NG gemeente Nelspruit

Die gemeente Barberton is op 9 Maart 1889 gestig, met Lydenburg as die naaste gevestigde gemeente en ds. H.J. Neethling as konsulent. In April 1889 arriveer ds. Hauman van Riebeek-Kasteel as die eerste leraar, met die doel om tydelik behulpsaam te wees. Ná ses maande vertrek hy. Voor dié tyd het ds. Neethling af en toe die lidmate kom opsoek in hierdie wilde, bosryke dele van die destydse Oos-Transvaal. Dit was in hierdie dele van die land veral nog moeilike pionierstye, en die natuur feitlik 'n ongerepte wildernis, met die koorsmuskiet as 'n knaende vyand.

In Augustus 1889 word Barberton se kerksaal onder leiding van di. Neethling en A.P. Burger ingewy. Daar was egter nog baie min kerklike bestendigheid. Die mense op die Barbertonse goudvelde (toe die grootste) was meestal fortuinsoekers. Toe die Randse goudvelde ontwikkel, was daar 'n nie geringe ontvolking vanuit Barberton nie, soseer dat die ledetal van die gemeente in 1896 op 80 te staan kom, pleks van 300. Die gemeente was byvoorbeeld met tussenposes tydens die eerste 40 jaar van sy bestaan 21 jaar vakant. Ds. E.Z.J. de Beer is in Oktober 1898 op Barberton bevestig en bly tot in 1903, waarna hy in 1910 opgevolg word deur ds. A.G. Driessen, wat hom op Machadodorp vestig.

Die afstigting van Machadodorp in 1912 het die gemeente aanmerklik verswak en haar hulpbehoewend gelaat. Omstreeks 1915 is die grenslyn uitgebrei om Sabie en Pelgrimsrus in te sluit sodat die gemeente destyds uit verskillende klein wyke bestaan het, wat elkeen afsonderlik bedien moes word. Destyds moes Nagmaal, katkisasie en aanneming op ses plekke gehou word. Tog kon ds. P.C. Hitchcock in 1917 in Ons Kerk Album voorspel: “Hierdie gemeente het ’n mooi toekoms. Wat hier veral gemis word, is ’n geskikte kerkgebou. Mag die dag spoedig aanbreek dat die gemeente van Barberton haar eie kerkgebou het om haar Heer in te aanbid.’’

Ds. Hitchcock, wat in 1915 bevestig is, se bedieningstyd is van groot belang omdat hy grondleggende vormingswerk gedoen het.

Tydens die bediening van ds. J.C. van Niekerk, vanaf 1924, word die gemeente finansieel selfstandig. Ds. Van Niekerk het hom op Nelspruit gevestig omdat dit die middelpunt was, aan die hoofspoorlyn en aan verskillende kruispaaie geleë. Op 9 Julie 1927 is die hoeksteen van die kerksaal op Nelspruit gelê. Die veertigjarige bestaan van die gemeente is in 1929 gevier, toe die kerksaal van Witrivier ingewy is om as 'n monument van dankbaarheid teenoor die Here te dien. In 1929 is die gemeente weer vakant, waarna ds. J.J. Odendaal in 1930 as leraar bevestig word.

In sy tyd het belangrike afstigtings plaasgevind: Sabie-Witrivier, Witrivier en Graskop. In 1937 gee die Sinode toestemming dat Barberton na “Nelspruit” verdoop word vanweë die sentrale ligging van laasgenoemde. In November 1938 word Barberton ook 'n selfstandige gemeente, van Nelspruit afgestig weens die naamsverandering van 1937. Hierna dien di. A.J. Pienaar (1938–'41), in wie se tyd in 1939 ’n jubelfees (50-jarige viering) op Nelspruit en Barberton gehou is, en A.J. van Wyk (1941–'48), in wie se tyd die pastorie ingewy is. Ds. J.C. Lombard is begin 1949 as leraar van Nelspruit georden, in wie se tyd die nuwe kerkgebou op Nelspruit opgerig is.

