Okavangodelta

Okavangodelta*
Unesco-wêrelderfenisterrein
Kaart van die Okavangodelta
Okavangodelta Ligging van die Okavangodelta in Botswana
Koördinate: 19°15′S 22°45′O / 19.250°S 22.750°O / -19.250; 22.750
Lande	Botswana
Tipe	Natuur
Kriteria	vii, ix, x
Verwysings	1432
Streek†	Afrika
Inskripsiegeskiedenis
Inskripsie	2014  (38ste Sessie)
* Naam soos dit in die Wêrelderfenislys verskyn. † Streek soos deur Unesco geklassifiseer.

Die Okavangodelta (Engels: Okavango Delta, ook Okavango Grasland) is 'n uitgestrekte rivierdelta in die noorde van Botswana, waar die Okavangorivier in die Kalahari-woestyn "uitmond". Die delta word in die suide deur die Kunyere- en Thamalakane-skeur begrens, wat 'n hidrologiese grens tenoor die Okavangorivier vorm en 'n voortsetting van die Groot Skeurvallei is. Daardeur dreineer en verdamp die rivier en mond nie in 'n see of oseaan uit nie. Sommige vloedwaters dreineer in die Ngamimeer.^[1] Hier vorm die Okavangorivier in die half-ariede Kalahari-woestyn met meer as 20 000 vierkante kilometer een van die diererykste vleilande in Afrika. Ná die Sudd aan die Nylrivier in Suid-Soedan en die Binne-Nigerdelta aan die Nigerrivier in Mali is die Okavangodelta die derde grootste binnedelta in Afrika.^[2]

Aan die oostelike kant van die Okavangodelta is die Moremi Wildreservaat, 'n nasionale park, geleë. Hierdie statistiese betekenis het gehelp om die Okavangodelta 'n posisie op die Lys van die Sewe Natuurlike Wonders van Afrika te verseker, wat op 11 Februarie 2013 in Arusha, Tanzanië, amptelik bekend gemaak is.^[3] Op 22 Junie 2014 is die Okavangodelta deur Unesco as 1000ste wêrelderfenisgebied gelys.^[4][5]

Die gebied het vroeër deel uitgemaak van die Makgadikgadimeer, 'n antieke meer, wat meestal opgedroog het in die vroeë Holoseen. Die buitewêreld het die eerste keer van die Okavangodelta gehoor toe David Livingstone in 1849 daarop afgekom het.^[6]

Die deltagebied van die Okavangorivier staan as die Okavangomoeras bekend. Dit is in die noordweste van Botswana geleë en beslaan gemiddeld 'n oppervlakte van sowat 16 800 km². Die gebied, wat uit talle waterlope, kleiner riviere en eilande bestaan, is min of meer driehoekig, met sy wydste deel aan die oostekant, waar die basislyn sowat 200 m lank is. Die moeras word met somerreënwater uit Angola gevoed.

Die Okavangorivier ontspring in Sentraal-Angola (waar dit as die Kubangorivier bekend staan) en vloei eers in 'n suidelike en daarna suidwestelike rigting. Die vloedwater bereik die moeras in die herfs en oorstroom die netwerk van waterlope en riviere. Sommige eilande verdwyn dan heeltemal onder die water terwyl ander net gedeeltelik oorstroom word.

Die oppervlakte van die moeras is afhanklik van die sterkte van die vloed en kan met tot duisende km² wissel. Die voorkoms van die gebied verander ook voortdurend aangesien waterlope jaarliks opnuut gevorm word. Die vloedwater syfer geleidelik in die sandstreek weg en slegs sowat 3% daarvan bereik uiteindelik die panne en mere in die suide en ooste van die moeras.

Die grootste mere is die Ngami en die Xau. Daar kan drie streke in die moeras onderskei word. Die nouer, westelike deel is altyd oorstroom en maak sowat een tiende van die totale oppervlakte uit. Die naasliggende gebied word net tydelik oorstroom, terwyl die oostelike basislyn selde oorstroom word en aansienlik minder van die vloedwater die lope daar bereik.

