Dominio (biolochía)

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

En biolochía, dominios (también ditos superreinos u imperios) son cadaguna d'as tres prencipals cuaternacions d'os sers vivos: Eubacteria (u Bacteria), Archaea y Eukaryota.

Dica fa pocos anyos encara se clasificaban os sers vivos en reinos sin garra atra clasificación superior que no fuese la de procariotas u eucariotas en pendendo d'a suya manca u posesión de nuclio, respectivament. Agora, os modernos estudios d'o nivel molecular (especialment d'a estructura de lipidos, proteínas y acidos nucleicos) han amostrato que, tamién a dintro d'as procariotas bi ha diferencias prou grans como ta deseparar-ne dos grans agrupacions, que poderban estar consideraus tan diferents d'entre ellos como en yeran d'antes as bacterias y eucariotas.

Actualment, os dominios son os taxons mes alters d'a clasificación biolochica, y sin de dar-les importancia a os significatos d'os suyos nombres, reflectan as diferencias evolutivas esencials que bi han escaitas en os chenomas d'os organismos mientres a historia d'a vida en a Tierra, dica l'actualidat.

Este sistema, dito d'os Tres Dominios, estió disenyato per Carl Woese en l'anyo 1990 ta substituyir os antigos sistemas cladisticos d'os Dos Dominios (o primer en esistir) y d'os Seis Reinos (emplegato dica fa poquez anyos).

• O Sistema d'os Dos Dominios, estió lo primer de presentar-se, cuan os cientificos d'o sieglo XIX treballaban ta trobar nuevas clasificacions d'os sers vivos basadas en o sistema d'a nomenclatura binominal de Carl von Linné. En os suyos primers anyos clasificaba un "dominio" dito Mineralia (os minerals) que se contraposaba con o "dominio" que deciban Biota u d'os sers vivos. Dimpués d'ixa clasificación, cuan que os minerals se deseparoron, s'incluyoron os dominios Cytota (ta os sers vivos formatos per como minimo una celula, lo que significa tal y como consideramos huei) y Acytota ta os sers vivos sin de celulas (virus, virions, prions...). Fuera d'as polemicas actuals sobre la pertenencia d'ixas zagueras "particlas" a lo mundo d'os sers vivos, este sistema fue reformato per as escuelas "bi-doministas" de cladistica, a mayoría nortamericanas, que encara huei se resisten a albandonar-lo, y as cuals miran de fer-lo acceptable considerando dos solos dominios actuals: procariota y eucariota.
• O Sistema d'os Seis Reinos ye una modificación, feita en a decada de 1980, de l'anterior sistema d'os Cinco Reinos de Robert Whittaker (1969), que no feba deseparacions d'os sers vivos mes alteras que os reinos, d'os cuals orichinalment en consideraba cinco: Plantas, Animals, Fongos, Protistas y Moneras, pero que dimpués se reclasificoron os Moneras en Eubacteria y Archaeobacterias.

Actualment, o Sistema d'os Tres Dominios de Carl Woese redefine las agrupacions mayors d'os sers vivos como se veye en a figura, y define que només que os Eukaryota tienen reinos (Plantae, Animalia, Fungi y Protista) mientres que lo taxón inmediatament inferior d'o dominio a dintro de Archaea y Eubacteria ye lo filo.