Uviéu

Uviéu o Uvieo^[3] ye'l topónimu tradicional del conceyu. Nes cróniques medievales del Reinu d'Asturies denoma alternativamente a la ciudá Ovetao u Oveto. Asina nel Testamentu d'Alfonsu II llámasela Ovetdao,^[4] Ovetao na Crónica Albeldense y Oveto nel Pautu monásticu de San Vicente^[5] y nes Cróniques d'Alfonsu III, tanto nes sos versiones rotense, como sebastianense.

Etimolóxicamente nun ta claro l'orixe del nome de la ciudá. Ramón Menéndez-Pidal atribuyó-y al topónimu un orixe celta. Tamién se-y atribuyeron significados estremaos n'euskera.^[6] Delles teoríes apunten a que remanez del llatín medieval Urbs Vetus, que significa «ciudá vieya». Propuesto por Luis Alfonso de Carvallo (Padre Carvallo). Dalgunes fontes, como Xosé Lluis García Arias, dulden d'esta propuesta pos urbs yera femenín y vetus neutru y, polo tanto, nun se podría falar d'una "ciudá vieyo", nun siendo qu'urbs seya consideráu como dalgo non contable. Propuesto por Floriano Cumbreño y Recio García, l'orixe trataríase de la unión de Ovis col sufixu -etum, que significa «llugar abondosu n'oveyes», anque esto nun parez mui fundamentáu.^[7] Otres esplicaciones consideren que iovetano ye xetivu de Iove (que significa Xúpiter, polo que'l llugar pudiera ser un llugar de veneración a Xúpiter), o que remanez del idioma celta. Joaquín Manzanares propunxo la esplicación de que'l nome de la ciudá provién del llatín Albetum (blanquín), debío a la color de l'atalaya onde s'asitiaba'l nucleu orixinal de la ciudá;^[7] esto coincide cola descripción que fizo del llugar el Padre Carvallo. Asina, surde otra posible interpretación del orixe del nome de la ciudá, qu'indica qu'Uviéu vien de Alvietum (de la unión de Alveum y la terminación -etum), que significa «llugar abondosu en ñores» y que tamién coincidiría cola descripción dada por Padre Carvallo.

El xentiliciu de los habitantes d'Uviéu ye uvieín, anque popularmente tamién se los conoz como carbayones, n'alcordanza d'un árbol que foi per munchos sieglos símbolu de la ciudá. Un carbayu, un árbol que yera sagráu pa los antiguos ástures. Ún d'ellos, delles veces centenariu, yera conocíu col nome d'El Carbayón, y crecía no que, hasta mediaos del sieglu XIX, yeren les afueres de la ciudá. La necesidá de coneutar el cascu vieyu de la ciudá cola nueva Estación del Norte (a la que llegaben los trenes provenientes de la Meseta Central) llevó a la corporación conceyera a afalar a un ensanche qu'obligó a tronzalu, yá que la so presencia torgaba que la qu'anguaño ye cai d'Uría tuviere'l trazáu rectilliniu que pretendíen los impulsores d'esti ordenamientu de l'arredolada de la ciudá. Pese a la oposición de gran parte de los ciudadanos, el carbayu foi tronzáu finalmente en 1879.^[8]

En 1950 el conceyu llantó otru carbayu a la vera del Teatru Campoamor, al que se-y dio'l nomatu d'El Carbayín, pero secó pocos años dempués. En 1970 sustituyóse por otro trayíu de San Llázaru de Paniceres (conceyu d'Uviéu), que güei entá se llevanta na parte trasera del teatru, dando nome a la plaza que lu acueye. Amás, nel llugar onde taba El Carbayón orixinal colocóse, sobre l'acera, una placa conmemorativa en marzu de 1959.^[9][10]

Los símbolos del conceyu d'Uviéu son l'escudu, nel que figuren los títulos qu'ostenta la ciudá alredor de la Cruz de los Ánxeles y timbráu por una corona real, y la bandera, de color azul col escudu nel centru.^[11]

La ciudá d'Uviéu fundóse en 761, según el rellatu que se fai de la mesma nel Pautu monásticu de San Vicente, datáu en 781 y conserváu en copia del sieglu XII nel Archivu del Monesteriu de San Pelayu, sobre una llomba asitiada na encruceyada qu'unía, de norte a sur, Llión con Lucus Asturum, l'actual Llugo, pasando pel puertu de Payares, y el que s'empobinaba al oeste en direición a Galicia. La llomba, nesi momentu desierta, llamada Ovetao o Oveto,^[12] foi ocupada polos monxos Máximu y Fromestanu onde construyeron un monesterio que dedicaron a San Vicente. Posteriormente, nuna data imprecisa y probablemente pa confirmar la posesión de la llomba polos monxos de San Vicente, el rei Fruela I visitó'l llugar y decidió llevantar una basílica dedicada a San Salvador y otres dependencies, nes que nacería so fíu, el futuru Alfonsu II el Castu.^[13][14]

Anque históricamente consideróse que la fundación de la ciudá se remonta al sieglu VIII, vieno especulándose dende mediaos del sieglu XX cola posibilidá de la esistencia de dalgún poblamientu del llugar nel periodu romanu, deduciéndolo fundamentalmente a partir d'una llectura crítica del mentáu Pautu monásticu de San Vicente.^[15] Esta suposición foi cobrando cada vuelta más fuercia con recientes descubrimientos arqueolóxicos obteníos nes obres d'ampliación del Muséu de Belles Artes d'Asturies en 2008, dataos nel sieglu IV.^[16][17]

Alfonsu II el Castu treslladó la capital del reinu d'Asturies a Uviéu nún momentu indetermináu, pero enantes de 812, data del Testamentu d'Alfonsu II, que se guarda nel Archivu de la Catedral d'Uviéu, y onde yá cita a la ciudá como llugar onde reside. Convirtióla en sede episcopal,^[18] fortificóla y dotóla de palacios, ilesies y otres estructures.^[19] La muralla que protexía la ciudá, de la que güei malapenes queden partes visibles en dellos emplazamientos, llindiaba una figura circular afayada a la llomba, ocupando un área de 11 ha qu'acoyía a unes 6.000 persones distribuyíes en trés barrios bien diferenciados: La Villa, qu'axuntaba los edificios más antiguos relixosos y civiles; Cimavilla, mercantil y venceyada a les pelegrinaciones; y Socastiellu.^[20]