Die streek is dan ook baie droër as die res van die moeras. Die belangrikste eiland in die moeras is Chiefs, wat betreklik sentraal geleë is. Dit strek vir sowat 120 km in 'n suidoostelike rigting en is sowat 25 km wyd.

Die deel van die moeras wat altyd oorstroom is, is oortrek met ’n groot verskeidenheid waterplante wat op die stadig vloeiende stroom dryf. Kenmerkend vir hierdie streek is die papiruseilandjies wat oral tussen die rietbosse dryf. Dit lyk soos stukkies vaste, grysbruin grond, maar bestaan in werklikheid uit papirus en ander plante waarvan die wortels verstrengel en met ’n stoflaag bedek is.

Aangesien hierdie stoflaag mettertyd baie dik word, bied dit goeie voeding aan die plante wat daaruit groei. Die plantegroei bo en in die water is so dig dat groot dele net met die sogenaamde makorro's (kano's wat uit worsboomstamme gekap is) bevaar kan word. Langs die waterkant groei welige oewerbos, rietbosse, papirus, biesies en 'n verskeidenheid watergrasse.

Die streek wat gereeld, maar net tydelik en gedeeltelik, oorstroom word, bestaan uit 'n breër netwerk van waterlope, talle eilande en vloedvlaktes. Naas die oewerbos word hier ook ander bome aangetref, onder meer wildevy, akasia, kiaat, wildesering en worsbome. Hoër op teen die eilande groei mopaniebome en ilalapalms (Hyphaene crinita). Die ilala met sy groot, waaiervormige blare aan die punt van 'n kaalstam, word hier besonder hoog.

Rietbosse, biesies en watergras word in die waterlope aangetref. Die suidelike, noordelike en veral die oostelike buitewyke van die moeras asook Chiefs-eiland bestaan hoofsaaklik uit vleie en savannes. Waar daar rivierlope is, word dit met oewerbos omsoom, maar die bosstroke is selde breër as 'n halwe kilometer. Origens is die streek by uitstek mopanieveld aangesien die mopanieboom in die sanderige leemgrond floreer. Ander bekende boomspesies wat tussen die lang gras aangetref word, is die kameeldoring, blinkblaar, knoppiesdoring en ilalapalm.

Die Okavangomoeras huisves 'n groot aantal dierespesies; trouens, dit is een van die wildrykste gebiede ter wêreld. In die voortdurende oorstroomde streek wemel dit steeds van krokodille, ondanks die feit dat hulle kwaai gejag word. Daar hou ook sowat 1 500 seekoeie, wat egter aansienlik minder is as in die noordelike deel van die rivier self. Die gebied is armer aan vis as ander watergebiede in Afrika omdat die voedingswaarde van die water betreklik laag is.

Kurpers word verreweg die meeste aangetref, maar daar is ook babers, moddervis en tiervis in die riviere. Die moeras is besonder ryk aan voëls. Langs vlak water word kraanvoëls, reiers, maraboes, saalbekooievaars, Afrika-lepelaars, ibisse en pelikane aangetref, terwyl die dieper water met talle wilde-eende, makpoue, kolganse en duikers bevolk is. Die langtoon word oral aangetref waar die water met waterlelies oortrek is, terwyl visarende, visvangers, troupante, rooivinke, pylsterte, rooiborsfiskale en suikerbekkies ook volop is.

Waar die rivierwalle hoër is, maak duisende mikstertbyvangers in die walle nes. In die minder waterryke streke word ook neushoringvoëls, kwêvoëls, korhane, kiewiete, bosveldpapegaaie, gompoue en heuningvoëls aangetref. Diep in die moeras hou daar die waterkoedoe (Tragelaphus spekei), 'n antiloop wat hom besonder goed by die nat omgewing aangepas het. Sy kloutjies is langer, breër en platter as die van ander wildsbokke en dit stel hom in staat om maklik deur die modder te beweeg.

