Rym

Dit lyk of rym gedeeltelik bloot geniet word as 'n herhalende patroon wat aangenaam is om te hoor. Dit dien ook as 'n kragtige geheuehulp wat help om iets te onthou. Die gereëlde gebruik van endrym help om die einde van die reël aan te dui, wat gevolglik die metriese struktuur duideliker maak vir die luisteraar. Soos met ander poëtiese tegnieke, gebruik digters dit vir hul eie doelwitte; William Shakespeare het byvoorbeeld dikwels 'n gepaarde rym gebruik om die einde van 'n toneel in 'n toneelstuk aan te dui.

Die woord rym kan op 'n bepaalde of algemene manier gebruik word. Op die spesifieke manier rym twee woorde as hul laaste beklemde vokaal en al die daaropvolgende klanke identies is; twee versreëls in poësie rym as hul laaste sterk posisies vol rymwoorde is. 'n Rym in die eng sin van die woord word ook 'n volmaakte rym genoem. Voorbeelde hiervan is sterk en vlerk, sight en flight, deign en gain, madness en sadness.

Volmaakte rym kan geklassifiseer word volgens die aantal lettergrepe wat in die rym ingesluit is, wat bepaal word deur die plasing van die laaste beklemtoonde lettergreep.

• enkel: 'n rym waarin die klem op die laaste lettergreep van die woord is (erf, bederf)
• dubbel: 'n rym waarin die klem op die voorlaaste lettergreep van die woorde is (picky, tricky)
• daktilies: 'n rym waarin die klem op die derdelaaste lettergreep is (cacophonies, Aristophanes)

Oor die algemeen kan algemene rym verwys na verskillende soorte fonetiese ooreenkomste tussen woorde, en na die gebruik van sulke eenders klinkende woorde en gestruktureerde verse. Rym in hierdie algemene sin word geklassifiseer volgens die graad en aard van die fonetiese eendersheid:

• sillabies: 'n rym waarin die laaste lettergreep (sillabe) van elke woord dieselfde klink, maar nie noodwendig beklemtoonde vokale bevat nie (cleaver, silver of pitter, patter).
• onvolmaak: 'n rym tussen 'n beklemtoonde en onbeklemtoonde lettergreep. (wing, caring).
• swak (of onbeklemtoon): 'n rym tussen twee stelle van een of meer onbeklemtoonde lettergrepe (hammer, carpenter).
• semirym: 'n rym met 'n bykomende lettergreep in een woord (bend, ending).
• dwangrym: 'n rym met 'n onvolmaakte klankooreenkoms (green, fiend; one, thumb).
• klinkerrym (assonansie): vokale wat by mekaar pas (shake, hate).
• konsonansierym: konsonante (medeklinkers) wat by mekaar pas (rabies, robbers).
• halfrym: laaste konsonante wat by mekaar pas (Roxie', Lexie).
• pararym: al die konsonante pas by mekaar (tell, tall).
• alliterasie: beginkonsonante wat by mekaar pas (klim, klouter).

Identiese rym word nie hoog geag in poësie nie, maar is heeltemal aanvaarbaar in byvoorbeeld humoristiese versies.

Hoewel homfone en homoniemande aan die eerste voorwaarde van rym voldoen – dat die beklemtoonde vokale dieselfde is – voldoen hulle nie aan die tweede nie: dat die voorafgaande konsonant verskillend is. Soos hierbo genoem is, in 'n volmaakte rym moet die laaste beklemtoonde klinker en alle daaropvolgende klanke in albei woorde identies wees.

As die klank wat die beklemtoonde klinker voorafgaan ook identies is, word die rym soms beskou as minderwaardig en is per slot van sake nie 'n perfekte rym nie. ^[2][3] 'n Voorbeeld van so 'n superrym of "meer as volmaakte rym", is die identiese rym, waar nie net die klinkers nie, maar ook die begin van die rymende lettergrepe identies is, soos in gun en begun. Ryme in woordspele (puns) soos bare en bear is ook identiese rym. Die rym kan selfs verder teruggaan as die laaste beklemtoonde klinker. As dit tot aan die begin van die reël strek, sodat daar twee reëls is wat identies klink, word dit 'n holorym ("For I scream/For ice cream") genoem.

In poësie word dit beskou as gelykheid, eerder as rym.

Oogryme, sigryme of spelryme verwys na 'n eendersheid in spelling, maar nie in klank nie waar die laaste klanke identies gespel word, maar verskillend uitgespreek word.^[4] Voorbeelde in Engelse is cough, bough en love, move.