Al tiempu del so reináu descubrióse en Compostela un cabuercu que se supunxo del apóstol Santiago (nel 812). Esti rei foi'l primeru en visitalu partiendo dende Uviéu, colo qu'Alfonsu II se convirtió nel primer pelegrín a Santiago, inaugurando'l primer camín de pelegrinos, como se pue lleer nún documentu d'Alfonsu II datáu nel 4 de setiembre del añu 829, onde se concede a la ilesia de Santiago de Compostela l'espaciu comprendíu nún radiu de trés milles alredor d'ésta, construyida pa venerar a les sagraes reliquies, y onde d'esta manera se cuenta cómo'l rei s'enteró del descubrimientu y cómo acudió colos maiores del so palaciu; anque anguaño se sabe que ye falsu, supónse que se debe basar n'otru verdaderu d'Alfonsu II que yá nun se conserva.

Darréu el so contautu cola corte de Carlomagno, entamó a fluyir dende'l reinu d'ésti un ríu de pelegrinos qu'entraben pelos Pirineos y pel norte diben hasta Uviéu y dende ehí pa Santiago, colo que'l camín norte ye la ruta más antigua de los pelegrinos a Santiago de Compostela. Si los primeros pelegrinos usaben esta vía débese a que más al sur el camín nun yera seguru nesa dómina, ya que se trataba d'un territoriu en que, anque yá conquistáu a Al-Andalus, yeren frecuentes les incursiones musulmanes. De fechu, el camín del sur ye posterior, yá que namái reis posteriores fueron a alloñar los musulmanes hasta más allá del Dueru.

Nel añu 1075 visitó Uviéu en calidá de pelegrín el rei de Llión y de Castiella, Alfonsu VI. Abrió solemnemente l'Arca Santa na ilesia de San Salvador, que contenía munches y mui bones reliquies que tuvieren escondíes nel monte Monsacru, por mor de la conquista musulmana. A partir d'esti fechu, Uviéu y les sos reliquies fueron famoses internacionalmente, hasta'l puntu que los pelegrinos que veníen a Santiago de Compostela s'esviaben en Llión y s'empobinaben al norte pa facer un altu nesta ciudá asturiana y venerar les reliquies. De fechu hai un refrán antiguu que diz Quien va a Santiago y nun a San Salvador, visita al siervu y dexa al Señor, indicando poro qu'Uviéu yera ruta obligada pa los pelegrinos del camín.

El rei Xuan I, en 1388, funda'l Principáu d'Asturies, títulu inauguráu pol infante don Enrique, fíu d'aquelli, y que dende entós corresponderá a los socesores a la Corona; Uviéu tórnase, entós, na capital del Principáu. Al empar surdía la Xunta Xeneral del Principáu d'Asturies, institución de drechu públicu que como Xunta de Conceyos funcionó con calter permanente n'Asturies dende mediaos del sieglu XV hasta 1834, añu nel que dio pasu a les Diputaciones Provinciales.

Nestos sieglos la ciudá vivió una época d'inmovilización económica por mor d'un ciertu aisllamientu y pola mengua del númberu de pelegrinos qu'aportaben a la ciudá camín de Santiago de Compostela. Destaca nesti tiempu el fueu que, na Nuechebona de 1521, arrasó la capital. P'axudar a la reconstrucción, el rei Carlos I-y concede, en 1525, el drechu a celebrar un mercáu llibre d'impuestos los xueves. Reconstrúise la ciudá, aprovechando tamién pa facer delles obres non direutamente rellacionaes colo destruyío pol fueu: fízose l'acueductu de les Pilastres, acabóse la torre la catedral y construyéronse los conventos de los dominicos y los xesuites. La reconstrucción aprovechose, tamién pa reordenar el trazáu urbanu, camudando'l planu radial anterior por otru ortogonal.

El fechu más destacáu nel sieglu XVII foi la fundación de la universidá en 1608. La donación póstuma de Fernando de Valdés Salas pa que se creara tardó bien de tiempu n'usase (l'inquisidor y arzobispu yá morriera en 1568), pero camudó pa siempres la vida cultural de la ciudá. Esta conoció, nesti sieglu, ciertu crecimientu demográficu. Pese a ello, y a que va convirtiéndose nel llugar de residencia de la nobleza y l'altu cleru, nun pasaba de los 7.000 habitantes al finar el sieglu.

Na Guerra de Socesión española la ciudá caltúvose fiel a Felipe V. Esti, años dempués (1717), fundó la Real Audiencia d'Asturies como tribunal d'apelación escontra les decisiones, munches veces arbitraries, de la Xunta Xeneral, controlada pola nobleza. Esti sieglu, d'otra banda, foi de gran actividá cultural; nella rescampló la figura de fray Benito Jerónimo Feijoo, una de les figures cimeres de la cultura española d'esti sieglu que provocó colos sos ensayos, qu'elli nomaba discursos (axuntaos nes obres Teatro crítico universal y Cartas eruditas y curiosas, ente más otres) y escribía na so celda del conventu de San Vicente (anguaño sede del Muséu Arqueolóxicu d'Asturies), grandes polémiques na so época. Creóse tamién nesta dómina la Sociedá Económica d'Amigos del País que llegó a ser un grupu con un ciertu prestixu cultural y influyencia política.

