Italia meridional

Italia meridional
Alministración
Tipu d'entidá	rexón xeográfica
División	ver Abruzos, Calabria, Basilicata, Apulia, Campania y Molise
Xeografía
Coordenaes	40°48′36″N 15°53′43″E / 40.810108°N 15.895346°E / 40.810108; 15.895346
Demografía

Italia Meridional ye la parte sur de la península itálica y entiende les rexones d'Abruzzo, Molise, Campania, Puglia, Basilicata y Calabria. Xeneralmente, les ciudaes del sur son menos industrializaes que les del norte. Anque si xeográficamente centrales Abruzos y Molise son consideraos como meridionales por cultura, economía y por tar sol réxime del Reinu de les Dos Sicilies

El sur d'Italia tien una cultura parcialmente distinta a la del Norte, colos sos taranteles y les sos músiques folclóriques, colos sos monumentos y colos sos paisaxes.

La Italia meridional llinda al norte coles rexones de Lazio y Marche na Italia central, al este col mar Adriáticu, al sur col mar Xónicu y al oeste col mar Tirrenu y dixébrase de la islla de Sicilia pol estrechu de Messina frente a la ciudá de Regio Calabria.

Magna Grecia (en griegu Μεγάλή Ελλάς Megalê El'lás) ye'l nome dau na Antigüedá al territoriu ocupáu polos colonu griegos al sur de la península italiana y Sicilia, onde fundaron polis que comerciaron cola so metrópolis. Orixinalmente, Magna Graecia foi'l nome usáu polos romanos pa describir l'área alredor de l'antigua colonia griega de Graia (Γραία), de forma que l'área entera de colonización griega na península Italiana y Sicilia foi conocida por esti nome. Ello ye que los términos "Grecia" y "griegos" n'español y munchos otros idiomes vienen del términu llatín.

Munches de les nueves colonies convertir en poderoses y prósperes ciudaes, como Neápolis (Νεάπολις, Nápoles), Sýbaris (Σύβαρις, Síbaris). Otres ciudaes de la Magna Grecia fueron Syrakousses (Συρακούσσες, Siracusa), Akragas (Άκραγ��ς, Agrigento), Selinus (Σελινοΰς, Selinunte), Taras (Τάρας, Taranto), Locri (Λοκροί), Rêgion (Ρήγιον), Kroton (Κρότων, Crotona), Thurioi (Θούριοι, Turios), Elea (Ελαία), Messana (Messina), Tauromenia (Taormina) y Hímera. Dende estos allugamientos calteníen venceyos cola Grecia más occidental, la de l'actual mariña hispanofrancés: Massalia (Marsella), Antípolis (Antibes), Nikaia (Niza), Emporion (Ampurias) o Mainake (Málaga).

Dizse que la Magna Grecia foi la tierra onde Odiseo (Ulises na cultura romana), rei d'Ítaca, perder mientres diez años, dempués de tornar de Troya y antes de llegar al so reinu. Numberoses lleendes y hestories mitolóxiques de la Έλλάς Hélade tienen llugar ellí.

Foi conquistada por Roma, qu'en venciendo nes guerres samnitas siguió la so espansión escontra'l sur. Casu famosu ye'l de Taranto, que tenía una alianza con Roma, lo que nun torgar qu'ésta violara la clausa que-y torgaba llevar una flota más allá d'estrechu de Messina. Al so pasu por Taranto, pa mayor provocación pidieron atracar na ciudá. El convói foi asaltáu declarándose la guerra. Los tarentinos, agora conscientes de la so aición, llamaron a Pirro d'Epiru.

La intervención de Pirro d'Epiru casi llogró salvar les colonies, anque la so derrota final punxo fin a toa esperanza d'independencia.

Dempués de la pérdida de les provincies occidentales del Imperiu Romanu, toa Italia foi invadida polos ostrogodos, pero'l sur d'Italia foi invadíu por otros pueblos.

Nel añu 535, l'emperador Romanu d'Oriente Justiniano, dio dos golpes de mano que-y dexaron tomar Sicilia al mandu de Belisario y Dalmacia por Ilírico Mundu. Teodato recurrió a una embaxada papal, pero unvió una embaxada Imperial paralela al propiu monarca ostrogodu pa establecer un alcuerdu secretu de cesión d'Italia al imperiu. Los diversos contratiempos que travesaba l'Imperiu nesi momentu, como la revuelta d'África y la recuperación de territorios por xermanos en Dalmacia inducieron a Teodato a romper el compromisu y a faer frente a los exércitos de Justiniano.