Hy skuil in die oewerbos en riete, wei dikwels in die vlak water en is 'n kragtige swemmer. 'n Ander antiloop wat volop in die moeras is, is die rooilechwe (Kobus leche). Hy kom veral in die rietbosse van die tydelik oorstroomde streek voor en is ook ’n goeie swemmer. Die droër savannes is die tuiste van die buffel. Hoewel trofeejagters hul getalle taamlik uitgedun het, maak buffels, rooibokke, baster- waterbokke sowat 60% van die moeras se wildstapel uit. Ander diere wat in die savanne aangetref word, is koedoes, waterbokke, blouwildebeeste, basterhartbeeste, kameelperde en bontkwaggas (Equus burchelli).

Ook leeus, jagluiperds, luiperds, wildekatte, jakkalse en hiënas kom in die savanne voor, en bobbejane, ape, vlak-, erd- en ystervarke en ratels hou selfs daar. 'n Dier wat die wildernis by uitstek simboliseer, is die olifant. Van wee hul kosbare ivoortande word baie olifante wettig en ook onwettig deur jagters geskiet. Olifante word veral tussen die mopanie- en knoppiesdoringbome aangetref omdat hulle graag hierdie bome se bas vreet.

Botswana se regering doen baie om die fauna en flora van die Okavangomoeras te bewaar. Navorsingsprojekte word in die gebied onderneem en bewaringskonferensies waarby ook natuurstigtings en wildleweverenigings van elders betrek word, word soms gehou.

In die groot, ongerepte Moremiwildreservaat suid van die Khwairivier geld streng bewaringsmaatreëls. Die reservaat is onlangs aansienlik vergroot deurdat Chiefs-eiland bygevoeg is. Daar is ook sekere jagbeperkings vir die gebied buite die reservate en ’n goed georganiseerde veldwagtersdiens met ervare spoorsnyers en radioverbindings is ingestel om die wildwette te handhaaf. Botswana is dan ook een van die enkele Afrikalande met bestendige olifanttroppe.

Die nywerheidsontwikkeling van Botswana hou verskeie gevare vir die gebied in. Aangesien daar ’n groot watertekort in die res van die land heers, bestaan daar reeds planne om 'n groot gebied uit die moeras te besproei. Dit, tesame met waterbesoedeling vanuit moontlike nywerhede en myne, kan die ekologie van die moeras drasties verander. Die water is juis al in ’n mate besoedel. Ook die bestryding van die gevreesde tsetsevlieg en ander insekte met gifstowwe kan die natuurlewe benadeel.

Tot dusver het die gifstof (Endosulphan) wat vir die bestryding van die tsetsevlieg gebruik word, nog geen beduidende invloed gehad nie, maar daar word gevrees dat beeskuddes die gebied sal binnestroom as die tsetsevlieg uitgeroei is en dit sal waarskynlik die wild verdring. Teenswoordig lyk dit asof die besproeiingskema voorlopig nie aangepak gaan word nie, ofte wel dan nie op groot skaal nie, aangesien dit baie duur sal wees en ook omdat die landbougrond in die aangrensende gebiede baie swak is.

’n Verdere belangrike oorweging is die toeloop van toeriste na die moeras. Toerisme en die inkomste uit jagpermitte is een van Botswana se belangrikste inkomstebronne. Word die natuurlewe geskaad, sal toerisme beslis afneem. Dat die owerheid bewus is van die belang van die bewaring van die wildlewe, blyk uit die feit dat veel minder grootskaalse jag safari's as vroeër aangebied word. Teenswoordig reis sowat tien keer meer toeriste- en kamerajagtersafari's na die moeras as jagsafari's.

• Lys van Wêrelderfenisgebiede

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0-908409-62-1, volume 21, bl. 83

Wikimedia Commons bevat media in verband met Okavango Delta.

• (en) Toerisme-inligting oor Okavangodelta op Wikivoyage
• Okavango Delta: general information