N'ochobre de 1807 tuvo llugar la invasión francesa comandada por Napoleón. Al llegar a Asturies les noticies de los socesos del 2 de mayu de 1808 en Madrid, y tres el llevantamientu de la población, la Xunta Xeneral del Principáu d'Asturies aconceyó'l 9 de mayu pa tomar les primeres midíes qu'asegurasen la defensa del país, en rebeldía énte les órdenes del Gobiernu Central en manes yá de los franceses. Les noticies fueron asocediendo, sobre too les abdicaciones de Bayona, polo que finalmente'l 24 de mayu, y con gran presión popular, y tres la espulsión de los miembros contrarios a la guerra, la Xunta declaróse soberana, convirtiéndose na Xunta Suprema de Gobiernu del Principáu d'Asturies, y declarando la guerra a Francia.^[21]

Económicamente nesti sieglu hebo un surdimientu económicu n'Asturies, que se reflexó na capital a partir de 1850, cuando se maquinizó la Fábrica d'Armes (qu'ocupaba a mil obreros), lo qu'ayudó a que s'instalaren fundiciones metalúrxiques como La Amistad y Bertrand, la Fábrica de gas y una tabacalera. Sicasí, la xera d'Uviéu nel desenrollu capitalista d'Asturies foi la de centru organizador. La so privilexada llocalización ente les cuenques hulleres y los puertos foi apoyada pola so fuerte capacidá d'inversión (enantes de 1897 abriérense cuatro bancos), capacidá que foi incrementada col retornu de capitales cubanos tres la Guerra de Cuba en 1898.

El sector terciariu de la ciudá empezó a ser significativu a principios del sieglu XX, cuando se frenó'l puxu industrializador, y creció rápidamente; en 1930 había operatives 874 llicencies comerciales, de les qu'una de cada trés taba na cai Uría. En parte debióse a la meyora de les comunicaciones, que permitió ampliar l'área económica de la burguesía uvieína. El tráficu del sistema ferroviariu incrementóse sobremanera: hasta 42 trenes llegaben diariamente en 1924 a les trés estaciones coles que la ciudá cuntaba entóncenes. Al empar, la rede de carreteres tamién enantó, creándose llinies regulares de viaxeros y mercancíes; en 1926 operaben na ciudá dolce compañíes d'autobuses, anque hasta 1956 nun esistieron autobuses urbanos.

Na revolución d'ochobre 1934 llibráronse diez díes d'intensos combates dientro de la ciudá que l'afararon en bona parte: resultaron dañaos en mayor o menor midida, ente otros edificios, el de la Universidá, nel que la so biblioteca guardaba fondos bibliográficos d'estraordinariu valir que nun se pudieron recuperar, el Teatru Campoamor y munches cases particulares, especialmente de la zona de la cai Uría. La Cámara Santa na Catedral, pola so parte, foi dinamitada. Tovía ensin tener concluyío dafechu la reconstrucción de les zones afeutaes, la ciudá alcontróse cola sulevación del Exércitu en 1936 que dio llugar a la Guerra Civil. El coronel Aranda llevantóse, y foi la única ciudá de tol cantábricu que quedó en manes de los sulevaos, arrodiada dafechu por tropes y milicianos lleales a la República. Pronto la ciudá quedó asitiada, y asina permaneció per noventa díes hasta que l'exércitu franquista que venía de Galicia rompió'l cercu, creando un pasiellu que permaneció abiertu hasta la fin de la guerra nel norte, un añu dempués. Esto foi la fin de la guerra n'Uviéu, que nun volvió a sofrir más operaciones militares.^[22] Nestos trés meses d'asediu, l'efeutu de l'artillería y de les lluches dientro de la ciudá foi la destrucción del 75% de la so capacidá d'agospiu. Dellos barrios, como El Campillín, quedaron arrasaos y gran parte del patrimoniu cultural foi dañáu, quemáu o destruyíu. A partir de 1941 la ciudá s'acueye al Plan d'Urbanización o de Reconstrucción Nacional de Valentín Gamazo, siendo'l cascu vieyu declaráu zona monumental en 1955. Tres una prollongada etapa franquista, celebráronse les primeres eleiciones democrátiques el 3 d'abril de 1979. El 24 de setiembre de 1980 créase la Fundación Príncipe d'Asturies, qu'ente otres coses celebra los Premios Príncipe d'Asturies dende 1981.^[23]

• Ortofotomapes d'Uviéu
•  
  Uviéu - Centru
•  
  Uviéu - Este
•  
  Uviéu - Oeste

El conceyu allúgase nel centru d'Asturies, ocupando 186,65 km² ente los ríos Nalón y Nora (los ríos más importantes del conceyu, xunto al ríu Trubia), anque nengún d'ellos crucia'l cascu urbanu. Llenda al norte colos conceyos de Les Regueres y Llanera, al sur con Mieres y La Ribera, al este con Siero y Llangréu y al oeste con Grau y Santo Adriano.^[24]

L'altura del conceyu varía ente los 80 msnm que marca'l ríu Nalón y los 709 msnm qu'algama L'Escobín, nel macizu de La Grandota, asitiáu na llende con Llangréu. La ciudá ta protexida de los vientos del norte pol Monte Naranco; al sur ta la sierra L'Aramo, Na que s'alcuentra'l puertu de L'Angliru, famosu pola so dureza pa los ciclistes y popularizáu por ser final d'etapa de la vuelta ciclista a España en delles ocasiones.^[25] El cascu urbanu ocupa una topografía accidentada, que se traduz en bruscos desniveles de más de 100 metros ente'l barriu d'El Cristu (315 m) y La Tenderina (190 m); normalmente s'utiliza como referencia pal cascu urbanu l'altura a la que s'alcuentra'l Teatru Campoamor (227 m).^[26] Pese a esta topografía, el conceyu representa'l primer ámbitu de cierta horizontalidá al norte de la Cordelera Cantábrica, que ye continuada polos conceyos de Llanera y Siero.

Climatolóxicamente, como na mayor parte d'Asturies, domina un clima oceánicu con branos seles y iviernos frescos y una pluviosidá bien repartida a lo llargo del añu, predominando n'iviernu y primavera. El clima ta daqué continentalizáu debío a qu'Uviéu nun te una ciudá llitoral, sinón interior, polo que les temperatures fluctúen más que nes zones costeres.