Justiniano reorganizó la xerarquía militar pa poder poner al mandu de les campañes italianes a Belisario yá que Mundu finara na ofensiva de Dalmacia. Nel so llugar poner a Constantiniano, que recuperó la ofensiva en Dalmacia, reocupando Salona y espulsando a los ostrogodos de la rexón. Belisario ocupó Nápoles y finalmente Roma a empiezos d'avientu. Teodato, antes de la cayida de Roma, foi depuestu por Vitiges, comandante del so guardia personal que demostró tener gran capacidá pa les artes guerreres y punxo sitiu a Roma.

El preciu de la conquista del reinu ostrogodu quiciabes podría considerase escesivu. Provocáronse continues campañes de gastadura, siendo víctima principal la población itálica que sufrió la destrucción del so texíu social, granible, políticu y foi azotada pola peste. Los venti años de llucha aceleraron dramáticamente la transición al mundu medieval. Roma perdió la so entidá urbana y dexó de ser la ciudá por antonomasia del mundu Mediterraneu.

L'Emiratu de Sicilia foi un estáu islámicu medieval establecíu na islla italiana de Sicilia mientres el periodu entendíu ente los años 965 y 1072.^[1]

Sicilia foi conquistada escontra'l 1071 pol gran conde Roger, siendo a partir d'esta conquista un condáu. El conde Roger formaba parte d'unos mercenarios normandos qu'habíen estáu pagos por bizantinos que deseyaben espulsar a los sarracenos de la península Itálica. Con él empecipiará la dinastía Hauteville en Sicilia.

L'antipapa Anacleto II inviste al so fíu Roger II como rei de Sicilia. Los descendientes de Roger II, Guillermu I y Guillermu II, reinaron en Sicilia dende de la so muerte en 1154 hasta 1189. Guillermu II, al morrer ensin descendientes homes, plantega un problema na socesión.

La heredera llexítima de Guillermu II yera la so fía, Constanza I de Sicilia. La cual cásase con Enrique VI, cosa que dexa la llegada al poder de la dinastía Hohenstaufen. El papa Clemente III tarrez polos bienes de la ilesia de Sicilia al xubir al poder la dinastía Hohenstaufen, cosa que provoca'l so refugu al matrimoniu ente Constanza I y l'emperador Enrique VI. Clemente III convida al emperador a rindi-y xuramentu de vasallaxe, pero l'emperador refugar. El Papa decide entós dar sofitu a Tancredo de Sicilia, bastardu de Roger II, que muerre en 1194.

Enrique VI proclámase rei de Sicilia la 25 d'avientu de 1194, en Palermo, xunto cola so esposa Constanza I de Sicilia. El so reináu va ser sicasí curtiu, yá que muerre en 1197. Ente esta fecha y 1220, el Papa intenta frenar el poder de los Hohenstaufen en Sicilia. El reinu de Sicilia sicasí nun tien nengún poder central como nes demás monarquíes, asina que los barones y los obispos usurpen les prerrogativas reales, y les ciudaes grandes nun aconseyen siguir alantre coles sos instituciones comunales.

En 1220 Federico II, el fíu d'Enrique VI, proclámase emperador. Esi avientu en Capua deroga la llei normanda y ataya les concesiones de 1189 pa castigar a los qu'aprovecharon el vacíu de poder pa faese fuertes. En 1230, les constituciones de Melfi, inspiraes na llei romana, dan lleis reales al reinu.

Al xubir al tronu Manfredo I de Sicilia el Papa Clemente IV escomulgar por ser fíu illexítimu del so padre, volviéndose'l reinu de Sicilia propiedá del Papáu. En 1262 Constanza II de Sicilia, fía del anterior casóse con Pedro'l Grande, rei d'Aragón y conde de Barcelona. Esta situación d'acoso ente la dinastía Hohenstaufen y la casa d'Aragón-Barcelona, siendo Constanza la heredera de Manfredo, provoca l'antipatía del francés Clemente IV que busca ayuda en Carlos I d'Anjou, hermanu pequeñu del so aliáu Carlos IX de Francia. Asina les tropes de Carlos d'Anjou entren na islla y lluchen con Manfredo I na batalla de Benevento, mientres Carlos ye coronáu rei de Sicilia en Roma en 1266.

