yumşadıldı.

=== İraqın işğalı ===
[[Amerika Birləşmiş Ştatları|ABŞ]] və [[Birləşmiş Krallıq]] liderliyindəki koalisiya qüvvətləri ''İraqı kütləvi qırğın silahlarından təmizləmək'' ,''[[Səddam Hüseyn]]ın terrora verdiyi dəstəyi kəsmək'' və ''İraq Xalqını azadlaşdırmaq'' bəhanəsiylə İraqdakı [[BƏƏS]] Rejiminə qarşı hücuma keçdi. 20 mart 2003-də başlayan hava hücumu və onu izləyən quru harekatı sonunda 9 aprel 2003-də paytaxt Bağdada girən koalisiya gücləri [[Səddam Hüseyn]] iqtidarını aşırtdı. 15 Apreldə İraq tamamilə koalisiya güclərinin yoxlamasına keçdi. Bundan sonra bir müddət müəyyən bir müqavimət reallaşmadı. Dekabr 2003-də Səddam Hüseyn tutuldu. Sonrakı dövrlərdə işğalçı ABŞ güclərinə qarşı bir müqavimət başladı və indiki vaxtda da bəzən çox şiddətli olaraq(xüsusilə [[Fəllucə]]də) davam etməkdədir. Bunun yanında Şiələr ilə Sünnilər arasında dərin bir ayrışma ortaya çıxmış və sanki vətəndaş müharibəsini xatırladan, indiki vaxtda da davam edən şiddətli qarşıdurmalar yaşanmaqdadır. Terror təşkilatları tərəfindən də təşkil edilən hücumlarda çox sayda insan ölmüşdür. 2008 başlarında İşğalın başladığı mart 2003dən bəri 4020 ətrafında ABŞ əsgəri ölərkən 1 milyondan çox İraqlının şiddət, qarşıdurma və müqavimət hadisələri nəticəsni öldüyü ifadə olunmuşdur. Ayrıca ABŞ-nin iraqlı məhbuslara etdiyi işgəncələr skandala gətirib çıxarmışdır. Bunun yanında kefi tətbiqlər nəticəsni öldürülən iraqlı vətəndaşlara rast gəlinmişdir.

== İraqın inzibati ərazi bölgüsü ==
İraq inzibati cəhətdən 18 mühafazaya, 102 qəzaya (ərəbcə '''قضاء''') bölünür .

[[Fayl:Iraqi Governorates (numbered).png|tumb|250px|right]]
{| align="center"
|-----
|
# [[Bağdad mühafazası|Bağdad]] (بغداد)
# [[Səlahəddin mühafazası|Səlahəddin]] (صلاح الدين)
# [[Diyalə mühafazası|Diyalə]] (ديالى)
# [[Vasit mühafazası|Vasit]] (واسط)
# [[Meysan mühafazası|Meysan]] (ميسان)
# [[Bəsrə mühafazası|Bəsrə]] (البصرة)
# [[Ziqar mühafazası|Ziqar]] (ذي قار)
# [[Müsənna mühafəzəsi|Müsənnə]] (مثنى)
# [[Qədisiyə mühafazası|Qədisiyə]] (قادسية)
|
<ol start="10">
<li>[[Babil mühafazası|Babil]] (بابل)</li>
<li>[[Kərbəla mühafazası|Kərbəla]] (كربلاء)</li>
<li>[[Nəcəf mühafazası|Nəcəf]] (النجف)</li>
<li>[[Anbar mühafazası|Anbar]] (أنبار)</li>
<li>[[Ninəvə mühafazası|Ninəvə]] (نينوى)</li>
<li>[[Dohuk mühafazası|Dohuk]] (دهوك)</li>
<li>[[Ərbil mühafazası|Ərbil]] (أربيل)</li>
<li>[[Kərkük mühafazası|Kərkük]] (کرکوک)</li>
<li>[[Süleymaniyə mühafazası|Süleymaniyə]] (سليمانية)</li>
</ol>
|
|}