Nel periodu de 1972 a 2000 la temperatura media añal foi de 12,9 °C, con agostu como'l mes más calurosu, con una media de 18,7 °C, y xineru como'l más fríu, con 8,0 °C de permediu.^[27] Históricamente, la menor temperatura rexistrada na ciudá desque esisten mediciones ocurrió'l 3 de febreru de 1902, cuando s'algamaron -10,4 °C; la máxima s'algamó'l 11 d'agostu de 1870, cuando'l termómetru xubió hasta los 38 °C.^[28] Nel periodu 1972 a 2000, el mes más lluviosu foi abril, con 109 mm, mentes que los menos lluviosos fueron xunu, xunetu y agostu, con unes precipitaciones medies de 52, 53 y 55 mm respeutivamente; añalmente'l permediu s'asitió en 973 mm. Tanta pluviosidá fai que la media d'humedá relativa s'asitie sobre'l 78% per tol añu, práuticamente ensin variación ente los meses. Nun son frecuentes los fenómenos meteorolóxicos estremos, nel periodu anterior la media añal de díes de ñeve foi de 5, concentrándose esclusivamente nos meses d'iviernu.

El conceyu d'Uviéu tien 225.391 habitantes, de los que 119.904 son muyeres y 105.251 son varones, y una densidá de población de 1.206,30 hab/km² (INE. Si mos referimos a la parroquia d'Uviéu, la so población ye de 208.313 habitantes (INE 2009).

La población nel conceyu d'Uviéu viniera medrando imparable a lo llargo de tol sieglu XX hasta xustamente la segunda metá de la década de los 90 cuando la población a nivel nacional s'estancó. Esta situación camudó cola entrada del nuevu sieglu y anguaño la población del Conceyu vuelve a medrar, si bien lo fai cola aportación principal d'habitantes que lleguen d'otros conceyos asturianos, ya que la diferencia ente la tasa de defunciones (11,77‰) y la de nacimientos (6,91‰) ye negativa nel 2004.

Población d'Uviéu (1787-2006)
Evolución 1842-2007[29]		Añu	Ciudá	Conceyu	Añu	Ciudá	Conceyu
Fonte: Institutu Nacional d'Estadística d'España - Ellaboración gráfica por Wikipedia
		1787*	6.491	-	1996	-	200.049
		1857	14.156	31.933	1997	-	-
		1887	18.614	-	1998	-	199.549
		1900	-	48.103	1999	-	200.453
		1910	-	53.269	2000	183.524	200.411
		1920	-	69.375	2001	184.374	201.005
		1930	-	75.463	2002	186.463	202.938
		1940	51.410	82.548	2003	191.231	207.699
		1950	71.598	106.002	2004	193.274	209.495
		1960	91.550	127.058	2005	196.156	213.782
		1970	130.021	154.117	2006	199.075	214.883
		1981	168.315	190.123	2007	200.950	216.607
		1991	-	204.276
* Fonte: Xovellanos, dato ensin valir estadísticu

El conceyu d'Uviéu dixébrase en 30 parroquies qu'arréyense a continuación xunto cola so población a 1 de xunu de 2005.

Dende 1979, el partíu que más tiempu gobernó nel conceyu d'Uviéu foi'l Partido Popular, que lo fai dende 1991 (6 llexislatures). Consiguió mayoría absoluta siempres, sacante na primer llexislatura 1991-1995 y na actual 2011-2015.^[31]

Resultaos de les eleiciones conceyeres dende 1979:^[32]

La economía del conceyu d'Uviéu básase fuertemente nel sector terciariu, siendo una ciudá con un centru perocupáu con edificios d'oficines. La capitalidá del Principáu otórga-y un gran númberu de funcionarios públicos. La industria ye reducida nel conceyu, y la más cercana a la ciudá s'asienta sobre too nos conceyos vecinos de Siero y Llanera. L'Ayuntamientu d'Uviéu tenía en 2009 una deuda pública de 135.185.000,00 €.^[33]

Uviéu, como capital del antiguu Reinu d'Asturies, acueye la mayor cantidá d'edificios representativos del llamáu Arte prerrománicu asturianu, que se desenrolló al tiempu de la esistencia d'esi reinu pelos sieglos IX y X. Fueron declaraos Patrimoniu mundial pola Unesco, en 1985 y 1988, cola denomación «Monumentos d'Uviéu y del Reinu d'Asturies». N'Uviéu s'alcuentren:

• Santa María del Naranco. (Prerrománicu) Palaciu del sieglu IX construyíu por petición del rei Ramiru I, nel averáu Monte Naranco a la vista de la ciudá. Posteriormente tresformáu n'ilesia nel sieglu XII.^[34]
• Samiguel de Lliño. (Prerrománicu) Ilesia de la segunda metá sieglu IX, construyida al llau del anterior palaciu col que forma un conxuntu arquiteutónicu..^[35]
• Cámara Santa d'Uviéu. Ta na Catedral. Son les primeres muestres del estilu asturianu. Na Cámara Santa guárdense les reliquies de la ciudá tales como la Cruz de los Ánxeles (nel escudu del conceyu), la Cruz de la Victoria (na bandera del Principáu), el Cofre de les Ágates o'l Santu Sudariu (una reliquia sagrada, semeyante al sudariu que tapeció a Cristu tres la so muerte).
• Santuyano. Ilesia de principios del sieglu IX, mandada construyir por Alfonsu II. El so interior ta decoráu con pintures al frescu que se conserven práuticamente intautes y que constitúin una de les más importantes muestres de pintura prerrománica d'Europa.
• La Foncalada. Fonte orixinaria del sieglu IX. Trátase de la única fonte y la única obra civil del arte prerrománicu que se caltién.

La otra llocalización del Patrimoniu mundial, fuera yá del conceyu d'Uviéu, ye Santa Cristina de Ḷḷena (en La Pola)

• Catedral, de finales del sieglu XIII y mediaos del sieglu XVI edificada sobre un templu llevantáu nel sieglu VIII y dedicáu a San Salvador. Ye la única catedral gótica con esta advocación, y na so mayoría ye d'un góticu tardíu.
• Monesteriu de San Vicente, del sieglu XVI. Esti conventu foi'l primer edificiu construyíu na fundación d'Uviéu. Nos sos claustros ta instaláu el Muséu Arqueolóxicu.
• Capiella de la Balesquida, construyida nel sieglu XIII, foi recostruyida delles veces nos sieglos XVII, XIX y XX. Ta dedicada a la Virxe de la Esperanza.
• Conventu y ilesia de Santu Domingu de Guzmán, del sieglu XVI, foi ún de los asentamientos fuera de les muries de la ciudá.
• Monesteriu de San Pelayu, fundáu por Alfonsu II,^[36] l'edificiu actual ye d'estilu barrocu del sieglu XVII.^[37]
• Ilesia de San Isidoru, construyida polos xesuites nel sieglu XVII, como parte del desapaecíu Colexu de San Matíes, onde güei s'asienta'l Mercáu d'El Fontán.^[38]
• Ilesia de San Xuan el Real, d'estilu neorrománicu, construyida a principios del sieglu XX.^[39] Ye conocida popularmente como la Catedral del Ensanche.^[40]