So Carlos d'Anjou, y darréu el so fíu Carlos II, el norte favorecer en desterciu del sur, asina la capital treslladar de Palermo a Nápoles. Esta situación de dominación angevina conclúi coles Víspores sicilianos, que conducen a la división del reinu de Sicilia en 1282 nel reinu de Sicilia, peninsular o reinu de Nápoles, so dominiu angevino, y el reinu de Sicilia, insular, so dominiu aragonés.

Col matrimoniu de la heredera llegal de Manfredo I, Constanza II de Sicilia, con Pedro'l Grande d'Aragón, el reinu de Sicilia convertir n'unu de los principales intereses del rei aragonés. Les Víspores sicilianos representen una doble rotura: primero contra los angevinos, colos cualos los impuestos yeren bien altos; y dempués contra l'heriedu de Federico I, un heriedu siempres en disputa (ente Hohenstaufen y angevinos) y que nun estabilizaba'l reinu. Asina mesmu foi un pidimientu d'autonomía. Pa poder faer frente a los angevinos, los sicilianos conviden a Pedro'l Grande a reivindicar los derechos de la so esposa, cosa que porta la separación en dos reinos.

Los conflictos ente los reinos de Sicilia y Nápoles fueron constantes hasta que ye escoyíu Papa Benedicto XII en 1334, quien tenía rellaciones d'amistá con Federico II de Sicilia, y prométe-y respetu na Santa Sede en Trinacria.

Los dos reinos resultantes tán dixebraos hasta 1442 cuando'l rei d'Aragón Alfonso'l Magnánimo conquista'l Reinu de Nápoles y provoca la nacencia del Reinu de les Dos Sicilies.

Con Carlos I empieza'l reináu de la dinastía de los Habsburgu, o Casa d'Austria, cola que España va conocer la so mayor espansión territorial gracies a la conquista d'estensos territorios n'América y otres colonies d'ultramar. Amás, el rei Carlos V foi coronáu Emperador del Sacru Imperiu lo qu'añadió estensos territorios europeos a la corona; darréu, Felipe II, aumenta los sos territorios n'América y cinxe la corona de Portugal colos sos territorios d'Ultramar, empecipiando un periodu (1580-1640) nel que los dominios del Monarca Católicu pasaron a ser la mayor potencia económica y militar del mundu.

En 1734, Carlos de Borbón, daquella Duque de Toscana y fíu de Felipe V d'España, depués de vencer a los austriacos en 1734, Carlos de Borbón apoderar de Nápoles cola ayuda española, recuperando'l territoriu pa los borbones; siendo reconocíu bien llueu por Francia en virtú del Primer Pactu de Familia, en 1737 facer los Estaos Pontificios y, de siguío, el restu de los Estaos italianos.

Carlos VII de Borbón y la so esposa María Amalia de Saxonia fueron bien queríos polos sos súbditos y ellos trabayaron pa ganase esi ciñu, al poco tiempu de ser el Rei traxo reformes y la modernidá al so nuevu país, llogrando llueu la unidá del pueblu y el favoritismu d'este pal so Rei. Tanto él como los sos descendientes llograron gobernar, reformar y modernizar al nuevu estáu y amás llograron lo que bien pocos gobernantes pudieron que ye l'amor de los suxetos que nengún otra dinastía tuvo nel cursu de los sieglos (si non de manera menor), y que se manifestó abiertamente mientres los años de la invasión napoleónica y mientres los siguientes a la cayida del Reinu en manes de los Saboya, pa llograr la unificación d'Italia. En 1816, el fíu y socesor nel tronu napolitanu de Carlos VII (III d'España), Fernandu IV camudó la denominación del Reinu, Nápoles-Sicilia, por Dos-Sicilias.

Finalmente Francisco II, en perdiendo'l sofitu del pueblu y sufrir delles derrotes a manes de los Camises Rojas de Garibaldi vese forzáu a capitular y apurrir los sos territorios a Víctor Manuel II d'El Piamonte-Cerdeña en 1860, que nun futuru va pasar a ser el nuevu rei d'una Italia unificada. Con esta conquista, el Reinu de les Dos Sicilies dexa d'esistir como estáu independiente.