Sommige vroeë geskrewe digkuns bevat hiervan, maar in baie gevalle het die woorde nog gerym in die tydperk toe dit geskryf is, en daaropvolgende veranderinge in uitspraak het daartoe gelei dat die rym nou verlore is.

Gedagterym is 'n soort vervangingsrym soos rymende sleng, maar dit is minder algemeen gekodifiseer en word net "gehoor" wanneer dit deur 'n bepaalde verskonteks geskep word. Byvoorbeeld “this sugar is neat / and tastes so sour.” Wanneer 'n leser of luisteraar aan die woord "sweet" pleks van "sour" dink, het 'n gedagterym plaasgevind.

Ryme kan geklassifiseer word volgens hul plasing in die vers:

• Endrym is 'n rym in die laaste lettergreep of lettergrepe van 'n vers – die mees algemene soort.
• Binnerym vind plaas wanneer 'n woord of frase in die binneste van 'n reël rym met 'n woord of frase aan die einde van 'n reël, of binne 'n ander reël.
• Uitmiddelpuntige rym is 'n soort interne rym wat voorkom in onverwagse plekke in 'n gegewe reël. Dit word soms 'n misplaaste rymskema of 'n gesproke-woord-rymskema genoem.
• Holorym, soos hierbo genoem, vind plaas wanneer twee volledige reëls dieselfde klink.
• Gebroke rym is 'n soort enjambement wat 'n rym skep deur die woord aan die einde van 'n reël in 'n gedig te breek om 'n rym te skep met die einde van 'n ander reël.
• Gepaarde rym is waar twee opeenvolgende reëls rym.
• Omarmde rym is waar die eerste en vierde en tweede en derde reëls rym.
• Gekruiste rym is waar die klank of klanke aan die einde van 'n reël ooreenstem met die klank of klanke in die middel van die volgende of vorige reël.^[4]

'n Rymskema is die patroon van rymende reëls in 'n gedig.

In baie tale, insluitend moderne Europese tale en Arabies, gebruik digters rym en vasgestelde patrone as 'n strukturele element vir bepaalde poëtiese vorme, soos ballades, sonnette en rymende koeplette. Sommige rymskemas het vereenselwig begin word met 'n bepaalde taal, kultuur of tydperk, terwyl ander rymskemas gebruik word oor tale, kulture of tydperke heen. Die gebruik van strukturele rym is nie universeel nie, selfs binne die Europese tradisie. Baie moderne poësie vermy tradisionele rymskemas.

Die vroegste getuienis van rym wat behoue gebly het, is die Chinese Shi Jing (omstreeks 10de eeu VC). Rym word ook soms in die Bybel gebruik.^[5] Klassieke Griekse en Latynse poësie het gewoonlik nie gerym nie.^[6] Dit is wel gebruik, maar baie selde. Catullus sluit byvoorbeeld gedeeltelike rym in die gedig Cui dono lepidum novum libellum in.^[7] Die antieke Grieke het rym geken, en 'n vertaler maak melding van ryme in Die Perdebye deur Aristophanes.^[8]

Volgens party argaïse bronne het Ierse letterkunde rym bekend gestel aan die Vroeë Middeleeuse Europa, maar dit is 'n omstrede kwessie.^[9] In die sewende eeu het die Iere die kuns van rymende verse tot 'n hoë vlak van volmaaktheid gevoer. In die sewende eeu is rym ook in die Koraan gebruik. Die Leeuverse is bekend daarvoor dat hulle rym in die letterkunde van die Hoë Middeleeue in die 12de eeu ingebring het.

Rym het deel geword van die Europese digkuns in die Hoë Middeleeue, gedeeltelik onder die invloed van die Arabiese taal in Al Andalus (in moderne Spanje).^[10] Digters in die Arabiese taal het rym op groot skaal gebruik in die eerste ontwikkeling van literêre Arabies in die sesde eeu, soos in hul lang, rymende kwasidas.^[11]

Aangesien taal oor tyd verander, kan reëls wat in die verlede gerym het nie meer in die hedendaagse taal rym nie, en dit kan selfs nie duidelik wees hoe 'n mens die woorde moet uitspreek sodat hulle rym nie:

Rejoice, O Judah, and in songs divine

With cherubim and seraphim harmonious join.

van Handel se Judas Maccabaeus (libretto deur Thomas Morell)

Hoewel dit histories geldig is, kan 'n mens vra of jy werklik moet sing "harmonious jine".^[12]

•   Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Rym.