• Casa del conceyu, construyíu nel sieglu XVII, ye un edificiu de trés plantes y una planta baxa porticada que poseyía un arcu central, antigua puerta d'entrada na ciudá. Merez especial atención la Torre del Reló.
• El Fontán, conxuntu d'edificaciones que formen una plaza porticada de planta reutangular. Daten de los sieglos XVII y XVIII y foi construyida sobre un champazu, polo que debió ser reconstruyida a finales del sieglu XX. Acueye'l Mercáu del Fontán que se celebra los xueves, sábados y domingos pela mañana.
• Casa de Llanes, tien una de les meyores fachaes barroques d'Asturies, foi construyida nel sieglu XVIII.
• Villa Madalena, palacete d'entamos del sieglu XX que a entamos de la década de los 90 foi espropiáu pa usu públicu.
• Casa del Deán Payarinos, edificiu d'estilu eclécticu del sieglu XX qu'acueye al Conservatoriu de Música Eduardo Martínez Torner.
• Hespiciu Provincial, del sieglu XVIII tien una fachada d'estilu barrocu rematada por un gran escudu y una capiella ochogonal. Tres la Guerra Civil foi rehabilitáu y anguaño acueye les istalaciones del Hotel de la Reconquista, el más prestixosu d'Uviéu.
• Antigua Prisión Provincial: Inaugurada nel añu 1907 nel barriu de Ciudá Naranco actual, el modelu de l'antigua cárcele d'Uviéu axústase al denomáu panópticu radial, siguiendo les direutrices d'un plan direutor ellaboráu pol asturianu Eduardo Adaro Magro, autor, xunto con Tomás Aranguren y Carlos Velasco, del proyeutu de la modelu de Madrid (1876), una de las pioneras d'esti tipu. Estes nueves cárceles recoyíen les modernes teoríes carcelaries orixinaes a finales del sieglu XVIII n'Inglaterra y que más sero acabáronse espardiendo al restu d'Europa y a los Estaos Xuníos. Javier Aguirre foi l'arquiteutu provincial encargáu de l'adautación del modelu a Uviéu, obra qu'a la so marcha continuaría Nicolás María García Rivero como arquiteutu direutor. Dende 2008 acueye l'Archivu Históricu d'Asturies, calteniendo cuatro celdes de la prisión de muyeres con calter recordatoriu. Tamién acueye la pinacoteca de la Fundación Masaveu d'Uviéu.
• Auditoriu-Palaciu de Congresos Príncipe Felipe, inauguráu en 1999
• Palaciu de Congresos Princesa Letizia: obra del arquiteutu Santiago Calatrava que debío a deficiencies estructurales quedó abiertu parcialmente en 2008, y posteriormente l'auditoriu en mayu de 2011.

• Campu de San Franciscu: popularmente conocíu como El Campu polos uvieínos, ye un parque de 90.000 m² de superficie asitiáu nel centru d'Uviéu, al llau de la cai Uría. Esti parque de grandes árboles foi parte del Conventu de San Franciscu y anguaño ye ún de los llugares más significativos de la capital del Principáu d'Asturies.
• El Campillín: esta zona verde al llau de la Ilesia de Santu Domingu foi creada tres la Guerra Civil Española, ya que'l barriu anterior foi arrampláu dafechu.
• Parque d'Iviernu: asitiáu nún gollón ente l'A-66 y la Rolda de Circunvalación, cuenta con numberoses equipaciones deportives.
• Parque de Purificación Tomás: allugáu al pie del Monte Naranco.
• Parque del Oeste: allugáu n'arredolada del nuevu Estadiu Carlos Tartiere.
• Parque de Santullanu: allugáu al llau de l'Autopista a Avilés y Xixón y n'arredolada de San Xulián de los Praos
• Parque de San Pedru de los Arcos: allugáu tres la llamada "lliébana" que tapez les víes ferroviaries, nel barriu de Ciudá Naranco, na lladera baxa del monte que-y da nome, onde hai munches representaciones de figures dedicaes a los artistes asturianos, asina como un monumentu dedicáu a la revolucionaria asturiana Aida Lafuente.

El paisaxe urbanu vese completáu con obres escultóriques, xeneralmente monumentos conmemorativos dedicaos a personaxes d'especial relevancia nún primer momentu, y más puramente artístiques dende finales del sieglu XX. Mención aparte merez l'homenaxe que la Xunta Xeneral del Principáu d'Asturies-y fizo en 1798, tovía en vida, al ilustráu Gaspar Melchor de Xovellanos, llevantando'l primer monumentu a una persona privada n'Asturies. El Monumentu a Xovellanos pue vese na Cai Xovellanos nún costáu del Monesteriu de San Pelayu.^[41]

Nel Campu de San Francisco puen vese bien d'homenaxes colocaos a principios del sieglu XX. El más destacáu ye'l monumentu a José Tartiere Lenegre, aniciador de la industrialización d'Asturies, obra de los escultores uvieínos Víctor Hevia Granda y Manuel Álvarez Laviada en 1933. Otru homenaxe importante ye'l dedicáu a Leopoldo Alas «Clarín», obra de los mesmos autores en 1931.^[42] El Campu acueye tamién un gran bustu de Sabino Fernández Campo, obra de Víctor Ochoa Sierra. Ún de los homenaxes más visitaos dende la so instalación en 2005 ye la estatua a tamañu natural de Woody Allen que se-y dedicó tres la entrega del Premiu Príncipe d'Asturies de les Artes que recibió en 2002.^[43]