Nelspruit het toe reeds gegroei tot 'n gemeente van 1 100 lidmate. Destyds het Ons gemeentelike feesalbum berig: “Steeds word die dorp en omgewing gekenmerk deur 'n verbasend snelle ontwikkeling, te midde van die beroemde natuurskoon van Oos-Transvaal. Die bosryke wildheid van die Laeveld verander verrassend snel tot beplande kultuurland met 'n digte bevolking. Gelukkig hou ons Kerk ook hier tred, bewus daarvan dat kerklike uitbreiding hier nog glad nie die versadigingspunt bereik het nie.”

Die gebeure wat aan die rol gesit is deur Barberton se geskiedkundige kerkraadsvergadering van 9 Januarie 1937 is later deur sommige beskryf as 'n "historiese flater", 'n "historiese klug" en 'n "historiese misdaad". Ná die vergadering het die Ringskommissie die gemeente besoek en gewys op die voordele van afstigting van die Nelspruit-gedeelte. So aanvaar die kerkraad die beginsel, maar as dié stap deurgevoer sou word, sou die predikant, ds. Odendaal, wat toe op Nelspruit gewoon het, na Barberton moes verhuis. Laasgenoemde was destyds sukkelend sonder 'n pastorie of kerkgebou. Ds. Odendaal is later verkwalik vir dit wat hy volgende gedoen het, maar hyself het geskryf: "Met die laste wat destyds op die gemeente gerus het, kon Barberton nie belas word sodat die finansieel kragtiger Nelspruit kon afstig nie."

Die Sinode van 1937 het dié mening gedeel en besluit gevolglik om die gemeente se naam na Nelspruit te verander, as die kerkraad dit versoek, wat dan ook gebeur het. Vroeg die volgende jaar, op 7 Januarie 1938, word die nuwe gemeente Barberton afgestig, maar kort hierna vertrek ds. Odendaal uit Nelspruit. So bevind die nuwe leraar, ds. A.J. Pienaar, hom in die eienaardige posisie dat hy die 50-jarige feesvieringe reël van 'n gemeente, Nelspruit, wat in werklikheid skaars 'n jaar oud is. Ds. Pienaar het dié saak met die destydse voorsitter van die Transvaalse Sinodale Kommissie, ds. William Nicol, en prof. B.B. Keet, van die teologiese fakulteit aan Tukkies, bespreek. Hulle beveel aan die Sinodale besluit van 1937 word geïgnoreer, die stigtingsdatums geruil en die gegewens in die jaarboek van die NG Kerk reggestel. So sou ds. Pienaar die eerste leraar van die nuwe gemeente Nelspruit word en Barberton opnuut 'n 50 jaar oue gemeente word.

Die fout is egter nie so maklik reggestel nie. Reeds op 14 Januarie 1939 besluit Barberton se kerkraad om 'n kommissie oor dié saak na die Ring te stuur, maar dit sou eers 20 jaar later die nodige kry. Op 10 Mei 1958 stel Barberton se kerkraad 'n kommissie saam onder voorsitterskap van ds. G.R. Keet om die saak verder te voer. Ds. I.F. Retief van Nelspruit bevestig die geskiedkundige verloop en sy kerkraad besluit om die Sinode deur die Ring van Lydenburg te vra om die saak deur middel van 'n beskrywingspunt reg te stel.

In 1961 besluit die Streeksinode van Noord-Transvaal om die versoek toe te staan. Nelspruit se stigtingsdatum word 7 Januarie 1938 en Barberton kry sy ou datum terug. Op 5 Junie 1963 slaag die twee kerkrade eindelik daarin om al die geskiedkundige dokumente en notules van die twee gemeentes uit te sorteer.

Ná hierdie regstelling kon Barberton haar eeufees in 1989 vier en Nelspruit hare in 1988.

• Christo Jordaan, 1965 – 1969

• (af) Goue Jubileum Ned. Geref. Kerk Nelspruit-Moedergemeente. 1988. Nelspruit: NG Kerkraad.
• (af) Olivier, ds. P.L.. 1952. Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers.
• (af) Maeder, ds. G.A. en Zinn, Christian. 1917. Ons Kerk Album. Kaapstad: Ons Kerk Album Maatschappij Bpkt.

• Gereformeerde kerk Nelspruit