En 1860, Giuseppe Garibaldi intentó llograr la lliberación del reinu de les Dos Sicilies, nel que Francisco II de Nápoles exercía una monarquía absoluta. Les constantes revueltes producíes fueron el caldu de cultivu pa la espedición de los Mil Camises Rojas, auspiciada por Cavour. Al mandu de la so tropa de voluntarios, partió del puertu de Quarto cerca de Xénova, con mil animaos homes. Desembarcó en Marsala, Sicilia y en venciendo al exércitu borbónicu na batalla de Calatafemi, entró en Palermo la capital siciliana. Ellí'l pueblu vitoreó el nome de Garibaldi y munchos valientes xunir al exércitu, les camises coloraes.

Garibaldi crució l'estrechu de Messina y entró nel continente. En venciendo al exércitu borbónicu en delles oportunidaes tuvo la vía llibre pa entrar en Nápoles, una y bones el rei Fernandu II abdicara pa nun provocar una guerra civil. Asina Garibaldi entró triunfalmente en Nápoles conquistando tol Reinu de les Dos Sicilies. Los franceses defendíen a los estaos Pontificios. Garibaldi nun taba decidíu a entrar en Roma y quixeron aprovechar la situación pa entrar en Nápoles. Pero les camises coloraes llucharon y vencieron a los franceses que cuntaben con un exércitu cimeru.

Naguando una Italia xunida so un solu gobiernu aniciáu en Roma, concibió la idea de colar sobre los Estaos Pontificios, defendíos por tropes franceses. Sicasí, Víctor Manuel y Cavour, medrosos de perder lo llograo ante una radicalización del conflictu, evitaron la meyora Garibaldi. L'incidente nun supunxo un enfrentamientu ente'l rei d'El Piamonte y Garibaldi; ante'l contrariu, el revolucionariu venció-y les dos Sicilias. Asina Víctor Manuel II, el 17 de marzu de 1861 fundó'l reinu d'Italia que nun tenía nin Roma nin Venecia, pero foi la primer vegada, dempués de los romanos y el Reinu ostrogodu qu'Italia tuvo xunida.

El clima ye típicamente mediterraneu, col branu bastante grebu y calorosu, especialmente na dómina braniza. Los iviernos llueve con frecuencia.

Nápoles (en napolitanu Nápule, n'italianu Nápoli) ye la ciudá más poblada del sur d'Italia, capital de la rexón de Campania y de la Ciudá metropolitana de Nápoles. Nápoles tien 984.242 habitantes (2006), y 4.400.000 nel área metropolitana, la segunda d'Italia tres Milán. Los habitantes reciben el xentiliciu de napolitanos. Ta asitiada a mediu camín ente'l monte Vesubiu y otra área volcánica, los Campos Flégreos.

Nápoles tien una gran riqueza histórica, artístico, cultural y gastronómica. El napolitanu ye, por derechu propiu, un idioma particular.

• Núicipios: 100

Catanzaro ye una ciudá de cerca de 95.000 habitantes, capital de la provincia homónima y capital de la Rexón de Calabria. Ye la segunda comuña de la rexón por númberu d'habitantes.

Bari, capital de la rexón de Puglia, Puglia n'italianu, ye la segunda principal ciudá de la Italia meridional tres Nápoles. Alcontrar na mariña del mar Adriáticu y la so provincia ye la quinta n'estensión y la más poblada d'Italia, con 1.551.331 habitantes (2001) y más de 5.000 km². Cuenta con 328.458 habitantes (31/12/2004), 700.000 nel área urbana y 1.200.000 nel área metropolitana.

El napolitanu (nnapulitano) ye la llingua romance falada na ciudá de Nápoles y en ciertes zones de les rexones vecines del Abruzos, Basilicata, Calabria, Campania, Lazio, Molise y Puglia. Más de 7,8 millones de persones falen esta llingua.

El napolitanu ye l'idioma en que s'escriben tolos cantares folklóricas napolitanes; tales como: O surdato´ nnammurato, O sole mio y Funiculì Funiculà.