Otres obres, más puramente artístiques, d'estremaes autores tán distribuyíes per tola ciudá. Puen destacase: El regresu de William B. Arrensberg, Culis Monumentalibus y Los llibros que mos axunten, esta última como homenaxe al filólogu Emilio Alarcos Llorach, obres d'Eduardo Úrculo, Monumentu a la Concordia y Afrodita II d'Esperanza D'Ors, El diestru y Torsu de Fruela I de Miguel Ortiz Berrocal, Amigos de Santiago de Santiago y La Maternidá de Fernando Botero.^[44]

• Muséu Arqueolóxicu d'Asturies: Istaláu nel Claustru del Conventu de San Vicente, ente los sos fondos alcuéntrense: pieces del periodu Paleolíticu, estremaes coleiciones numismátiques y etnográfiques, dos sales dedicaes al periodu romanu y otres dos al arte prerrománicu, otra más al romániu y otra última al arte góticu. Por otra parte espónese la celda del padre Benito Jerónimo Feijoo.
• Muséu de Belles Artes d'Asturies: Foi inauguráu en 1980 nel Palaciu de Velarde, inmueble contiguu al anterior pola so parte trasera. Caltién una escolleta d'artistes asturianos como Carreño Miranda, Evaristo Valle, Nicanor Piñole, Joaquín Vaquero Palacios, asina como otros artistes contemporáneos.
• Muséu Diocesanu d'Uviéu: Abierto en 1990 contién: restos arqueolóxicos de la Catedral, trabayos n'oro y plata, pintures, pieces de marfil y escultures en maera y documentos del Archivu de la Catedral.
• Tabularium Artis Asturiensis: Muséu priváu fundáu en 1947 por D. Joaquín Manzanares, Cronista Oficial d'Asturies. Tien ente lo sos fondos una escolleta de pieces d'arte asturianu.

A mediaos del sieglu XIX la naciente burguesía industrial asturiana residente n'Uviéu tomó la música como forma d'ociu y exerció un llabor de mecenalgu mui activu que se traduxo nel apoyu financieru a la educación musical y a músicos llocales como Baldomero Fernández, Eduardo Martínez Torner, Saturnino del Fresno, Manuel del Fresno o Víctor Sáenz. La Sociedá Filarmónica d'Uviéu fundóse en 1907 y organiza dende entón, col único paréntesis de los años de la Guerra Civil, una temporada añal de conciertos, gracies ésta, pudo vese n'Uviéu a músicos y intérpretes como Emil von Sauer, Manuel de Falla, Pau Casals, José Iturbi, Arthur Rubinstein, Jascha Heifetz, Andrés Segovia, Sergei Rachmaninoff, Maurice Ravel, Béla Bartók o Ataúlfo Argenta. Dende 1944 la Sociedá cuenta con un teatru propiu, el Teatru Filarmónica.^[45]

En 1892 inauguróse'l Teatru Campoamor, sustituyendo al antiguu Teatru del Fontán que describiera Leopoldo Alas Clarín. Lleváronse a cabu nelli tou tipu d'espeutáculos desde teatru y conciertos hasta zarzuela y ópera. El teatru tamién acueye temporaes de zarzuela, de danza, un concursu de música asturiana y tamién de la ceremonia d'entrega de los Premios Príncipe d'Asturies.^[46]

Nel Auditoriu Palaciu de Congresos Príncipe Felipe, arriendes d'una gran actividá congresual, tamién se deserollen un Ciclu de conciertos y les Xornaes de Pianu «Luis G. Iberni».^[47]

N'Uviéu tienen la so sede dos orquestes sinfóniques. La Orquesta Sinfónica del Principáu d'Asturies ocupa l'Auditoriu Príncipe Felipe. Los sos oríxenes remóntense a 1939 anque la formación actual data de 1991. A principios de la segunda década del sieglu XX los direutores titulares son Jesse Levine y Maximiano Valdés y anteriormente tuvo a cargu del direutor Víctor Pablo Pérez. Despliega una gran actividá, non solo n'Asturies, sinón tamién nel restu d'España y nel estranxeru.^[48]

Uviéu Filarmonía foi una iniciativa del Ayuntamientu d'Uviéu puesta en marcha en 1999 al envís de cubrir les necesidaes musicales de los eventos d'esti organismu. El so direutor titular ye Friedrich Haider y la so sede alcuéntrase nel Teatru de la Filarmónica.^[49]

Dambes orquestes cubren la «Temporada d'Ópera», el Festival de Danza y el Festival de Teatru Llíricu del Teatru Campoamor, la temporada de conciertos y les Xornaes de Pianu «Luis G. Iberni» del Auditorio Príncipe Felipe, y collaboren de contino otres instituciones, como la Sociedá Filarmónica d'Uviéu, y tán presentes n'otros eventos como la entrega de los Premios Príncipe d'Asturies^[50]

Amás d'estes orquestes sinfóniques, Uviéu cuenta con otres formaciones musicales: la Banda de Gaites "Ciudá d'Uviéu", de la que depende otra infantil llamada «Vetusta», formada en 1992 y con presencia nes Fiestes de San Mateo, el desfile del Día d'América n'Asturies y la ceremonia d'entrega de los Premios Príncipe d'Asturies. La Banda de Música "Ciudá d'Uviéu", creada tamién en 1992, tien gran presencia nos eventos culturales de la ciudá y ufre conciertos selmanales nel quioscu del Paséu del Bombé nel Campu de San Francisco.

En cuantes a música moderna, ente otros munchos músicos nacíos nel conceyu d'Uviéu, destaquen: Melendi,^[51] Tino Casal^[52] o Cristina del Valle.^[53] Amás, a lo llargo de los caberos años, munches bandes y cantantes importantes pasaron pelos escenarios uvieínos: U2,^[54] Elton John, Deep Purple,^[55] Ramones,^[56] The Offspring, Blink-182, Michael Jackson^[57] & Slash, Beach Boys, Status Quo, The Prodigy, Iggy Pop, WarCry, Mägo de Oz, Paco de Lucía, Barón Rojo, Green Day, El Canto del Loco, Mike Oldfield, Dizzy Gillespie, La Oreja de Van Gogh, Lou Reed, Mónica Naranjo, Hevia, Les Choristes, Miles Davis y otros músicos nacionales y internacionales.