== İraqın şəhərləri ==
{{Əsas|İraq şəhərləri}}

== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}

== Xarici keçidlər ==
* [http://search.ohchr.org/search?q=cache:OEwPFiP0tSIJ:www2.ohchr.org/english/issues/minorities/docs/11/Iraqi%2520Committee_3a.doc+iran+demography&access=p&output=xml_no_dtd&ie=UTF-8&client=default_frontend&site=default_collection&proxystylesheet=en_frontend&oe=UTF-8 United Nations on Human Rights Sub-commission on the Promotion & Protection of Minorities , Working Group on minorities 11th Session (22nd May-3rd June 2005) , Geneva, Switzerland] {{Dead link|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot }}
* [http://cosit.gov.iq/english/index.php Central Organization for Statistics and Information Technology] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20130320171559/http://cosit.gov.iq/english/index.php |date=2013-03-20 }}
* [http://www.iraqipresidency.net Iraqi Presidency Website]
* [http://www.cabinet.iq Iraqi Government Website ]
* [http://www.parliament.iq Iraqi Parliament Website]
* [http://www.mofa.gov.iq Ministry of Foreign Affairs]
* [http://www.iraqmod.org Ministry of Defense] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20170918022601/http://iraqmod.org/ |date=2017-09-18 }}
* [http://www.oil.gov.iq Ministry of Oil]
* [http://www.mot.gov.iq Ministry of Trade] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20200511011144/https://mot.gov.iq/ |date=2020-05-11 }}
* [http://www.industry.gov.iq Ministry of Industry]
* [http://www.mohesr.gov.iq Ministry of Higher Education] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20170912203210/http://mohesr.gov.iq/ |date=2017-09-12 }}
* [http://www.moh.gov.iq Iraqi Health Ministry|Ministry of health]
* [https://www.cia.gov/library/publications/world-leaders-1/world-leaders-i/iraq.html Chief of State and Cabinet Members] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20130313003308/https://www.cia.gov/library/publications/world-leaders-1/world-leaders-i/iraq.html |date=2013-03-13 }}
* [http://www.krg.org/ Kurdistan Regional Government] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20160506173827/http://www.krg.org/ |date=2016-05-06 }}
* [http://dev.epic-usa.org/files/EPIC/IRAQ_Government.pdf New Iraqi government structure (PDF)] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20060815210023/http://dev.epic-usa.org/files/EPIC/IRAQ_Government.pdf |date=2006-08-15 }} (As of July 17, 2006)

== Həmçinin bax ==
{{İraq mövzularda}}
{{İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı}}
{{Asiya ölkələri}}
{{Ərəb Dövlətləri Liqası}}
{{Neft İxrac Edən Ölkələr Birliyi}}
{{Türk dövlətləri}}

[[Kateqoriya:İraq| ]]
[[Kateqoriya:Fars körfəzi ölkələri]]
[[Kateqoriya:Mesopotamiya]]
[[Kateqoriya:Federativ dövlətlər]]
[[Kateqoriya:Azərbaycan dilində danışılan ölkə və bölgələr]]
[[Kateqoriya:Yaxın Şərq dövlətləri]]
[[Kateqoriya:Orta Şərq dövlətləri]]
[[Kateqoriya:İslam dövlətləri]]

Bu səhifədə istifadə edilmiş şablonlar:

Şablon:Asiya ölkələri (redaktə)
Şablon:Bayraq (mənbə koduna bax) (yarım-mühafizə edilib)
Şablon:Bayraq/icon (redaktə)
Şablon:Cat handler (redaktə)
Şablon:Cite web (mənbə koduna bax) (mühafizə edilib)
Şablon:Dead link (redaktə)
Şablon:Digər məna (redaktə)
Şablon:Digər mənalar (redaktə)
Şablon:Dil-ar (redaktə)
Şablon:Dil-az (redaktə)
Şablon:Dil-ku (redaktə)
Şablon:Dil1 (redaktə)
Şablon:Dövlət (redaktə)
Şablon:Dəqiqləşdirilməmiş (mənbə koduna bax) (mühafizə edilib)
Şablon:Fix (redaktə)
Şablon:Flaqifikasiya/Almaniya (redaktə)
Şablon:Flaqifikasiya/Avstriya (redaktə)
Şablon:Flaqifikasiya/Azərbaycan (redaktə)
Şablon:Flaqifikasiya/Başqırdıstan (redaktə)
Şablon:Flaqifikasiya/Bolqarıstan (redaktə)
Şablon:Flaqifikasiya/Dağıstan (redaktə)
Şablon:Flaqifikasiya/Gürcüstan (redaktə)
Şablon:Flaqifikasiya/Kipr (redaktə)
Şablon:Flaqifikasiya/Lixtenşteyn (redaktə)
Şablon:Flaqifikasiya/Makedoniya Respublikası (redaktə)
Şablon:Flaqifikasiya/Moldova (redaktə)
Şablon:Flaqifikasiya/Monqolustan (redaktə)
Şablon:Flaqifikasiya/Niderland (redaktə)
Şablon:Flaqifikasiya/OPEC (redaktə)
Şablon:Flaqifikasiya/Qazaxıstan (redaktə)
Şablon:Flaqifikasiya/Qırğızıstan (redaktə)
Şablon:Flaqifikasiya/Rusiya (redaktə)
Şablon:Flaqifikasiya/Serbiya (redaktə)
Şablon:Flaqifikasiya/Suriya (redaktə)
Şablon:Flaqifikasiya/Tacikistan (redaktə)
Şablon:Flaqifikasiya/Tatarıstan (redaktə)
Şablon:Flaqifikasiya/Türkiyə (redaktə)
Şablon:Flaqifikasiya/Türkmənistan (redaktə)
Şablon:Flaqifikasiya/Ukrayna (redaktə)
Şablon:Flaqifikasiya/Çin (redaktə)
Şablon:Flaqifikasiya/Çin Xalq Respublikası (redaktə)
Şablon:Flaqifikasiya/Özbəkistan (redaktə)
Şablon:Flaqifikasiya/İran (redaktə)
Şablon:Flaqifikasiya/İraq (redaktə)
Şablon:Flaqifikasiya/Şimali Kipr Türk Respublikası (redaktə)
Şablon:Flaqifikasiya/Şimali Makedoniya (redaktə)
Şablon:Flaqifikasiya/Əfqanıstan (redaktə)
Şablon:If-wikidata (redaktə)
Şablon:If empty (redaktə)
Şablon:Kvadrat mötərizəsiz (redaktə)
Şablon:Maplink (redaktə)
Şablon:Məlumat qutusu (mənbə koduna bax) (təcrübəli redaktor mühafizəsi)
Şablon:Məlumat qutusu/Vikianbar (mənbə koduna bax) (mühafizə edilib)
Şablon:Məlumat qutusu/ad (redaktə)
Şablon:Məlumat qutusu/aşağı (redaktə)
Şablon:Məlumat qutusu/bayraq və gerb (redaktə)
Şablon:Məlumat qutusu/orijinal ad (redaktə)
Şablon:Məlumat qutusu/orijinal adı (redaktə)
Şablon:Məlumat qutusu/rəsmi adı (redaktə)
Şablon:Namespace detect (redaktə)
Şablon:Navbox (redaktə)
Şablon:Navbox subgroup (redaktə)
Şablon:Naviqasiya cədvəli (redaktə)
Şablon:Naviqasiya xətti (redaktə)
Şablon:Neft İxrac Edən Ölkələr Birliyi (redaktə)
Şablon:Ordinal (redaktə)
Şablon:Rəng (redaktə)
Şablon:Rəng/~ (redaktə)
Şablon:Rəng/İraq (redaktə)
Şablon:Str left (redaktə)
Şablon:Str rep (redaktə)
Şablon:Sıra sayı (redaktə)
Şablon:Tarixə görə kateqoriya (mənbə koduna bax) (mühafizə edilib)
Şablon:Tarixə görə kateqoriya/il (mənbə koduna bax) (mühafizə edilib)
Şablon:Türk dövlətləri (redaktə)
Şablon:Veb-arxiv (redaktə)
Şablon:Vebarxiv (redaktə)
Şablon:Wikidata (mənbə koduna bax) (mühafizə edilib)
Şablon:Xx (redaktə)
Şablon:Yalnız ədəd (redaktə)
Şablon:Ölkə mövzularda (redaktə)
Şablon:Ölü keçid (redaktə)
Şablon:İf-wikidata (redaktə)
Şablon:İfempty (redaktə)
Şablon:İraq mövzularda (redaktə)
Şablon:İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı (redaktə)
Şablon:İstinad siyahısı (mənbə koduna bax) (təcrübəli redaktor mühafizəsi)
Şablon:İstinad siyahısı/styles.css (redaktə)
Şablon:Ərəb Dövlətləri Liqası (redaktə)
Şablon:Əsas (redaktə)
Şablon:Хх (redaktə)
Şablon:• (redaktə)
Modul:Arguments (redaktə)
Modul:Category handler (redaktə)
Modul:Category handler/blacklist (redaktə)
Modul:Category handler/config (redaktə)
Modul:Category handler/data (redaktə)
Modul:Category handler/shared (redaktə)
Modul:Citation/CS1 (mənbə koduna bax) (mühafizə edilib)
Modul:Citation/CS1/COinS (redaktə)
Modul:Citation/CS1/Configuration (redaktə)
Modul:Citation/CS1/Date validation (redaktə)
Modul:Citation/CS1/Identifiers (redaktə)
Modul:Citation/CS1/Utilities (redaktə)
Modul:Citation/CS1/Whitelist (redaktə)
Modul:Citation/CS1/styles.css (redaktə)
Modul:Color contrast (redaktə)
Modul:Color contrast/colors (redaktə)
Modul:If empty (redaktə)
Modul:Mapframe (redaktə)
Modul:Math/tonumber (mənbə koduna bax) (mühafizə edilib)
Modul:Məlumat qutusu (redaktə)
Modul:Namespace detect/config (redaktə)
Modul:Namespace detect/data (redaktə)
Modul:Navbox (redaktə)
Modul:No globals (redaktə)
Modul:Ordinal (mənbə koduna bax) (mühafizə edilib)
Modul:Sources (redaktə)
Modul:Sources/utils (redaktə)
Modul:String (mənbə koduna bax) (mühafizə edilib)
Modul:Transclude (redaktə)
Modul:Unsubst (redaktə)
Modul:Webarchive (redaktə)
Modul:Webarchive/data (redaktə)
Modul:Wikidata (mənbə koduna bax) (mühafizə edilib)
Modul:Wikidata/config (redaktə)
Modul:Wikidata/media (redaktə)
Modul:WikidataSelectors (redaktə)
Modul:Yesno (redaktə)

İraq səhifəsinə qayıt.

Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/İraq"

İraq üçün mənbəyə bax

Naviqasiya menyusu

Axtar