Falar de dialeutu y non de llingua napolitana siguiendo una tradición sociolóxica que da l'estatutu de llingua namái a los sistemes llingüísticos reconocíos como oficiales, los que son institucionalizaos en centros d'enseñanza y utilícense pa producir documentos de calter llegal, escribir constituciones y lleis o dictar sentencies nos tribunales. Pero, si considérase'l dialeutu como un sistema llingüísticu deriváu d'otru, casi como si'l napolitanu fuera una variante xeográfica del italianu, pos, esta definición ye inaceptable. Sicasí, los napolitanos tienen de reconocer que al so sistema de comunicación fálta-y una normalización de la ortografía, que ye un pasu indispensable pa faer d'un llinguaxe común una llingua real y efectivo. Asina puede concluyise que'l napolitanu ye sobremanera una llingua falada, ensin regles ortográfiques precises, anque dende'l sieglu XVII hubo una notable producción creativa en napolitanu (teatru, narrativa, poesía, cantares, cine).

El dialeutu grecocalabrés (tamién llamáu grecobovesiano) ye la versión del grecoitaliano usáu en Calabria, en contraposición al otru dialeutu grecoitaliano faláu na denomada Grecia Salentina. Les dos llingües grecoitalianas son frecuentemente mentaes conxuntamente como grecoitaliota (Κατωιταλιώτιικα=katoitaliótika, pallabra que'l so significáu ye "so-italianu" y, más esautamente pol contestu: griegu italianu meridional) o grecánico o griko, pero los dos versiones son distintes nel so desenvolvimientu históricu. El dialeutu greco calabrés usualmente ye llamáu polos sos falantes (llingua) grika.

El grecocalabrés ye mentáu nel Llibru coloráu de la Unesco d'idiomes en peligru [1], conxuntamente col grecánico, y amás Euromosaic analiza [2] y reconocer como llingua minoritaria en peligru na Xunión Europea.

Tamién ye mentáu por Ethnologue como un dialeutu del griegu modernu [3]. La conclusión de Ethnologue ye un tanto dudosa una y bones esta llingua desenvolvióse paralelamente y de forma separada a partir del griegu bizantín (o inclusive del griegu clásicu) y por esta razón puede ser vistu más bien como un idioma hermano del griegu modernu que como un renuevu.

Teniendo en cuenta'l puntu anterior, sería más acertáu dicir que ye una versión dialeutal del griegu medieval bizantín que como un dialeutu del griegu modernu.

Esta versión del griegu nunca esperimentó una crecedera significativa mientres la so hestoria, y siempres foi utilizáu solamente n'asuntos cotidianos, ensin xugar nengún rol significativu nos campos de l'alministración, lliteratura o asuntos eclesiásticos. Considerando toos estos elementos, la espansión del grecocalabrés como un dialeutu más que como un idioma tien pocu que ver cola falta de carauterístiques distintives y más cola so falta de prestíu.

El sicilianu ye una llingua romance falada na islla de Sicilia, nel sur d'Italia. Dalgunos de los sos dialeutos tamién se falen na península Itálica, principalmente nel centru-sur de Calabria y en Puglia meridional. Difier del italianu y baxa del llatín vulgar, con influencies del griegu, del árabe, francés, provenzal, catalán y del español.

Tien una rica hestoria y lliteratura y un estensu vocabulariu con más de 250.000 pallabres, por cuenta de la influencia de los distintos dominadores de la isla. El sicilianu tamién se fala na parte central y sur de Calabria y na parte sur de Puglia, llamada Salento. El sicilianu tuvo una fuerte influencia na formación de la llingua maltesa, sobremanera hasta finales del sieglu XVIII.

Esta llingua, nel Llibru Coloráu d'UNESCO, ta clasificada como llingua que nun cuerre nengún riesgu d'estinción.

L'usu del sicilianu como llingua falada en familia o ente amigos ye bien común en tola rexón; menos común ye'l so usu n'ocasiones oficiales y na forma escrita.

Los mayores escritores y poetes de la lliteratura en llingua siciliana son: Giovanni Meli, Nino Martoglio, Domenico Tempio, Alessio Di Giovanni y Ignazio Buttitta.

• Grupos de rexones d'Italia
• Italia noroccidental
• Italia nororiental
• Italia central
• Italia insular

• Comuni-Italiani.it (Italia Meridional; n'italianu).
• MarinaDiSíbari.com (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión). (turismu en Calabria; n'italianu).