• Teatru Campoamor: Ye un edificiu d'estilu neoclásicu del sieglu XIX. Ye la sede de la entrega de los Premios Príncipe 'Asturies.
• Teatru Filarmónica: Ye la sede de la Sociedá Filarmónica.
• Auditoriu Príncipe Felipe: Inauguráu en 1999, despliega una gran actividá per tol añu.
• Palaciu de Congresos d'Uviéu: obra del arquiteutu Santiago Calatrava, abiertu parcialmente en 2008, y darréu l'auditoriu en mayu de 2011.

• Fundación Dolores Medio
• Fundación Gustavo Bueno
• Fundación Isidoro Acevedo
• Fundación Juan Muñiz Zapico
• Fundación Padre Vinjoy
• Fundación Príncipe de Asturias

• San Mateo: 21 de setiembre, fiestes nes que la ciudá enllénase de chiringos y conciertos per diez díes. El día de San Mateo véndense Paxarines (figures realizaes con miga de pan, bañaes n'azafrán, qu'empléguense a mou d'amuletu p'abellugase de les truentes na Plaza de la Catedral), celébrase la Misa Mayor con bendición del Santu Sudariu, y realízase una xinta campera nel Campu de San Franciscu. La viéspora a San Mateo llánciense fuebos artificiales. Demientres les fiestes celébrase'l Día d'América n'Asturies, fiesta declarada d'Interés Turísticu Nacional, actividaes pa neños y adultos. La fiesta fina cola romería del Cristu de les Cadenes.

• Martes de Campu o La Balesquida: fiesta que celébrase'l primer martes depués de Pentecostés, xinta campestre que consiste na tradicional consumición del bollu preñáu sidra y vinu. La xinta complementase con empanaes caseres, frixuelos, casadielles, etc. Esti día conozse popularmente como Día del Bollu.

• Feria de l'Ascensión: fiestes dedicaes al campu.

La más importante zona comercial d'Uviéu ye, ensin dubia, la cai Uría, exe nel qu'istalen les sedes de bancos, compañíes de seguros, asina como grandes almacenes (El Corte Inglés, Zara, etc.) y milenta tiendes.

Tres los planes de choque de peatonalización del centru, otres cais circundantes tornárense tamién n'exes comerciales importantes, ente les que coye citar la cai de Gil de Jaz, d'Independencia, de Doutor Casal, Cuadonga, Melquiades Álvarez o la cai del Nueve de Mayu, onde asítiase'l Centru Comercial Salesas.

Esisten amás diverses grandes soperficies:

• el Centru Comercial Los Prados, allugáu nel barriu de Teatinos, nos tarrenos del antiguu matadery xunto a l'autopista A-66
• el Centru comercial Parque Principado, qu'anque ubicáu na llende col conceyu de Siero, concentra de cutiu a multitú d'uvieínos, qu'acuden ellí a realizar les sos compres.
• y por últimu, dende marzu de 2008, el Centru Comercial MODOO, nel Palaciu de Congresos Princesa Letizia, barriu de Buenavista.

Toes elles conviven col pequeño comerciu. Como iniciativa pa atrayer a los clientes hacia'l pequeñu comerciu, surdiera l'asociación Oviedo Tiendas.

El platu típicu por escelencia ye, al igual que nel restu d'Asturies, la fabada cola sidra como bébora reina. Mención especial amerita la repostería: los carbayones que lleven el nome de los habitantes de la ciudá. Tamién son de reconocíu renome les moscovites, tortes de carambelu con frutos suchos esfarrapaos y con una capa de chicolate.

Ye tradición n'Uviéu la fiesta del Martes de campu, na que se xinta un menú compuestu de bollu preñáu y sidra.

Rescamplen otres exitoses festividaes gastronómiques como son:

• El desarme, que se celebra cada 19 d'ochobre, en restaurantes y cases particulares, ufriendo invariablemente'l suculentu menú formáu por garbanzos con bacaláu y espinaques, callos y arroz con lleche.
• Menú d'Antroxu, sírvese mientres la festividá del mesmu nome: Pote de berces con abondosu compangu, Pote d'Antroxu y de postre frixuelos o casadielles.
• Xornaes del Menú de l'Ascensión, celebráu mientres la Feria de l'Ascensión y compuestu por menestra de temporada, carne gobernao el estilu d'Uviéu y una tarta de quesu con zrezes.

Nos años últimos, al envís d'encontar la hostelería llocal, desendolcáronse delles xornaes y campeonatos ente los que destaquen: Campeonatu de Pinchos d'Uviéu o Bocaos del Cofrade.

N'Uviéu tienen el so llar delles Cofradíes y Sociedaes Gastronómiques: Cofradía de los Amigos de los Quesos del Principáu d'Asturies [1] Archiváu 2006-12-17 en Wayback Machine, Cofradía Doña Gontrodo y Sociedad Gastronómica El Rinconín [2] Archiváu 2009-08-29 en Wayback Machine, fundada ésta última en 1965.

• Sidreríes: si bien ye ciertu que tol perímetru de la ciudá ta tremáu d'escelendes sidreríes onde tastiar la sidra, asina como tomar daqué, pa picar o cenar, debe mencionase la zona de la cai Gascona y les sos arredolaes (agora denomada Bulevar de la Sidra), onde concéntrense dellos llocales, amén de restaurantes y realícense actividaes arreyaes con esti mercáu como concursos d'escanciadores, la Selmana de la Sidra, etc. Otra zona destacada pa cenar con dellos tipos de llocales ye Valentín Masip y la Plaza Pedro Miñor.

• Pubs: la movida nuecherniega concéntrase n'Uviéu preferentemente nel cascu antiguu de la ciudá, onde se han mencionase les cais Mon (noyu por escelencia de la movida), la cai Escura, San Isidoru, la Corrada del Obispu, la Plaza del Paragües, la cai Cimavilla y la cai del Rosal. La zona de Xovellanos (al llau de Gascona), inpónese como una zona pa un públicu más maduru.

• Discoteques: hai na ciudá dellos llocales d'esti tipu, espurríos pela so xeografía. Una discoteca mui famosa de la ciudá foi La Real, que pieslló les sos puertes el día 1 de xineru de 2006.

• Periódicos: La Nueva España, La Voz de Asturias, El Comercio, Público, Qué!, Les Noticies, Oviedo Diario.
• Emisores de radio: Radio Asturies-Cadena SER, COPE Asturies, Onda Cero Asturies, Radio Vetusta, Punto Radio Asturies, Radio Sele.
• Cadenes de televisión: Localia Asturies TV, TeleAsturias, Popular TV Asturies, Uviéu TV, Televisión del Principáu d'Asturies.
• Revistes: Revista Vivir Oviedo.

El fútbol ye'l deporte por excelencia y l'equipu más representativu ye'l Real Uviéu, que militó durante 38 temporaes na Primer División d'España, siendo en tres ocasiones el tercer clasificau. Tamién ye de destacar el so primer presidente y fundador, Carlos Tartiere, cuyo nome tamién posee l'estadiu del equipu. Nel Real Uviéu tamién xugaron munchos uvieínos destacaos ente los que se encuentren por exemplu Oliverio Jesús Álvarez González ("Oli"). Amás n'Uviéu ñacieron dalgunos de los meyores xugadores asturianos de los últimos tiempos como Enrique Castro González ("Quini"), Javier Paredes o Luis García Fernández. Otros clubes de fútbol importantes de la ciudá son l'Astur Club de Fútbol, l'Universidá d'Uviéu, el Centru Asturianu d'Uviéu, el Masaveu C.F., el Cuadonga, el Pumarín Club de Fútbol, el APA Santa Teresa CD, el Vallobín, el Juventud Estadiu o el CD Peña Oviedo Berto.

El club más representativu de la ciudá en baloncestu ye l'Oviedo Club Baloncesto, que participa na Lliga LEB Oru, la segunda división del baloncestu d'España.

Individualmente destaquen Fernando Alonso, bicampeón del mundu de Fórmula 1, y tamién Samuel Sánchez, medayista d'oru nos Pekin 2008 na prueba de ciclismu en ruta.

• Alejandro Mon, presidente'l Conseyu de Ministros nel sieglu XIX.
• Ángel González, poeta.
• Antonio Gamoneda, escritor ganador del Premiu Cervantes 2006.
• Antonio Lobato, periodista.
• Carine Jacquet-Viallet, escritora filosófica y poeta.
• Dolores Medio, escritora.
• Emilio Sagi, direutor d'escena.
• Fernando Alonso, bicampeón mundial de Fórmula 1.
• Ignacio León y Escosura, pintor.
• Indalecio Prieto, políticu socialista.
• Leopoldo Alas (Clarín), escritor nacíu en Zamora por motivu del trabayu paternu, anque él consideróse siempre uvieín.
• Letizia Ortiz, Princesa d'Asturies.
• Lucas Rodríguez Pire, químicu uvieín.
• Luis Fernández López, pintor.
• Luis Menéndez-Pidal y Álvarez, arquiteutu.
• Manuel Álvarez Laviada, escultor.
• Manuel Fernández-Avello, periodista y cronista de la ciudá d'Uviéu.
• Melendi, cantante y compositor.
• Miguel Jacinto Meléndez, pintor.
• Paulino Vicente, pintor.
• Pedro Masaveu Peterson, empresariu y financieru, primer presidente de la Fundación Príncipe d'Asturies.
• Ramón Pérez de Ayala, escritor y periodista.
• Sabino Fernández Campo, Conde de Latores, Secretariu Xeneral y Xefe de la Casa de So Maxestá'l Rei.
• Samuel Sánchez González, ciclista, Campeón Olímpicu nos XXOO de Beixín 2008
• Susana Roza, periodista.
• Telesforo Cuevas, pintor.
• Tino Casal, cantante y compositor.
• Vicente Fernández Bascarán, Xeneral de Brigada.

Les ciudaes hermaniaes con Uviéu son les siguientes:

•   Valparaíso, Chile (dende'l 26 de xineru de 1973)
•   Bochum, Alemaña (dende'l 26 d'ochobre de 1979)
•   Buenos Aires, Arxentina (dende'l 29 d'abril de 1983)
•   Veracruz, Méxicu (dende'l 24 de payares de 1983)
•   Clermont-Ferrand, Francia (dende'l 5 d'abril de 1988)
•   Tampa (Florida), Estaos Xuníos (dende'l 13 d'avientu de 1991)
•   Santiago de Compostela, España (dende'l 12 de xineru de 1993)
•   Santa Clara, Cuba (dende'l 2 d'ochobre de 1995)
•   Jersey City (Nueva Jersey), Estaos Xuníos (dende'l 7 de xunetu de 1998)
•   Zamora, España (dende'l 9 d'ochobre de 2001)
•   Torrevieja, España (dende'l 2 de xineru de 2004)
•   Valencia de Don Juan, España (dende'l 14 de xunu de 2004)
•   Hangzhou, China (dende'l 12 de mayu de 2006)
•   Santander, España (dende'l 14 de mayu de 2007)
•   Viseu, Portugal (dende'l 10 d'abril de 2007)
•   Torrelavega, España (dende'l 17 de mayu de 2008)
•   Maranello, Italia (dende'l 17 de setiembre de 2010)
•   Móstoles, España (dende'l 2 de mayu de 2012)
•   Fuyaira, Emiratos Árabes Xuníos (dende'l 1 de mayu de 2014)
•   Sintra, Portugal (dende'l 24 de payares de 2018)
•   Pachuca de Soto, Méxicu (dende'l 16 d'avientu de 2022)

• Llista d'alcaldes d'Uviéu
• Premios Príncipe d'Asturies
• El Carbayón d'Uviéu
• Carbayón (dulce)
• Conventu de Santa Clara
• Acueductu de les Pilastres
• Santa María del Naranco
• Samiguel de Lliño
• San Xulián de los Praos
• Catedral d'Uviéu
• Teatru Campoamor
• Monte Naranco
• Wikiproyeutu cais d'Uviéu

•   Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Uviéu.

•   Sitiu web oficial (en castellanu)

•   Uviéu n'OpenStreetMap.